Ο μονεταρισμός του χρέους
Φαίνεται καθαρά πως η Ευρωζώνη είναι ένα οικοδόμημα, κατασκευασμένο από τους τοκογλύφους – αφού η ανεξαρτησία της ΕΚΤ απαγορεύεται να απειληθεί με βάση τη συμφωνία του Μάαστριχτ, την οποία περιφρουρεί η Bundesbank
«Μία ανεξάρτητη νομισματική πολιτική από τη δημοσιονομική είναι μεν εφικτή, αλλά για εκείνο το χρονικό διάστημα που οι κρατικές δαπάνες συνιστούν μόνο ένα μικρό μέρος των συνολικών δαπανών – καθώς επίσης όταν τα δημόσια χρέη, ειδικά τα βραχυπρόθεσμα, συνιστούν μόνο ένα μικρό μέρος των συνολικών. Σήμερα δεν υπάρχουν αυτές οι προϋποθέσεις – οπότε μία αποτελεσματική νομισματική πολιτική είναι δυνατή μόνο σε συνδυασμό με τη δημοσιονομική πολιτική της κυβέρνησης και το αντίθετο» (Hayek).
Άρθρο
Όλο και πιο συχνά ακούγεται τον τελευταίο καιρό ο όρος «χρήματα από το ελικόπτερο», ο οποίος σημαίνει το τύπωμα νέων χρημάτων και το μοίρασμα τους απ’ ευθείας στους καταναλωτές, με στόχο την άνοδο του ρυθμού ανάπτυξης – γνωρίζοντας πως το καπιταλιστικό σύστημα μοιάζει με ένα αεροπλάνο που είναι αδύνατον να πετάει οριζόντια χωρίς να γκρεμιστεί, αλλά μόνο προς τα πάνω.
Παραδόξως αναφέρθηκε πρόσφατα επίσης από το διοικητή της ΕΚΤ, ο οποίος δήλωσε πως πρόκειται για ένα πολύ ενδιαφέρον εγχείρημα – επειδή προφανώς διαπιστώνει ότι, τα προγράμματα ποσοτικής διευκόλυνσης (QE) δεν αποδίδουν τα αναμενόμενα. Πιθανότατα δεν θα αποδώσει ούτε το σχέδιο της Κομισιόν προς την ίδια κατεύθυνση – η χρηματοδότηση δηλαδή έργων υποδομής, με νέα χρήματα που θα δημιουργούσε η ίδια με τη μέθοδο της μόχλευσης.
Το πρόβλημα όμως δεν λύνεται με αυτούς τους τρόπους, αφού αυτό που εμποδίζει την ανάπτυξη είναι τα συσσωρευμένα χρέη – στα κράτη, στις επιχειρήσεις και στους ιδιώτες. Λογικά λοιπόν θα έπρεπε να αναζητηθεί εδώ η λύση, η οποία δεν είναι άλλη από το μονεταρισμό τους – από τη χρηματοδότηση δηλαδή των υφισταμένων δημοσίων χρεών, καθώς επίσης των ελλειμμάτων, με τη βοήθεια της νομισματικής πολιτικής.
Πόσο μάλλον όταν διαπιστώνεται πως τα ελλείμματα αρχίζουν ξανά να αυξάνονται, μετά από την αρχική μείωση τους, όπως φαίνεται από το γράφημα που ακολουθεί – αφού είχε προηγηθεί η βίαιη κατά κάποιον τρόπο συρρίκνωση τους, με την πολιτική λιτότητας που όμως έχει ημερομηνία λήξης.
Στα πλαίσια αυτά, ο μονεταρισμός των χρεών θα μπορούσε να έχει διαφορετικές μορφές: να είναι
(1) είτε προσωρινός, για παράδειγμα να μειώνεται το κόστος αναχρηματοδότησης μέσω χαμηλότερων επιτοκίων σε μία μεταβατική φάση – κάτι που εξασφαλίζεται με την ποσοτική διευκόλυνση σήμερα, λόγω της οποίας έχουν μειωθεί τα επιτόκια δανεισμού της Ευρωζώνης,
(2) είτε μόνιμος – κάτι που φυσικά θα ήταν πολύ πιο αποτελεσματικό. Η ίδια λογική χρησιμοποιείται κατά κάποιον τρόπο επίσης στο θέμα του ελληνικού χρέους, όπου η αναδιάρθρωση του θα αποτελούσε έναν προσωρινό μονεταρισμό, ενώ η ονομαστική διαγραφή του (κούρεμα) έναν μόνιμο.
Ο μόνιμος μονεταρισμός
Περαιτέρω, ο μόνιμος μονεταρισμός έχει επίσης διάφορες μορφές, ανάλογα με το βάθος του – ενώ διακρίνονται κυρίως οι κατωτέρω τρεις «παραλλαγές», οι οποίες εν μέρει οφείλουν να αντιμετωπίζονται διαφορετικά, ανάλογα με τη λογιστική επίδραση τους.
(α) Τα υπάρχοντα κρατικά ομόλογα αγοράζονται στα πλαίσια της ποσοτικής διευκόλυνσης από την κεντρική τράπεζα – η οποία παρατείνει, διευρύνει δηλαδή επί πλέον τις αγορές της στα νέα ομόλογα που εκδίδονται. Τα κουπόνια (οι αποδόσεις τους, ο τόκος), πληρώνονται στη συνέχεια απ’ ευθείας από την κεντρική τράπεζα και όχι από το εκάστοτε κράτος – κάτι που παρατηρείται σήμερα στην Ιαπωνία.
Πρόκειται για την ονομαζόμενη «ποιοτική και ποσοτική διευκόλυνση» (QQE), όπου η τράπεζα της Ιαπωνίας (BoJ) αγοράζει σχεδόν το 100% των νέων ομολόγων που εκδίδει το δημόσιο, ενώ παρακρατεί (παγώνει) στα βιβλία της ομόλογα της τάξης του 30% του ΑΕΠ της χώρας.
(β) Τα κρατικά ομόλογα παραμένουν τυπικά μόνο (pro forma) στο ενεργητικό του ισολογισμού της κεντρικής τράπεζας – αφού με βάση το χρόνο διάρκειας τους, καθώς επίσης με τα κουπόνια τους, δεν συνιστούν στην πραγματικότητα καμία υποχρέωση του δημοσίου. Για παράδειγμα, ο χρόνος λήξης τους μπορεί να επιμηκυνθεί σημαντικά, ακόμη και να γίνει αόριστος (perpetual bonds) – ενώ τα κουπόνια τους (τόκοι) να μηδενιστούν εντελώς.
Η αποτελεσματικότητα μίας τέτοιας μεθόδου είναι σχεδόν η ίδια με τη διαγραφή του συγκεκριμένου χρέους – επειδή η καθαρή παρούσα αξία αυτών των ομολόγων θα μπορούσε σχεδόν να μηδενιστεί. Εν τούτοις, εάν βέβαια δεν χρησιμοποιηθούν οι κοινώς αποδεκτοί λογιστικοί κανόνες, η κεντρική τράπεζα προστατεύεται με αυτόν τον τρόπο από τις αποσβέσεις (ζημίες) που θα έπρεπε διαφορετικά να δρομολογήσει. Προφανώς η ΕΚΤ θα μπορούσε να αντιμετωπίσει με αυτόν τον τρόπο τα ομόλογα του ελληνικού δημοσίου που κατέχει – βοηθώντας πραγματικά την Ελλάδα.
(γ) Τα κρατικά ομόλογα «αφαιρούνται» από τον ισολογισμό της κεντρικής τράπεζας – κάτι που μοιάζει με μία επιλεκτική διαγραφή (κούρεμα) των στοιχείων του δικού της ενεργητικού. Δεν πρόκειται όμως για μία γενική διαγραφή χρεών, όπου θα επιβαρύνονταν ανάλογα όλοι οι άλλοι πιστωτές της χώρας – επί πλέον της κεντρικής της τράπεζας.
Συνεχίζοντας, στην περίπτωση του μονεταρισμού των χρεών εκ μέρους της κεντρικής τράπεζας με τον πρώτο τρόπο, για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα διογκώνεται μεν ισολογισμός της ως ποσοστό επί του ΑΕΠ, αλλά αργότερα ομαλοποιείται – αφού αυξάνεται το ΑΕΠ της χώρας. Έτσι η κεντρική τράπεζα αφενός μεν μειώνει το κόστος χρηματοδότησης του κράτους, αφετέρου διευκολύνει το δανεισμό του – ενώ παράλληλα δημιουργεί όλες εκείνες τις προϋποθέσεις ανάπτυξης, τις οποίες είχαν στραγγαλίσει τα συσσωρευμένα χρέη.
Με το δεύτερο τρόπο, όταν τα κρατικά ομόλογα μετατραπούν σε αορίστου χρόνου, μαζί με τη μείωση ή με το μηδενισμό των κουπονιών (τόκων) που πληρώνει το δημόσιο, τότε η κεντρική τράπεζα θα έπρεπε να διενεργήσει ίσως αποσβέσεις στον Ισολογισμό της – γεγονός που θα της προκαλούσε ζημίες, ενώ ίσως την οδηγούσε σε αρνητικά κεφάλαια. Επειδή όμως μία κεντρική τράπεζα διαφέρει από μία εμπορική, δεν είναι υποχρεωμένη να αξιολογεί και να εγγράφει τα ομόλογα στον Ισολογισμό της, στις σημερινές τιμές αγοράς τους – γεγονός που σημαίνει πως μπορεί να τα διατηρήσει ως έχουν, οπότε να μην εγγράψει ζημίες, ούτε να οδηγηθεί σε αρνητικά ίδια κεφάλαια.
Με τον τρίτο τρόπο τώρα, όπου τα ομόλογα παγώνουν εντελώς, εάν η κεντρική τράπεζα κατέχει ομόλογα του δικού της κράτους, τότε το κράτος έχει πρακτικά απαιτήσεις απέναντι στον ίδιο τον εαυτό του (A. Turner). Ακριβώς για το λόγο αυτό η κεντρική τράπεζα των κεντρικών τραπεζών, η BIS, αξιολογεί τον Ισολογισμό της κεντρικής τράπεζας μαζί με αυτόν του κράτους, ως ένα και το αυτό.
Από αυτή την οπτική γωνία, τα ομόλογα του κράτους που κατέχονται από τη δική του κεντρική τράπεζα δεν είναι τίποτα άλλο από στοιχεία του ενεργητικού – τα οποία από δημοσιονομικής πλευράς λογίζονται ως παθητικό. Με απλά λόγια, εάν συμψηφισθούν και τα δύο, τότε θα μειωθεί το σύνολο του Ισολογισμού (πηγή: BIS «The Monetization of Japan’s Government Debt»).
Ως εκ τούτου, είναι αδιάφορο εάν το κράτος πληρώνει ή όχι τα χρέη του στην κεντρική του τράπεζα (ομόλογα) ή τα κουπόνια τους (τόκους) – αφού, για παράδειγμα, τα κουπόνια εγγράφονται από τη κεντρική τράπεζα ως «εκδοτικά προνόμια» και επιστρέφονται στο δημόσιο, αφού πληρωθούν. Όσον αφορά τα ίδια κεφάλαια της κεντρικής τράπεζας, εάν υποθέσουμε πως προβαίνει σε αποσβέσεις των ομολόγων που δεν εισπράττει από το κράτος, κανένας δεν την εμποδίζει να είναι αρνητικά – αφού μία κεντρική τράπεζα δεν χρεοκόπει ποτέ.
Επίλογος
Συμπερασματικά λοιπόν είναι εφικτός ο μόνιμος μονεταρισμός των χρεών, με όποια τις τρεις μεθόδους επιλεχθεί, με τίμημα τον πληθωρισμό – κάτι που όμως θα σήμαινε το τέλος του κανόνα της ανεξαρτησίας των κεντρικών τραπεζών, τον οποίο έχουν προφανώς επιβάλλει οι διεθνείς τοκογλύφοι. Εκτός αυτού, πολλές κεντρικές τράπεζες, μεταξύ των οποίων και η Τράπεζα της Ελλάδας, ανήκουν σε ιδιώτες – οι οποίοι προφανώς έχουν άλλους στόχους, καθαρά κερδοσκοπικούς.
Ειδικά όσον αφορά την Ευρωζώνη, φαίνεται καθαρά πως είναι ένα οικοδόμημα, κατασκευασμένο από τους τοκογλύφους – αφού ο μονεταρισμός των χρεών, η απειλή της ανεξαρτησίας της ΕΚΤ καλύτερα, απαγορεύεται αυστηρά από τη συμφωνία του Μάαστριχτ. Όπως είχε πει πάντως ο Hayek:
«Μία ανεξάρτητη νομισματική πολιτική από τη δημοσιονομική είναι μεν εφικτή, αλλά για εκείνο το χρονικό διάστημα που οι κρατικές δαπάνες συνιστούν μόνο ένα μικρό μέρος των συνολικών δαπανών – καθώς επίσης όταν τα δημόσια χρέη, ειδικά τα βραχυπρόθεσμα, συνιστούν μόνο ένα μικρό μέρος των συνολικών. Σήμερα δεν υπάρχουν αυτές οι προϋποθέσεις – οπότε μία αποτελεσματική νομισματική πολιτική είναι δυνατή μόνο σε συνδυασμό με τη δημοσιονομική πολιτική της κυβέρνησης και το αντίθετο».
Ολοκληρώνοντας, αυτό που ίσχυε στην εποχή του Hayek, ισχύει ασφαλώς σήμερα στην Ευρωζώνη – η οποία θα διαλυθεί νομοτελειακά, εάν δεν ενωθεί δημοσιονομικά, έτσι ώστε να προσαρμοστεί η νομισματική στη δημοσιονομική πολιτική, καθώς επίσης να ακολουθήσει ο μονεταρισμός του χρέους.
