Γράφει ο Στέλιος Γρηγορίου, Δικηγόρος LLM- Oικονομολόγος
Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, από την ίδρυσή του με τις Συμφωνίες Bretton – Woods 1944 έως σήμερα, ιστορικά μετείχε ως ενεργός δανειστής σε όλες τις αναδιαρθρώσεις χρέους του αναπτυσσόμενου κόσμου και κατείχε πάντοτε το καθεστώς του πρoτιμώμενου πιστωτή (preferred creditor status), που σημαίνει ότι αποπληρώνεται από τα χρεωμένα κράτη κατά προτεραιότητα σε σχέση με τους άλλους πιστωτές. Κατ’ αυτό τον τρόπο διασφαλίζονται οι πόροι του ΔΝΤ από την αβεβαιότητα της αποπληρωμής, την οποία αντιμετωπίζουν οι λοιποί πιστωτές των χρεωμένων κρατών.
Το καθεστώς του πρoτιμώμενου πιστωτή, διαμορφωμένο de facto από την μακρόχρονη πρακτική, χωρίς να διασφαλίζεται και de jure από κάποιο επίσημο ή θεσμικό κείμενο, αποτελεί κατ’ ουσίαν το παρεχόμενο αντάλλαγμα για την μόνιμη διαθεσιμότητα των αναγκαίων χρηματικών πόρων για την επίτευξη της αναδιάρθρωσης του χρέους των υπερχρεωμένων κρατών και για το εξαιρετικά χαμηλό επιτόκιο δανεισμού, το οποίο υπό ομαλές συνθήκες της αγοράς χρέους θα αντανακλούσε την εκτίμηση του χαμηλού ρίσκου δανεισμού, αντίθετα προς την πραγματικότητα των αναπτυσσομένων χωρών.
Το ΔΝΤ διαθέτει μία σειρά από καταστατικά θεσμικούς μηχανισμούς χρηματοδότησης προς τις υπερχρεωμένες χώρες και αντίστοιχες διαδικασίες επιτήρησης της εκτέλεσης των συμφωνιών.
Το βασικό εργαλείο χρηματοδότησης αποτελεί ο Διακανονισμός Χρηματοδότησης Αμεσης Ετοιμότητας (Stand – by Arrangement – SBA), που κατ’ εξοχήν χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση προβλημάτων ισοζυγίου πληρωμών, και λαμβάνει την νομική μορφή της χρηματοδοτικής διευκόλυνσης.
Η Ελληνική Δημοκρατία υπέβαλε Αίτηση για την Παροχή Διακανονισμού Χρηματοδότησης Αμεσης Ετοιμότητας για το διάστημα από 9.5.2010 έως 8.5.2013, ποσού 30 δις ΕΥΡΩ, ήτοι 26,432.9 δις Ειδικά Τραβηκτικά Δικαιώματα (Special drawing Rights), που αντιστοιχούν στο 3.200% της Ελληνικής συμμετοχής στο Αποθεματικό Κεφάλαιο του ΔΝΤ (Quota). Πρόκειται για το μεγαλύτερο ποσοστό συμμετοχής στην ιστορία του ΔΝΤ, το προηγούμενο ρεκόρ συμμετοχής κατείχε η Ν. Κορέα με 1900%.
Η Ελληνική Δημοκρατία κατέστησε το Μνημόνιο Οικονομικής και Χρηματοπιστωτικής Πολιτικής, που συμφώνησε με βάση την Δανειακή Σύμβαση Ι με τους δανειστές – τα κράτη μέλη της Ευρωζώνης, ως το Πρόγραμμα αποπληρωμής της, ταυτοχρόνως και Πρόγραμμα αποπληρωμής (Conditionality) του ΔΝΤ.
Το ΔΝΤ εγκατέστησε έναν εκπρόσωπό του στην τότε Τρόικα, εξωθεσμικό μηχανισμό, που διαμορφώθηκε εκ των πραγμάτων (ad hoc), εκτός των Συνθηκών της ΕΕ, για την επιτήρηση της εφαρμογής των όρων του Μνημονίου, με σκοπό την εξόφληση του SBA.
Από την πρακτική του ΔΝΤ έχουν καθιερωθεί συγκεκριμένες αυστηρές νομικές διαδικασίες κυρώσεων και ενδίκων μέσων, σε περίπτωση μη συμμόρφωσης της οφειλέτριας χώρας προς τις οικονομικές της υποχρεώσεις, που απορρέουν συμβατικά από τον SBA, και συνιστούν καταστατικό καθήκον του μέλους του ΔΝΤ, με βάση τις ιδρυτικές Συμφωνίες Bretton – Woods (1944).
Κατ’ αρχάς, επιβάλλεται η αναγνώριση οφειλής των υψηλών χρηματικών ορίων, που προέρχονται από το SBA ή άλλες οφειλόμενες χρηματικές υποχρεώσεις των οφειλετριών χωρών, με την μνεία στα θεσμικά κείμενα του ΔΝΤ ότι «Η μη εκπλήρωση των προγραμματισμένων υποχρεώσεων προς το ΔΝΤ αποτελεί σοβαρή παραβίαση των αρχών που διέπουν το Ταμείο. Σε περίπτωση που μία οφειλέτρια χώρα δεν εκπληρώνει τις οικονομικές της υποχρεώσεις και μία συναινετική λύση δεν είναι δυνατή, εφαρμόζονται νομικές διαδικασίες κατά του κράτους αυτού.»
Είναι γεγονός ότι η βαρύτερη κύρωση σε βάρος της οφειλέτριας χώρας, που δεν σέβεται τις υποχρεώσεις της προς το ΔΝΤ, είναι η μετάπτωση της στο καθεστώς του κράτους “παρία” της διεθνούς κοινότητας και της παγκόσμιας αγοράς, το οποίο συνεπάγεται αντίστοιχα τον πλήρη και μακροχρόνιο αποκλεισμό της από τις διεθνείς χρηματαγορές, αλλά και από το διεθνές εμπορικό σύστημα σε ακραίες περιπτώσεις, το οποίο ούτως ή άλλως επέρχεται λόγω αδυναμίας χρηματοδοτήσεως του εξωτερικού εμπορίου της οφειλέτριας χώρας.
Εξαιρετικά σημαντικό γιά το καθεστώς του ΔΝΤ ως Επίσημου Δανειστή (Official Lender) είναι η πλήρης και ανεπιφύλακτη διασφάλιση του καθεστώτος του πρoτιμώμενου πιστωτή (preferred creditor status) από την οφειλέτρια χώρα, το οποίο, μάλιστα, γίνεται δεκτό και από την ΕΚΤ και το ESM σε σχέση με την σειρά της μεταξύ τους κατατάξεως.
Η αποπληρωμή των δόσεων του SBA διασφαλίζεται με πρώτο μέτρο την εγκατάσταση σκληρής, θα λέγαμε, Εποπτείας, του τύπου της γνωστής στην Ελλάδα Τρόικα, η οποία επιβλέπει την εφαρμογή του Προγράμματος των όρων εξόφλησης των δόσεων του SBA (Conditionality), μέτρα τα οποία αποτελούν τα προληπτικά μέτρα διασφάλισης της εξόφλησης.
Η παραβίαση από την οφειλέτρια χώρα των όρων αποπληρωμής και του καθεστώτος του προτιμώμενου πιστωτή επιτρέπει στο ΔΝΤ, σε δεύτερη φάση, να προβεί στην λήψη άμεσων μέτρων, τα οποία αποτελούν κυρώσεις προβλεπόμενες στο Καταστατικό του ΔΝΤ και στην Απόφαση Νο 12545-(01/84), που αφορά την “Στρατηγική του Ταμείου για τις οφειλόμενες Χρηματικές Υποχρεώσεις”, που αποσκοπούν στην εκτέλεση των υποχρεώσεων της οφειλέτριας χώρας.
Ως πρώτη κύρωση προβλέπεται να κηρυχθεί ένα κράτος ακατάλληλο και μη επιλέξιμο (non eligible) να χρησιμοποιεί τους πόρους του Γενικού Λογαριασμού Πόρων (Αρθρο ΧΧVI,παρ. 2(α)), που συνεπάγεται τον αποκλεισμό του κράτους αυτού από την χρηματοδότησή του από τους πόρους του ΔΝΤ.
Σε περίπτωση, που η οφειλέτρια χώρα εξακολουθεί να μην συμμορφώνεται η δεύτερη κατά σειρά των προβλεπομένων κυρώσεων είναι η αναστολή του δικαιώματος ψήφου της χώρας αυτής στην Γενική Συνέλευση του Ταμείου (Αρθρο ΧΧVI,παρ. 2(β)), απόφαση που λαμβάνεται από το 70% του συνόλου των ψήφων εις την Γενική Συνέλευση του Ταμείου.
Σε περίπτωση συνεχιζόμενης αδυναμίας της χώρας αυτής να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις εξοφλήσεως του SBA προβλέπεται ως βαρύτερη κύρωση η αναγκαστική αποπομπή του κράτους αυτού από τον Οργανισμό (Αρθρο ΧΧVI,παρ. 2(c)).
Ενδεχόμενη νομική αντιδικία του ΔΝΤ με το κράτος, που αποπέμπεται, ως προς την νομιμότητα της επιβολής των κυρώσεων επιλύεται από τριμελές διαιτητικό δικαστήριο, το οποίο συγκροτείται από ένα Διαιτητή που υποδεικνύει έκαστο μέρος της διαφοράς, με Πρόεδρο του Δικαστηρίου/Επιδιαιτητή, που επιλέγεται από το Πρόεδρο του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης (άρθρο ΧΧΙΧ (c)). Διαφορές ως προς την ερμηνεία του Καταστατικού του ΔΝΤ θα κρίνονται από το Εκτελεστικό Συμβούλιο και η τελική απόφαση θα λαμβάνεται από το Συμβούλιο των Διοικητών.
Μέχρι στιγμής, μόνον ορισμένα αναπτυσσόμενα κράτη στην δεκαετία του ’90 δεν σεβάσθηκαν το καθεστώς του προτιμώμενου πιστωτή, όπως η Ζάμπια, η Καμπότζη, το Βιετνάμ, οι Ονδούρες, ο Παναμάς, με συνέπεια το ΔΝΤ να αρνηθεί την περαιτέρω χορήγηση δανειακών διευκολύνσεων.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως του Σουδάν και της Λιβερία, το ΔΝΤ ακολούθησε την οδό των διαπραγματεύσεων με τις οφειλέτριες χώρες, οι οποίες τελεσφόρησαν τελικώς, μετά την παρέλευση ορισμένων ετών.
Στην πλέον συγκρουσιακή περίπτωση της Ζιμπάμπουε, αρχικά το 2001 το ΔΝΤ κατέστησε τη χώρα μη επιλέξιμη για να έχει πρόσβαση στους χρηματικούς του πόρους, λόγω των εκκρεμών χρηματικών υποχρεώσεων και την έλλειψη συνεργασίας της χώρας με αυτό, ενώ ακολούθως το 2003 αποφάσισε να προβεί στην υποχρεωτική αποπομπή του κράτους από το ΔΝΤ, διαδικασία, που, όμως, ανεστάλη το 2006 με την μερική και σταδιακή αποπληρωμή των χρεών του προς το ΔΝΤ.
Η κρίση δανεισμού στην Ευρωζώνη, από τις αρχές του 2010, οδήγησε το ΔΝΤ να αναλάβει περισσότερο ενεργό ρόλο στην παροχή οικονομικών διευκολύνσεων και στην αναδιάρθρωση του χρέους, ιδίως στις περιπτώσεις της Ελλάδας, Πορτογαλίας και Ιρλανδίας και, ακολούθως, το 2012, της Κύπρου.
Η κρίση ρευστότητας που αντιμετωπίζει η Ελληνική Κυβέρνηση το 2015, ως αποτέλεσμα της συνειδητής χρηματοοικονομικής ασφυξίας, που έχει επιβάλλει η ΕΚΤ στην Ελληνική Δημοκρατία, επιβάλλει, με βάση τα παραπάνω θεσμικά δεδομένα λειτουργίας και επιβολής κυρώσεων εκ μέρους του ΔΝΤ σε βάρος εκάστης οφειλέτριας χώρας, να αναζητηθεί μία πρόσφορη λύση με συστηματικές διαβουλεύσεις με το ΔΝΤ, ιδίως εν όψει των υψηλών οφειλών των δόσεων του Aπριλίου (700 εκ.) και του Ιουλίου 2015, η οποία χωρίς να αμφισβητεί το αδιαφιλονίκητο καθεστώς του προτιμώμενου δανειστή του ΔΝΤ, θα επιτρέπει στην Ελληνική Δημοκρατία να μεταθέσει χρονικώς την πληρωμή των δόσεων, εάν φυσικά παραστεί αδήριτη ανάγκη προς τούτο και χωρίς να διακινδυνεύσουμε ούτε κατά διάνοια να υποστούμε την μετάπτωση στο καθεστώς του κράτους παρία της διεθνούς κοινότητας.
