Η συζήτηση για το χρέος και το τίμημα για την Ελλάδα
του Στράτου Πουρζιτάκη
Δύο συνεδριάσεις του Eurogroup μπορεί να σώσουν την κατάσταση -και πιθανότατα, τις καλοκαιρινές διακοπές- για πολλούς γραφειοκράτες στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Στις 9 Μαΐου, η Ελλάδα και οι πιστωτές της συμφώνησαν σε σειρά μέτρων που αναμένεται να ανοίξουν τον δρόμο για την επιτυχημένη αξιολόγηση του προγράμματος της χώρας υπό τον ESM, το ταμείο διάσωσης της ευρωζώνης, και για την έναρξη των συζητήσεων για την ελάφρυνση του ελληνικού χρέους. Αυτή η συμφωνία έθεσε τις προοπτικές για μια συμφωνίας μιας ελάφρυνσης χρέους στην επόμενη συνεδρίαση της 24ης Μαϊου. Οι ευρείες ανησυχίες για το μέλλον της ελληνικής οικονομίας, έχουν αντικατασταθεί από την παρηγοριά ότι καμία επανάληψη του ελληνικού δράματος που ταρακούνησε τις αγορές το καλοκαίρι του 2015, θα συμβεί φέτος.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι υπήρξαν κάποιες καλές ειδήσεις για την Ελλάδα. Αλλά μια πιο προσεκτική ματιά αποκαλύπτει ότι η διαδικασία για την επίτευξη συμφωνίας, έχει /ενα βαρύ τίμημα για την χώρα, ενώ οι συζητήσεις για την ελάφρυνση χρέους ήταν παραπλανητικές.
Η εχθρική ρητορική που υιοθετείται από τα περισσότερα μέρη στις συνομιλίες για το χρέος, είχε απλώσει μια σκιά στις διαπραγματεύσεις , και αύξησε την σπέκουλα για ένα νέο αδιέξοδο που θα μπορούσε να φέρει την Ελλάδα στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Ξανά, όλες οι πλευρές είχαν υποφέρει από τις αντιπαραγωγικές διαπραγματευτικές τακτικές τους. Έχοντας κάνει πίσω πολλές φορές από τις ξεθωριασμένες κόκκινες γραμμές της. η ελληνική κυβέρνηση βρίσκεται τώρα αντιμέτωπη με την μείωση της δημοτικότητάς της.
Στο μεταξύ, η γερμανική ηγεσία φαίνεται αποφασισμένη να αποτρέψει οποιοδήποτε σχέδιο για ένα κούρεμα του χρέους, αποκλείοντας οποιαδήποτε συζήτηση για το ζήτημα -τουλάχιστον για την ώρα. Αυτή η θέση προκύπτει όχι μόνο από την δογματική οικονομική ορθοδοξία της Γερμανίας, αλλά. επίσης από πολιτικούς υπολογισμούς, καθώς η στήριξη για το Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα της Angela Merkel βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση εξαιτίας της εξελισσόμενης προσφυγικής κρίσης. Αντιθέτως, το ΔΝΤ έχει σύρει τα πόδια του, απορρίπτοντας οποιαδήποτε συμφωνία που δεν θα περιλαμβάνει ελάφρυνση χρέους.
Παρά τις δυσοίωνες προοπτικές, τα πράγματα δεν είναι τόσο άσχημα οσο είχαν προβλέψει κάποιοι. Μια συμφωνία είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα βρεθεί στην επόμενη συνεδρίαση του Eurogroup, ενώ οι προοπτικές για μια συζήτηση για την βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους εμφανίζονται πιο ελπιδοφόρες από ποτέ. Επιπλέον, η ελληνική κυβέρνηση προσφάτως πέρασε σειρά επώδυνων μέτρων που έχουν χαρακτηριστεί ως προϋπόθεση για την συμφωνία.
Συνολικά, αξίζουν τα εύσημα στον Έλληνα πρωθυπουργό για το ότι κατάφερε να διατηρήσει την κοινοβουλευτική του ομάδα πειθαρχημένη παρά την εύθραυστη κοινοβουλευτική πλειοψηφία και την προηγούμενη αντί-μνημονιακή ρητορική του. μακροπρόθεσμα, μια συμφωνία για την μελλοντική ελάφρυνση του χρέους θα μπορούσε να φέρει κάποια θετικά οφέλη στην ελληνική οικονομία, καθώς θα μπορούσε να τονώσει την εμπιστοσύνη των επενδυτών και να ανοίξει τον δρόμο ώστε να συμπεριληφθεί η Ελλάδα στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η ελληνική κυβέρνηση και σε μικρότερο βαθμό οι ηγέτες της ΕΕ, εμφανίζονται υπεραισιόδοξοι για μια συμφωνία για την ελάφρυνση του χρέους, προσπαθώντας να την παρουσιάσουν ως μια ρηξικέλευθη επιτυχία στα σκαριά. Πρέπει ωστόσο να έχει κανείς στο μυαλό του ότι η ελάφρυνση χρέους σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί game changer στην ελληνική κρίση καθώς η δομή του ελληνικού χρέους το καθιστά διαχειρίσιμο μέχρι το 2023, τουλάχιστον.
Στην πραγματικότητα, ακόμη και η ανάγκη για ελάφρυνση χρέους αμφισβητείται, με ορισμένους αναλυτές να αναφέρουν εναλλακτικούς υπολογισμούς που οδηγούν σε διαφορετικά συμπεράσματα. Ο ESM ισχυρίζεται ότι μια σωστή αξιολόγηση της βιωσιμότητας θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τη δομή και τους ευνοϊκούς όρους δανεισμού του ελληνικού χρέους. Επίσης, το ταμείο υποστηρίζει ότι εάν η καθαρή παρούσα αξία της αναδιάρθρωσης του χρέους το 2012 αφαιρεθεί, τότε η αξία του χρέους υποχωρεί κατά 49%, υποδηλώνοντας πως το χρέος στην πραγματικότητα δεν είναι τόσο υψηλό.
Επιπλέον, η απόφαση του ΔΝΤ να υιοθετήσει ένα όριο για την βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους στο 15% αντί του 20% εξαιτίας του κακού πλαισίου πολιτικής της Ελλάδας, μπορεί να αμφισβητηθεί εάν οι αναλυτές ακολουθήσουν ένα πιο θετικό σενάριο για τις προοπτικές της χώρας. Ο αρθρογράφος Hugo Dixon άσκησε κριτική στην προσέγγιση του ΔΝΤ, υποστηρίζοντας ότι το ταμείο πάντα μεταχειρίζεται την Ελλάδα ως αναδυόμενη χώρα.
Οι Έλληνες δεν θα πρέπει να περιμένουν περισσότερο από τους πιστωτές τους, πέρα από μια διακήρυξη καλών προθέσεων ή κάποιες αδιόρατες υποσχέσεις να ξεκινήσουν την λήψη αποφάσεων για την ελάφρυνση του χρέους στο προσεχές μέλλον. Εξάλλου, οι όροι των ελληνικών δανείων θα παραμείνουν χαλαροί μέχρι το 2023, ενώ καμία ενέργεια για την ελάφρυνση του χρέους δεν αναμένεται να λάβει χώρα πριν από το 2018. Αλλά ακόμη και εάν το υποσχεθούν, η πολυσυζητημένη ελάφρυνση του χρέους δεν θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Το συνεχές παιχνίδι εξουσίας μεταξύ της Γερμανίας και του ΔΝΤ καθώς και το ασθενές πλαίσιο πολιτικής της Ελλάδας, δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για αισιοδοξία για ένα ολοκληρωμένο σχέδιο το οποιο θα υποστηρίζουν όλες οι πλευρές. Είναι πιθανό το Βερολίνο και οι πρωτεύουσες στην γερμανική σφαίρα επιρροής να εμποδίσουν την ελάφρυνση του χρέους ακόμη και αν υπάρχει μια αρχική συμφωνία.
Αυτή δεν θα ήταν η πρώτη φορά που οι υποσχέσεις από τους Ευρωπαίους εταίρους της Ελλάδας θα αποδεικνυόταν απλώς αέρας. Ο πρώην Έλληνας πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς, ακόμη θρηνεί τις ανεκπλήρωτες υποσχέσεις που έλαβε το 2012 για την ελάφρυνση του χρέους σε περίπτωση που εμφάνιζε πρωτογενή πλεονάσματα. Για να γίνουν ακόμη χειρότερα τα πράγματα, παραμένει αμφίβολο εάν η Αθήνα θα είναι σε θέση να εκπληρώσει όλες τις υποχρεώσεις της που απορρέουν από την συμφωνία για την ελάφρυνση χρέους.
Αυτό οδηγεί στον ελέφαντα στο δωμάτιο, που είναι η βιωσιμότητα του προγράμματος που εγκρίθηκε από την κυβέρνηση συνασπισμού του ακροαριστερού κόμματος ΣΥΡΙΖΑ και του δεξιού κόμματος των ΑΝΕΛ. Η ελληνική οικονομία θα πρέπει να εμφανίσει πρωτογενές πλεόνασμα 3,5% του ΑΕΠ για χρόνια. Η Αθήνα θα ζει έχοντας τη δαμόκλειο σπάθη νέων περικοπών στις δημόσιες δαπάνες και φορολογικών αυξήσεων, εάν δεν επιτυγχάνεται αυτός ο στόχος.
Το να περιμένει κανείς η χώρα να πετύχει τόσο φιλόδοξους στόχους είναι σχεδόν ουτοπία από πολιτικής και οικονομικής πλευράς, ιδιαίτερα όταν τα μέτρα που εισήχθησαν δεν αντιμετωπίζουν τα βαθύτερα αίτια του προβλήματος. Συγκεκριμένα, τα πρωτογενή πλεονάσματα της Ελλάδας αναμένεται να επιτευχθούν μέσω φορολογικών αυξήσεων και μειωμένων εισφορών κοινωνικής ασφάλισης. Μετά από πλλά χρόνια επώδυνης λιτότητας, οι ικανότητες πληρωμής φόρων των περισσότερων Ελλήνων έχουν εξαντληθεί, ενώ το βάρος της εκτινασσόμενης στα ύψη συμβολής στην κοινωνική ασφάλισης και τα capital controls έχουν καταστήσει την επιχειρηματικότητα σχεδόν αδύνατη. Μια δημοσκόπηση του Μαρτίου εμφάνισε ότι σχεδόν 9.000 μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις στην Ελλάδα εξετάζουν την μεταφορά της έδρας των στο εξωτερικών.
Ακόμη κι αν χορηγηθεί στην Ελλάδα ελάφρυνση χρέους, η οικονομία θα παραμείνει μη ανταγωνιστική με βαθιά διαρθρωτικά προβλήματα που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών πτυχών. Ο ελληνικός δημόσιος τομέας παραμένει πολύ ανεπαρκής, το σύστημα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης έχει υποστεί ένα μεγάλο άλμα προς τα πίσω και ο ιδιωτικός τομέας εξακολουθεί να είναι εσωστρεφής και εξαρτώμενος από τις δημόσιες δαπάνες.
Παρά τους σποραδικούς νόμους που προωθήθηκαν από την τωρινή και τις προηγούμενες κυβερνήσεις, καμία πολιτική ηγεσία στην Ελλάδα δεν έχει επιχειρήσει να πείσει τους ανθρώπους για την αναγκαιότητα των επώδυνων αλλαγών. Αυτό δεν οφείλεται μόνο στο ότι το πολιτικό κόστος είναι υψηλό, αλλά επίσης διότι οι ελληνικές ελίτ δεν πιστεύουν σε αυτές τις αλλαγές από την αρχή. Αντιθέτως, προτιμούν να επιβάλλουν νέους φόρους και να μειώσουν οριζοντίως τις δημόσιες δαπάνες.
Ενώ μια ομόφωνα αποδεκτή συμφωνία για την ελάφρυνση του χρέους θα ήταν ένα βήμα προς την σωστή κατεύθυνση, θα πρέπει να συνδυαστεί με μια πτωτική αναθεώρηση των δημοσιονομικών περιορισμών στην Ελλάδα. Πιο συγκεκριμένα ωστόσο, η ελάφρυνση χρέους θα πρέπει να σταματήσει να είναι το χαλί κάτω από το οποίο η ελληνική κυβέρνηση κρύβει τα χρόνια προβλήματά της.
