Του Daniel Gros
Ένα βασικό ερώτημα που αντιμετωπίζουν οι τέσσερις πρόεδροι των μεγάλων ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Eurogroup, η άτυπη συνεδρίαση των υπουργών Οικονομικών των χωρών της ευρωζώνης, καθώς προετοιμάζουν την έκθεσή τους για το πώς θα μεταρρυθμιστεί το ενιαίο νόμισμα: Η ευρωζώνη χρειάζεται το δικό της προϋπολογισμό;
Αντιμετωπίζουν το επιχείρημα ότι η νομισματική ένωση των Ηνωμένων Πολιτειών λειτουργεί πολύ καλύτερα καθώς υπάρχει ένας μεγάλος ομοσπονδιακός προϋπολογισμός για να εξομαλύνει την επίδραση των ασύμμετρων διαταραχών, δηλαδή σοκ για τα κράτη μεμονωμένα. Η ευρωζώνη, όπως υποστηρίζεται, θα πρέπει να έχει το δικό της προϋπολογισμό για να παρέχει παρόμοια αυτόματη ασφάλιση για τα μέλη της. Αυτό το επιχείρημα ωστόσο δεν «διαβάζει» σωστά την αμερικανική εμπειρία. Είναι αλήθεια ότι στις ΗΠΑ, όπως και στα περισσότερα υπάρχοντα ομοσπονδιακά κράτη, ο ομοσπονδιακός προϋπολογισμός αναδιανέμει τα εισοδήματα μεταξύ των περιφερειών, εξισορροπώντας έτσι τουλάχιστον μέρος των διαπεριφερειακών διαφορών εισοδήματος. Αλλά ενώ αυτό έχει καταγραφεί επανειλημμένως σε πολλές περιπτώσεις, το συμπέρασμα ότι η ανακατανομή είναι αντίστοιχη με την απορρόφηση των «σοκ», είναι λανθασμένο.
Για παράδειγμα στις ΗΠΑ, ο ομοσπονδιακός προϋπολογισμός αντισταθμίζει ένα σημαντικό τμήμα (εκτιμάται περί το 30%-40%) των διαφορών στο κατά κεφαλή εισόδημα σε όλες τις πολιτείες, καθώς οι φτωχότερες πολιτείες συνεισφέρουν με λιγότερο φόρο εισοδήματος κατά μέσο όρο, και λαμβάνουν υψηλότερες εισφορές. Αλλά αυτό δε σημαίνει ότι οι μηχανισμοί αυτοί παρέχουν επίσης ασφάλιση έναντι των σον (ξαφνικές αλλαγές στα εισοδήματα για τα μεμονωμένα κράτη). Πολλές από τις μεταβιβάσεις από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση, ιδιαίτερα της βασικής κοινωνικής στήριξης όπως τα κουπόνια τροφίμων, λίγο διαφέρουν από τον τοπικό επιχειρηματικό κύκλο.
Από την πλευρά των εσόδων, ο βαθμός στον οποίο η ομοσπονδιακή φορολόγηση απορροφά τα σοκ σε κρατικό επίπεδο, δεν μπορεί να είναι πολύ μεγάλος για τον απλούστατο λόγο ότι η βασική πηγή των ομοσπονδιακών εσόδων που αντιδρά στον επιχειρηματικό κύκλο, ο ομοσπονδιακός φόρος εισοδήματος, αντιστοιχεί σε λιγότερο από το 10% του ΑΕΠ.
Η χαμηλή ευαισθησία τόσο των ομοσπονδιακών δαπανών όσο και των φορολογικών εσόδων στις συνθήκες τοπικού επιχειρηματικού κύκλου, εξηγεί γιατί μόνο ένα μικρό ποσοστό (περί το 10%-15%) ενδεχόμενου σοκ στο ΑΕΠ οποιασδήποτε πολιτείας, απορροφάται μέσω αυτόματων μεταβιβάσεων από και προς τον αμερικανικό ομοσπονδιακό προϋπολογισμό.
Μια ιδέα που έχει ανακινηθεί πολλές φορές στην Ευρώπη, είναι να δημιουργηθεί ένα ευρωπαϊκό, ή τουλάχιστον στην ευρωζώνη, ταμείο ασφάλισης κατά της ανεργίας. Αυτή η ιδέα είναι ελκυστική με την πρώτη ματιά. Αλλά και εδώ επίσης, η αναφορά στην εμπειρία των ΗΠΑ, είναι παραπλανητική.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η ασφάλιση έναντι της ανεργίας είναι οργανωμένη σε επίπεδο πολιτείας. Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση παρεμβαίνει μόνο στην περίπτωση μεγάλης πανεθνικής ύφεσης και παρέχει κάποια συμπληρωματικά επιδόματα για την μακροπρόθεσμη απασχόληση. Αλλά αυτή η στήριξη παρέχεται σε όλες τις πολιτείες και επομένως δεν παρέχει στους περισσότερο πληγέντες πολύ μεγαλύτερη στήριξη από ό,τι λαμβάνουν οι άλλοι.
Επιπλέον, τα επιδόματα ανεργίας δεν είναι τόσο σημαντικά όσο συχνά θεωρείται. Στις περισσότερες χώρες, αντιστοιχούν μόλις στο 2%-3% του ΑΕΠ, ακόμη και στη διάρκεια μιας μεγάλης ύφεσης. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι ετήσιες συμπληρωματικές ομοσπονδιακές δαπάνες αντιστοιχούν σε μόλις 1% του ΑΕΠ τα τελευταία χρόνια. Είναι επομένως σαφές ότι ένα σύστημα ασφάλισης έναντι της ανεργίας στην ευρωζώνη, δεν θα ήταν ποτέ σε θέση να εξισορροπήσει μεγάλο σοκ όπως αυτά που έπληξαν την Ιρλανδία ή την Ελλάδα, όπου το ΑΕΠ έχει συρρικνωθεί περισσότερο από 10%.
Η περίπτωση της Ισπανίας αναδεικνύει ένα ακόμη χαρακτηριστικό των ευρωπαϊκών οικονομικών που καθιστά δύσκολο τον ισχυρισμό για την ανάγκη ενός ομοσπονδιακού σχήματος έναντι της ανεργίας. Η ισπανική ανεργία βρίσκεται τώρα κοντά στο 30%, το οποίο a priori θα πρέπει να είναι μια καλή δικαιολογία για κάποια μορφή απορρόφησης σοκ. Αλλά η ισπανική ανεργία ήταν πάντα υψηλότερη από το μέσο όρο της ευρωζώνης, και υποχώρησε σε μονοψήφια επίπεδα μόνο ως αποτέλεσμα μιας μη βιώσιμης έκρηξης του κατασκευαστικού κλάδου. Οποιοδήποτε ενιαίο σχήμα καταπολέμησης της ανεργίας στην ευρωζώνη θα ρίσκαρε επομένως τη χρηματοδότηση μιας μακροπρόθεσμης ανεργίας που δημιουργήθηκε από τις άκαμπτες εθνικές πολιτικές στον τομέα της εργασίας, οι οποίες αποδεικνύουν για δεκαετίες ότι είναι αδιαπέραστες στις μεταρρυθμίσεις.
Συνολικά, είναι δύσκολο να στηρίξει κανείς το επιχείρημα για κάποιο μηχανισμό απορρόφησης σοκ στην ευρωζώνη, με βάση την αμερικανική εμπειρία. Αλλά πώς μπορεί κάποιος να εξηγήσει το γεγονός ότι η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση δεν οδήγησε σε περιφερειακές τραπεζικές κρίσεις στις ΗΠΑ, ενώ τραπεζικά συστήματα διαφόρων χωρών της ευρωζώνης βρίσκονται υπό τέτοια πίεση που οι κυβερνήσεις τους έπρεπε να τις διασώσουν (και να διασωθούν και αυτές με τη σειρά τους από το ταμείο διάσωσης της ευρωζώνης);
Το γεγονός αυτό αντικατοπτρίζει άλλη μια πτυχή των διευθετήσεων στις Ηνωμένες Πολιτείες, ότι, και πάλι, δεν είναι ευρέως αποδεκτές. Η αμερικανική τραπεζική ένωση παρέχει απτή ασφάλιση έναντι τοπικών χρηματοπιστωτικών σοκ. Για παράδειγμα, , η τοπική έκρηξη και κατάρρευση του κλάδου του real estate στη Νεβάδα, ήταν εξίσου σοβαρή, όσο στην Ισπανία ή στην Ιρλανδία. Αλλά στη Νεβάδα, η οποία είναι αντίστοιχου μεγέθους με την ιρλανδία, οι απώλειες του τοπικού τραπεζικού συστήματος απορροφήθηκαν σε μεγάλο βαθμό από τα θεσμικά όργανα της αμερικανικής τραπεζικής ένωσης, και ιδίως από τον Ομοσπονδιακό Οργανισμό Ασφάλισης Καταθέσεων (FDIC) και από τις ομοσπονδιακές υπηρεσίες αναχρηματοδότησης, Fannie Mae και Freddie Mac.
Για τη Νεβάδα, τέτοια στήριξη μπορεί να υπολογιστεί στο 10%-20% του «εθνικού» εισοδήματος. Η Ιρλανδία σίγουρα θα ήταν σε καλύτερη θέση εάν είχε λάβει μια παρόμοια μεταβίβαση. Αυτό οδηγεί σε ένα απλό συμπέρασμα: η μακροπρόθεσμη σταθερότητα του ευρώ εξαρτάται πολύ περισσότερο από την ολοκλήρωση των σχεδίων για μια ευρωπαϊκή τραπεζική ένωση παρά από τη δημιουργία κάποιου νέου προϋπολογισμού για την ευρωζώνη.
