Του Μάριου Ευρυβιάδη
Διαβάζοντας για το νέο στρατηγικό δόγμα, ή αντίληψη του ΝΑΤΟ για την επόμενη δεκαετία, που επεξεργάσθηκαν μια «ομάδα ειδημόνων» (με επικεφαλής την πολεμοχαρή πρώην Υπουργό των ΗΠΑ Madeleine Albright) και το οποίο πρόκειται να κατατεθεί για έγκριση τον Νοέμβριο στη σύνοδο του ΝΑΤΟ στην Λισσαβόνα, ανακάλεσα σχεδόν ενστικτωδώς στη μνήμη μου το σαρδόνιο χαμόγελο του Αμερικανού καθηγητή John Mearsheimer, ενός από τους πιο καταξιωμένους μελετητές του διακρατικού συστήματος και συγγραφέα του εμβληματικού έργου Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων (Εκδόσεις Ποιότητα, 2007).
Το υπό επεξεργασία νέο στρατηγικό δόγμα του ΝΑΤΟ, υπογράμμισε, δεν αξίζει το χαρτί στο οποίο είναι γραμμένο. Το ΝΑΤΟ, συνέχισε, δεν είναι παρά ένα εργαλείο της Ουάσιγκτον και τίποτα περισσότερο. Υφίσταται γιατί το επιθυμεί η Ουάσιγκτον.
Ο Αμερικανός καθηγητής βρισκόταν στην Αθήνα (μαζί με δυο άλλους επιφανείς Αμερικανούς καθηγητές, τους Stephen Waltz και Stephen Krasner) φιλοξενούμενος του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ) του Παντείου, σε διεθνές συνέδριο μ’αφορμή τα εικοσάχρονα του ΙΔΙΣ την Άνοιξη του 2010. Η θέση του Mearsheimer, μελετητή της συμπεριφοράς των Μεγάλων Δυνάμεων, ήταν ότι στους αμερικανικούς σχεδιασμούς η Ευρώπη είναι περιθωριοποιημένη, ότι οι ΗΠΑ δεν αισθάνονται καμία απειλή από την Ευρώπη, δηλαδή την Ρωσία, και ότι η μόνη χώρα με την οποία πρέπει πλέον ν’ ασχολείται η Αμερική είναι η Κίνα. Μόνο η Κίνα, τόνισε, έχει την δυνατότητα να προκαλέσει τις ΗΠΑ στο μέλλον (“Only China can give us a run for our money”, ήταν η χαρακτηριστική φράση που χρησιμοποίησε).
Υπάρχει καμία αναφορά στο νέο στρατηγικό δόγμα του ΝΑΤΟ για την Κίνα; Μην το ψάξετε. Δεν θα βρείτε. Η Κίνα είναι ένα πολύ σημαντικό για τις ΗΠΑ ζήτημα ώστε να επιτραπεί στο ΝΑΤΟ ν’ ασχοληθεί μαζί του και έτσι να δεσμεύσει με τον άλφα ή βήτα τρόπο, τις επιλογές της Ουάσιγκτον.
Ακριβώς το ίδιο ίσχυε και για την Σοβιετική Ένωση στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, όταν η Μόσχα είχε τις δυνατότητες ν’ απειλήσει την Ουάσιγκτον. Υπήρχε και τότε «στρατηγικό δόγμα» του ΝΑΤΟ και ήταν σ’ όλους προφανές πού στόχευε. Αλλά όπως μας πληροφορεί ο Henry Kissinger, το ψυχροπολεμικό «στρατηγικό δόγμα» του ΝΑΤΟ έναντι της Σοβιετικής Ένωσης ήταν «σουρεαλιστικό», δηλαδή, άσχετο με την πραγματικότητα. Οι Αμερικανοί είχαν το δικό τους στρατηγικό δόγμα κατά της Σοβιετικής Ένωσης και για το οποίο ούτε γνώση ούτε λόγο είχαν οι κατά τη Συνθήκη του ΝΑΤΟ (Συνθήκη της Ουάσιγκτον του 1949) ισότιμοι εταίροι των ΗΠΑ. Εξ’ ού και ο αφορισμούς του Kissinger.
Τι ήταν και τι συνεχίζει να παραμένει σήμερα το ΝΑΤΟ; Αυτό που ο Mearsheimer είπε, αλλά που το είπε πολύ καλύτερα και πιο παραστατικά ο πρώτος Γενικός Γραμματέας του, ο Βρετανός Λόρδος Ismay. Το ΝΑΤΟ, απάντησε σε σχετική ερώτηση, είναι ένας οργανισμός που δημιουργήθηκε ώστε οι Αμερικανοί να μπορούν να παραμένουν εντός της Ευρώπης, οι Γερμανοί υπό τον έλεγχό τους και οι Ρώσοι απ’ έξω (“to keep the Americans in, the Germans down and the Russians out”).
Από τις τρείς συνθήκες η πρώτη είναι η πιο σημαντική. Με την παρουσία των Αμερικανών στην Ευρώπη υλοποιούνται εκ των πραγμάτων οι άλλες δυο.
Η σημασία της πρώτης συνθήκης είναι ότι νομιμοποιεί στα μάτια κυρίως των Αμερικανών, των Ευρωπαίων και του λοιπού κόσμου την αμερικανική στρατιωτική παρουσία στην Ευρώπη. Νομιμοποιεί, δηλαδή, τον αμερικανικό ηγεμονισμό. Και με ένα, σχετικά, πολύ χαμηλό οικονομικό κόστος για την Ουάσιγκτον.
Αν δούμε λοιπόν το ΝΑΤΟ ως εργαλείο νομιμοποίησης του αμερικανικού ηγεμονισμού της Ευρώπης, ευμενούς ή μη, τότε κατανοούμε γιατί το ΝΑΤΟ δεν διαλύθηκε όταν τερματίστηκε ο Ψυχρός Πόλεμος, όταν εξαφανίστηκε το αντίπαλο δέος. Διότι το ΝΑΤΟ συνέχιζε να κουβαλά νερό στο μύλο του αμερικανικού ηγεμονισμού, που άνοιξε πανιά και για την Ανατολική Ευρώπη. Και πάλι με ένα εξίσου χαμηλό οικονομικό κόστος για τις ΗΠΑ.
Ιστορικά, η θετική πλευρά της εξίσωσης ΗΠΑ-ΝΑΤΟ ήταν ότι κάτω από την αμερικανο-νατοϊκή ομπρέλα επωάσθηκε αυτό που σήμερα ονομάζεται Ευρωπαϊκή Ένωση. Και ίσως πιο σημαντικό, τουλάχιστον στις απαρχές και με την προσθήκη της στρατιωτικής δομής του ΝΑΤΟ (που δεν προνοείτο στην αρχική Συνθήκη του 1949), ήταν ότι αποεθνικοποίησε τα στρατιωτικά εθνικά δόγματα των χωρών μελών. Τα εκάστοτε στρατιωτικά δόγματα του ΝΑΤΟ «ακύρωναν» εθνικές στρατηγικές. Και ο σοβιετικός κίνδυνος, πραγματικός ή φανταστικός, λειτουργούσε ως συσπειρωτικός αγωγός.
Αυτό ακριβώς επιχειρείται και με το νέο στρατηγικό δόγμα, όπως και με τα δύο προηγούμενα μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου (1991, 1999). Στο νέο στρατηγικό δόγμα του ΝΑΤΟ θα βρείτε ευθείς αναφορές για απειλές από το Ιράν και την Βόρειο Κορέα, λόγω των όποιων πυραυλικών και πυρηνικών τους δυνατοτήτων. Και έμμεσες αναφορές για απειλές από την Ρωσία. Γι’ αυτό επιχειρείται η κατασκευή αντιπυραυλικής ασπίδας κατά του Ιράν και της Βορείου Κορέας και έμμεσα κατά της Ρωσίας.
Παρά το γεγονός ότι οι παραπάνω απειλές δεν θεωρούνται αξιόπιστες από τους Ευρωπαίους, με εξαίρεση τους ανατολικούς αναφορικά με τη Ρωσία, το νέο στρατηγικό δόγμα το ΝΑΤΟ θα γίνει πανηγυρικά αποδεκτό στην Λισσαβόνα τον Νοέμβριο.
Η αμερικανική ηγεμονία της Ευρώπης έχει γίνει πλέον τρόπος ζωής για τους Ευρωπαίους αλλά και για τους Αμερικανούς. Τους βολεύει και τους δύο. Ο ηγεμόνας χρειάζεται τους αυλικούς του και οι αυλικοί τον ηγεμόνα τους.
Κακώς ή καλώς το αμερικανο-νατοϊκό παιχνίδι παραμένει το μοναδικό μέσω του οποίου οι Ευρωπαίοι δύνανται να έχουν λόγο, έστω και παρακατιανό, στη διαμόρφωση εκείνων των αμερικανικών αποφάσεων που τους αφορούν. Η έστω να προσποιούνται ότι έχουν.
