Το «μετά-πραξικόπημα» Ερντογάν
Γράφει ο Κωνσταντίνος Φίλης, Διευθυντής Ερευνών Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων- Huffington Post
Η Τουρκία εισέρχεται σε φάση αβεβαιότητας και αναταράξεων. Το απονενοημένο διάβημα μικρών δυνάμεων του στρατού δεν θα μπορούσε να στεφθεί με επιτυχία, από τη στιγμή που οι στασιαστές απέτυχαν να επιβάλουν την τάξη τις πρώτες κρίσιμες ώρες, χάνοντας το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού.
Πλέον, φαίνεται πως αυτή η κατάσταση χρησιμοποιείται από τον Ερντογάν ως το τέλειο άλλοθι προκειμένου να καταλύσει όλους τους θεσμούς του κράτους και της δημόσιας διοίκησης. Με την κατάσταση έκτακτης ανάγκης που κηρύχθηκε η χώρα, κάθε ενέργεια στα όρια ή εκτός της νομιμότητας θα αποδίδεται σε δήθεν προσωρινά και αναγκαστικά μέτρα προκειμένου να αποκατασταθεί η τάξη. Στην πραγματικότητα, το σενάριο που συγκεντρώνει προσώρας τις μεγαλύτερες πιθανότητες βρίσκει τον Ερντογάν απόλυτο κυρίαρχο σε συνθήκες τρομοκράτησης των αντίθετων φωνών και τη χώρα έτι περαιτέρω διαιρεμένη και αποκομμένη από τη Δύση. Αυτό θα αποτραπεί μόνο αν καταφέρει να παραμερίσει τη συναισθηματική φόρτιση και τον ιδιαίτερο ψυχισμό του, επιδεικνύοντας την προσαρμοστικότητα των πρώτων ετών της πρωθυπουργικής του θητείας.
Από την άλλη, και η Δύση μάλλον θα υποχρεωθεί αργά ή γρήγορα να «χωνέψει» τα νέα δεδομένα, από τη στιγμή που η χρησιμότητα της Τουρκίας είναι αδιαμφισβήτητη (τρομοκρατικό δίκτυο, προσφυγικό, Συρία και Ιράκ, ανάσχεση Ρωσίας και Ιράν, ενεργειακοί διάδρομοι, μέλος της G-20, κ.α.) και συνακόλουθα η προοπτική περαιτέρω αποσταθεροποίησής της σε ένα ήδη βεβαρημένο περιφερειακό περιβάλλον απευκταία. Έτσι, μπορεί με «κρύο αίμα» η απάντηση στο δίλημμα διολίσθηση στον δεσποτισμό ή κίνδυνος απώλειας ελέγχου να κλίνει προς την πρώτη εκδοχή, αν δεν υπάρχει τρίτη εναλλακτική. Η Δύση, εντούτοις, οφείλει να θωρακιστεί έναντι της Άγκυρας καθώς, επίσης, και να τονίσει στον αμετροεπή Ερντογάν τα αδύνατα σημεία του, υπογραμμίζοντας του πως απαιτείται η συνεννόηση με τους δυτικούς τους εταίρους προκειμένου να εξέλθει των τωρινών του αδιεξόδων. Στο πρώτο σημείο, πάντως, προκύπτει παράθυρο ευκαιρίας για την Αθήνα ώστε να εξελιχθεί σε οιονεί προγεφύρωμα της Δύσης στην περιοχή, αλλά υπάρχει δρόμος ακόμη να διανύσουμε (προϋπόθεση ο κατάλληλος σχεδιασμός) έως ότου φτάσουμε σε αυτό το σημείο.
Ακόμη, πάντως, και αν ο Τούρκος πρόεδρος επικρατήσει (όπως διαφαίνεται) έναντι αντιπάλων, στασιαστών και κυρίως του συστήματος Γκιουλέν, σύντομα θα βρεθεί αντιμέτωπος με μία σύνθετη και δυνάμει εκρηκτική κατάσταση:
α) ο τουρισμός, που συμβάλλει περίπου 12 στο ΑΕΠ, πλήττεται από τα τρομοκρατικά χτυπήματα (μείωση κατά 30+% τον Μάιο του 2016 σε σχέση με το 2015),
β) η οικονομία κλονίζεται από το καθεστώς αβεβαιότητας (υποτίμηση τουρκικής λίρας, υποβάθμιση κρατικού αξιόχρεου από τη S&P), τάση που εφόσον συνεχιστεί θα επιδράσει αρνητικά στην εικόνα του στο εσωτερικό,
γ) το επενδυτικό ενδιαφέρον και ο εξωτερικός δανεισμός εύλογα θα μετριαστούν ως αποτέλεσμα του χρόνου που απαιτείται ώστε να καταστεί εκ νέου λειτουργική η δημόσια διοίκηση αλλά κυρίως εξαιτίας της διάχυτης σύγχυσης,
δ) είναι αμφίβολο κατά πόσο το νέο σύστημα εξουσίας σε στρατό και δυνάμεις ασφαλείας θα προλάβει να ισορροπήσει εγκαίρως, ώστε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά προκλήσεις ασφαλείας, όπως οι Κούρδοι ο ISIS, αλλά και να προασπιστεί τα εθνικά συμφέροντα, ειδικά σε Συρία και Ιράκ και έναντι της εδραίωσης των Κούρδων της πρώτης,
ε) αν τελικά αντικατασταθούν χιλιάδες δημόσιοι υπάλληλοι με κριτήρια προσήλωσης και όχι ικανότητας (φαντάζει το πιθανότερο), πώς θα διοικηθεί η χώρα; Με δικαστές, μαριονέτες της προεδρίας, και κρατικές αρχές πλήρως υποταγμένες; Πόσο κοντά στον κατακερματισμό κινδυνεύει να φτάσει μία τέτοια χώρα;
στ) οι πρωτοφανείς σε αριθμούς και χρόνο διώξεις και το κυνήγι μαγισσώνδεν μπορεί παρά να προκαλέσουν αντιδράσεις στο εσωτερικό. Η κρίση ταυτότητας μεταξύ του κοσμικού χαρακτήρα και του συντηρητικού Ισλάμ, εφόσον δεν γεφυρώνεται γεννά παραφροσύνη και ενισχύει ένθεν-κακείθεν τα άκρα και τον εθνικισμό. Λαμβάνοντας υπόψη πόσο ευάλωτη μοιάζει σήμερα η Τουρκία, τίποτα δεν μπορεί να αποκλειστεί. Από τη μαζική φυγή αντιφρονούντων και προβοκάτσιες του (νέου) βαθέως κράτους μέχρι τη συστηματική ανυπακοή και την πρόκληση συνθηκών αστάθειας.
Συνεπώς, ο τρόπος διαχείρισης των παραπάνω προκλήσεων εκ μέρους Ερντογάν θα κρίνει την τύχη του ιδίου, την πορεία της χώρας του καθώς και τη θέση της στο περιφερειακό και διεθνές γίγνεσθαι, με τους περισσότερους να παρακολουθούν με κομμένη την ανάσα, αντιλαμβανόμενοι τις συνέπειες τυχόν συνολικού εκτροχιασμού της χώρας.
