Δεκαπεντάυγουστος: Το Πάσχα του (ελληνικού) καλοκαιριού

- Advertisement -

Σε πανηγυρικό κλίμα και με βαθειά κατάνυξη γιορτάζουν οι Έλληνες απανταχού της γης την σημερινή λαμπρή ημέρα

Το μεγαλύτερο προσκύνημα του Δεκαπενταύγουστου στην Ελλάδα γίνεται στην Τήνο με τους πιστούς γονυπετείς να φτάνουν στο ναό της Ευαγγελίστριας για να εκπληρώσουν το τάμα τους στην εικόνα της Παναγίας.

Ο Ιερός Ναός Ευαγγελιστρίας χτίστηκε στο σημείο όπου βρέθηκε η Εικόνα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Η εικόνα θεωρείται από τους πιστούς θαυματουργή γι’ αυτό και χιλιάδες πιστών κάθε χρόνο ανηφορίζουν με θρησκευτική ευλάβεια προς το Ναό. Μάλιστα, η εύρεση της Αγίας Εικόνας το 1823 θεωρήθηκε θεϊκός οιωνός για το δίκαιο και την επιτυχία της επανάστασης ενάντια στον τουρκικό ζυγό, ενώ η ανέγερση του μεγαλοπρεπούς ναού αποτελεί το πρώτο μεγάλο αρχιτεκτονικό έργο του νεοσυσταθέντος ελληνικού κράτους.

- Advertisement -

Πώς ανακαλύφθηκε η Παναγία της Τήνου

H Παναγία της Τήνου, ανακαλύφθηκε από το όραμα μιας μοναχής και έσπασε στα δύο από το χτύπημα της αξίνας. Μάλιστα, ο Κολοκοτρώνης, ο Μιαούλης, ο Νικηταράς και ο Μακρυγιαννης έσπευσαν να την προσκυνήσουν, καθώς η ανακάλυψή της θεωρήθηκε μεγάλο θαύμα, το οποίο συνδέθηκε αναπόφευκτα με την Επανάσταση.

Στη θαυματουργή εικόνα Παναγία της Τήνου, η Μεγαλόχαρη απεικονίζεται σε στάση προσευχής να προφέρει τα λόγια από ένα ανοιχτό βιβλίο. Απέναντί της είναι ο Αρχάγγελος Γαβριήλ που κρατάει στα χέρια του έναν κρίνο, ο οποίος συμβολίζει την αγνότητα, ενώ το Άγιο Πνεύμα με τη μορφή περιστεριού κατεβαίνει από τον ουρανό.

Η θεματολογία της εικόνας είναι γνωστή από αντίγραφο, καθώς η αυθεντική εικόνα είναι σκεπασμένη από πολύτιμα πετράδια, αφιερώματα που καλύπτουν την παράσταση του Ευαγγελισμού και όχι της Κοιμήσεως, όπως ίσως θεωρούν κάποιοι εξαιτίας της γιορτής τον Δεκαπενταύγουστο.

Η άποψη ότι η Ιερή Εικόνα είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά εδράζεται στην τεχνοτροπία της που θεωρείται παλαιότερη της βυζαντινής περιόδου και ανάγεται στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους. Αρκετοί εκτιμούν ωστόσο ότι είναι μεταγενέστερη.

Μπαίνοντας κανείς στον Ιερό Ναό της Παναγίας της Ευαγγελίστριας, αντικρίζει την εικόνα στα αριστερά σε ένα μαρμάρινο προσκυνητάρι και εντυπωσιάζεται. Την ίδια εντύπωση προκαλούν και τα τάματα των πιστών που μαρτυρούν σε πολλές περιπτώσεις τις παρακλήσεις τους, κυρίως για θέματα υγείας. Αφιερώματα σε πολύτιμα μέταλλα σε σχήματα από καρδίας, ζωτικών οργάνων, άκρων ή οφθαλμών. Καράβια, βάρκες, σπίτια και οτιδήποτε άλλο μπορεί να σκεφτεί ανθρώπου νους.

Προσκυνώντας τη θαυματουργή εικόνα, οι πιστοί προσβλέπουν σε ένα θαύμα, όπως εκείνο που συνέβη το 1823 και το οποίο οδήγησε στο να εντοπιστεί η σπάνια εικόνα, μόλις δύο χρόνια μετά το ξέσπασμα της Επανάστασης.

- Advertisement -

Η παράδοση θέλει τον εντοπισμό της εικόνας να αποδίδεται στο όραμα μιας μοναχής. Το 1822 η αδελφή Πελαγία από την Ιερά Μονή Κεχροβουνίου είδε την Παναγία να της ζητά να βρει μια θαυματουργή εικόνα που ήταν χρόνια θαμμένη στη γη. Λέγεται ότι είδε τρεις Κυριακές το ίδιο όνειρο και παρακίνησε τον Μητροπολίτη της Τήνου Γαβριήλ να οργανώσει ανασκαφές στον αγρό του Αντωνίου Δοξαρά, στη Χώρα.

Οι πιστοί ανταποκρίθηκαν και στις αρχές Σεπτεμβρίου 1822 ξεκίνησαν οι ανασκαφές κατά τις οποίες ήρθαν στο φως τα ερείπια παλαιού ναού του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου. Εικόνα δε βρέθηκε και οι εργασίες σταμάτησαν προσωρινά. Όμως άρχισαν και πάλι λίγους μήνες αργότερα και στις 30 Ιανουαρίου 1823 η αξίνα του εργάτη Δημήτριου Βλάσση από τον Φαλατάδο σπάει στα δύο την εικόνα ανάμεσα στη Θεοτόκο και τον Αρχάγγελο. Λέγεται ότι η Παναγιά είχε φανερωθεί δύο χρόνια νωρίτερα στον κηπουρό Μιχάλη Πολυζώη και του υπέδειξε το χωράφι του Αντώνιου Δοξαρά, αλλά το εικόνισμα δε βρέθηκε.

Η ανακάλυψη της πολύτιμης εικόνας μετά το όραμα της μοναχής θεωρήθηκε μεγάλο θαύμα που συνδέθηκε αναπόφευκτα με την Επανάσταση. Άλλωστε έσπευσαν στο νησί για να την προσκυνήσουν ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Ανδρέας Μιαούλης, ο Νικηταράς και ο Ιωάννης Μακρυγιάννης.

Στο σημείο όπου βρέθηκε η εικόνα οικοδομήθηκε ο μεγαλοπρεπής ναός, ο οποίος αποτελεί το πρώτο σπουδαίο αρχιτεκτονικό έργο του νεοσυσταθέντος ελληνικού κράτους. Μεταφέρθηκαν μάρμαρα από τη Δήλο και κάθε φορά που οι εργασίες πάγωναν εξαιτίας του κόστους, έφθανε σαν μάννα εξ ουρανού μια προσφορά από την Τήνο, την υπόλοιπη Ελλάδα ή τους Έλληνες της διασποράς. Έως το 1832 είχε ολοκληρωθεί η ανατολική πτέρυγα και τα τμήματα ανατολικά του καμπαναριού και της κεντρικής εισόδου, ενώ ο ναός περατώθηκε το 1880. Ο ναός συνδέθηκε από την αρχή με τις θαυματουργές ιδιότητες της εικόνας. Χιλιάδες λαού συνέρρεαν από κάθε μέρος της Ελλάδας ή ακόμη και από περιοχές όπως η Μικρασία, που το ελληνικό στοιχείο ήταν κυρίαρχο, αλλά όχι ανεξάρτητο. Κάθε χρόνο στις 23 Ιουλίου, επέτειο της ημέρας που είδε το όραμα η Πελαγία στο κελί της, η Εικόνα μεταφέρεται στο μοναστήρι της «Κυρίας των Αγγέλων» στη Χώρα και το απόγευμα γίνεται περιφορά της στην πόλη.

Οι φετινοί εορτασμοί στην Τήνο

Μετά τη Θεία Λειτουργία, έλαβε χώρα η πάνδημη λιτάνευση της εικόνας της Μεγαλόχαρης στον κεντρικό δρόμο.
Κατά μήκος του δρόμου που ενώνει το λιμάνι με την εκκλησία πλήθος προσκυνητών όλων των ηλικιών ανέμεναν και φέτος καρτερικά την έξοδο της εικόνας της Παναγίας προκειμένου να την ακουμπήσουν ή να διέλθουν από κάτω της για να λάβουν την ευλογία της.

Η περιφορά της εικόνας, υπό τους ήχους των εμβατηρίων που παιανίζει η μπάντα του Πολεμικού Ναυτικού, θα καταλήξει στη μαρμάρινη εξέδρα του κεντρικού λιμένα, όπου χαιρετισμούς και ευχές θα απευθύνουν ο υπουργός Ναυτιλίας, ο μητροπολίτης Δωρόθεος και εκπρόσωποι τοπικών αρχών.

Σημειώνεται πως η εικόνα της Παναγίας της Τήνου βρέθηκε στις 30 Ιανουαρίου του 1823, έπειτα από πολλές προσπάθειες και «με την υπόδειξη της Παναγίας στη μοναχή Πελαγία», στην ιστορική Μονή της «Κυράς των Αγγέλων», στο Κεχροβούνι.

Με Διάταγμα του 1836, καθιερώθηκε ο εορτασμός της Παναγίας στην Τήνο να είναι οκταήμερος και να διαρκεί έως τα «εννιάμερα της Θεοτόκου», στις 23 Αυγούστου, όταν σε ατμόσφαιρα συγκίνησης, κατάνυξης και σεβασμού, ψάλλονται ύμνοι και εγκώμια, μπροστά στον επιτάφιο και την εικόνα.

Παράλληλα, στο λιμάνι του νησιού της Μεγαλόχαρης, πραγματοποιήθηκε επιμνημόσυνη δέηση για τους νεκρούς του καταδρομικού «Έλλη», το οποίο τορπιλίστηκε στις 15 Αυγούστου του 1940, ανήμερα της εορτής της Θεοτόκου, στο λιμάνι της Τήνου, στις 8.25 το πρωί.

Για την επέτειο των 77 χρόνων από τον τορπιλισμό του ευδρόμου «Έλλη», τη παρουσία του αναπληρωτή υπουργού Εθνικής ‘Αμυνας Δημήτρη Βίτσα, του Γιώργου Κουμουτσάκου εκ μέρους της αξιωματικής αντιπολίτευσης, του προέδρου της Ένωσης Κεντρώων Βασίλη Λεβέντη και του αρχηγού ΓΕΝ, αντιναυάρχου Νικολάου Τσούνη, ο υπουργός Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής Παναγιώτης Κουρουπλής έριξε στεφάνια στον υγρό τάφο και ακολούθησαν τιμητικοί κανονιοβολισμοί, στο «Κανονάκι της Έλλης», ενώ τηρήθηκε ενός λεπτού σιγή στη μνήμη των πεσόντων ναυτών και αξιωματικών του αντιτορπιλικού.

Πανηγυρική Ημέρα για τον Ελληνισμό

Oι Έλληνες σπεύδουν σε ναούς και στα αμέτρητα προσκυνήματα της Παναγίας, για να γιορτάσουν με ιδιαίτερη λαμπρότητα το λεγόμενο «Πάσχα του καλοκαιριού». Στο επίκεντρο η Παναγία της Τήνου και η Παναγία Σουμελά, όπου λιτανεύονται οι εικόνες της Παναγίας, που θεωρούνται θαυματουργές από τους πιστούς.

Μήνυμα του Αρχιεπισκόπου

Παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας, Προκόπη Παυλόπουλου και του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος Ιερωνύμου πραγματοποίθηκε ο Εόρτιος Όρθρος και Πολυαρχιερατικό Συλλείτουργο στον Ιερό Ναό Μεγάλης Παναγίας Θηβών.
Στις εκδηλώσεις στην Τήνο για το Δεκαπενταύγουστο την κυβέρνηση και την πολιτική ηγεσία εκπροσώπησαν ο υπουργός Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, Παναγιώτης Κουρουμπλής και ο πρόεδρος της Ένωσης Κεντρώων Βασίλης Λεβέντης, ενώ στον εορτασμό στη Μονή Παναγίας Σουμελά στο Βέρμιο παρέστη ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας Πάνος Καμμένος.

Τα προσκυνήματα της Παναγίας

Το μεγαλύτερο προσκύνημα θεωρείται αυτό της Μεγαλόχαρης στην Τήνο. Κάθε χρόνο χιλιάδες προσκυνητές ανηφορίζουν προς τον Ιερό Ναό της Ευαγγελιστρίας για να εκπληρώσουν το τάμα τους.

Ο Ιερός Ναός χτίστηκε στο σημείο όπου βρέθηκε η Εικόνα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Μάλιστα, η εύρεση της Αγίας Εικόνας το 1823 θεωρήθηκε θεϊκός οιωνός για το δίκαιο και την επιτυχία της επανάστασης ενάντια στον τουρκικό ζυγό, ενώ η ανέγερση του μεγαλοπρεπούς ναού αποτελεί το πρώτο μεγάλο αρχιτεκτονικό έργο του νεοσυσταθέντος ελληνικού κράτους.

Οι γονυπετείς πιστοί και η μεγαλοπρεπής λιτάνευση της εικόνας σ’ ολόκληρη τη πόλη δημιουργούν κατανυκτική ατμόσφαιρα γεμάτη δέος και συγκίνηση.

Ανήμερα της Παναγίας, τιμώνται και τα θύματα του καταδρομικού «Έλλη» που τορπιλίστηκε τον Δεκαπεντάυγουστο του 1940 από ιταλικό υποβρύχιο, μέσα στο λιμάνι της Τήνου.

Μελωδίες από τον Πόντο και μνήμες από τη μεταφορά της εικόνας της Παναγίας Σουμελά από την Τραπεζούντα στο Βέρμιο, το 1951, αναβιώνουν κοντά στο χωριό Καστανιά, όπου βρίσκεται το πνευματικό κέντρο του Ποντιακού Ελληνισμού, η Ιερά Μονή της Παναγίας Σουμελά. Η παράδοση αναφέρει ότι ο Ευαγγελιστής Λουκάς ήταν αυτός που χάραξε τη μορφή της Παναγίας πάνω σε ξύλο.

Με ιδιαίτερη λαμπρότητα και σε ατμόσφαιρα κατανυκτική, εορτάζεται στο νησί της Πάρου, η κοίμηση της Θεοτόκου, στον μεγαλοπρεπή ναό της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής. Ο εορτασμός κορυφώνεται την ημέρα του 15Αυγούστου οπότε γίνεται η λιτάνευση της εικόνας της Παναγίας και περιφορά σε όλο τον παραδοσιακό οικισμό της Παροικιάς.

Στη νότια Κεφαλονιά, κοντά στο χωριό Μαρκόπουλο, τα λεγόμενα «φίδια της Παναγίας» με τον μικρό σταυρό στο κεφάλι, κάνουν την εμφάνισή τους στον ναό της Κοιμήσεως. Στο μέρος αυτό, όπως λέει η παράδοση, υπήρχε ένα παλιό μοναστήρι της Παναγιάς. Όταν το μοναστήρι δέχτηκε επίθεση από πειρατές οι καλόγριες για να μην πέσουν στα χέρια τους παρακάλεσαν την Παναγία να τις κάνει φίδια ή πουλιά. Οι πιστοί, αγγίζουν τα ιερά φίδια της Παναγίας, για να δεχτούν την ευλογία της. Σύμφωνα με την παράδοση αν κάποια χρονιά τα φίδια δεν παρουσιασθούν, είναι κακό σημάδι, όπως λένε το 1953, τότε που δοκιμάσθηκε το νησί από φοβερό σεισμό.

Στον ιερό ναό της Παναγίας Κανάλας στην Κύθνο, η θαυματουργή εικόνα του περίφημου αγιογράφου Εμμανουήλ Σκορδίλη περιφέρεται στην πευκόφυτη ακρογιαλιά του νησιού, όπου και γίνεται αναπαράσταση της ευρέσεως της εικόνας από ψαράδες στο κανάλι -ανάμεσα στην Κύθνο και τη Σέριφο, εξ ου και η ονομασία της «Κανάλα».

Στη Σιάτιστα οι καβαλάρηδες κάνουν παρέλαση στους κεντρικούς δρόμους της και καταλήγουν στο μοναστήρι της Παναγίας στο Μικρόκαστρο.

Στη γραφική κωμόπολη της Αγιάσου στη Λέσβο ο εορτασμός του Δεκαπενταύγουστου γίνεται με ένα από τα ωραιότερα πανηγύρια του ανατολικού Αιγαίου. Η ομώνυμη εικόνα θεωρείται έργο του ευαγγελιστή Λουκά, πλασμένη με κερί και μαστίχα.

Στο νησί της Αποκάλυψης, την Πάτμο, όπου τα πάντα περιστρέφονται γύρω από το ιστορικό μοναστήρι, οι μοναχοί τηρούν το έθιμο του επιταφίου της Παναγίας, ο οποίος περιφέρεται στα σοκάκια του νησιού σε μεγαλοπρεπή πομπή.

Με δυο τελετουργίες γιορτάζουν στη Νίσυρο κάθε Δεκαπενταύγουστο. Η μια γίνεται στην Παναγιά Σπηλιανή κι είναι η επίσημη εκκλησιαστική από τους ιερείς, ενώ η δεύτερη είναι παραδοσιακή τελετουργία και γίνεται από τις μαυροντυμένες Eννιαμερίτισσες, όπως λέγονται οι γυναίκες που έχουν ταχθεί στη Θεοτόκο.

Η εορτή της Παναγιάς στο νησί της Ψερίμου όπου δεσπόζει η εκκλησία της Παναγιάς της «Μελαχρινής», όπως την αποκαλούν οι ντόπιοι λόγω του σκούρου χρώματος της ρωσικής τεχνοτροπίας εικόνας, είναι ιδιαίτερη. Με πλοιάρια κάτοικοι από την Κάλυμνο, την Κω και τη Νίσυρο καταφθάνουν για να ζητήσουν τη χάρη της Παναγίας.

Ξεχωριστή στη Ρόδο είναι η Παναγιά η Καλόπετρα που βρίσκεται στην κορυφή της κοιλάδας των Πεταλούδων και που φέρεται να κτίστηκε το 1782 από τον ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας Αλ. Υψηλάντη.

Στην Αχαΐα, γιορτάζει η ιστορική μονή του Μεγάλου Σπηλαίου. Η μονή, η οποία κτίστηκε το 362, και βρίσκεται στο άνοιγμα ενός μεγάλου φυσικού σπηλαίου της οροσειράς του Χελμού, επάνω από την απότομη χαράδρα του Βουραϊκού ποταμού. Κάθε χρόνο, πλήθος πιστών φθάνει στην μονή για να προσκυνήσει την ιερή εικόνα της Παναγίας της Μεγαλοσπηλαιώτισσας, που είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά.

Στην Πάτρα, επίκεντρο του εορτασμού είναι η ιερά μονή της Παναγίας της Γηροκομίτισσας, η οποία ιδρύθηκε τον 10ο αιώνα και είναι κτισμένη σε λόφο, κοντά στην πόλη.

Αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου είναι η ιερά μονή Μακελλαριάς, που βρίσκεται κοντά στην κοινότητα Λαπαναγοί και σε απόσταση 30 χιλιομέτρων από την πόλη των Καλαβρύτων. Η μονή κτίστηκε το 532 πάνω σε ένα γυμνό και απότομο βράχο.

Στην Ηλεία οι πιστών τιμούν την Παναγία στα μοναστήρια που είναι αφιερωμένα στο πρόσωπό της. Συγκεκριμένα, ένα από τα πιο σημαντικά μοναστήρια της Ηλείας, είναι η ιερά μονή Κοίμησης της Θεοτόκου στην Λαμπεία, η οποία χρονολογείται από τον 18ο αιώνα, ενώ το μοναστήρι της Παναγίας στη Σκαφιδιά, χρονολογείται από τον 10ο αιώνα. Η ιερά μονή Καθολικής στη Γαστούνη ανεγέρθηκε το 920 προς τιμή της Παναγίας και θεωρείται σημαντικό βυζαντινό μνημείο, που προσελκύει πολλούς πιστούς κάθε χρόνο. Η ιερά μονή της Κρεμαστής, η οποία είναι κτισμένη πάνω σε βράχο, χρονολογείται από τον 12ο αιώνα, ενώ σημαντικής ιστορικής αξίας είναι και η ιερά μονή της Παναγίας στη Φραγκαβίλα Αμαλιάδας.

Στη Σκιάθο, οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν την περιφορά του Επιταφίου της Θεοτόκου, ένα έθιμο που καθιερώθηκε το 1809, χρονιά που ιδρύθηκε η Μονή της Παναγίας της Ευαγγελίστριας από τους Αγιορείτες μοναχούς. Στην Ευαγγελίστρια το 1807 σχεδιάστηκε, υφάνθηκε, ευλογήθηκε και υψώθηκε η πρώτη Ελληνική Σημαία με το λευκό Σταυρό στη μέση επί γαλανού φόντου.

Στο Καρπενήσι, η Παναγία η Προυσού και η Παναγία Τατάρνας, στη Θήβα η Μεγάλη Παναγιά και στον Ορχομενό η Παναγία η Σκριπού, οι Μονές Αγάθωνος και Δαμάστας στη Φθιώτιδα, η Παναγία της Βαρνάκοβας στη Φωκίδα, της Παναγίας της Φανερωμένης Αρτάκης, της Χιλιαδούς, της Ντινιούς στην Ιστιαία, και της Κοιμήσεως Θεοτόκου Μάτζαρη Οξυλίθου είναι ορισμένα από τα θρησκευτικά μνημεία αφιερωμένα στην Μεγαλόχαρη σε όλη τη Στερεά Ελλάδα.

Την ίδια στιγμή το «Πάσχα του καλοκαιριού» είναι σημείο ορόσημο για το μεγαλύτερο μέρος των ορεινών χωριών στη Δυτική Φθιώτιδα, την Ευρυτανία και την ορεινή Φωκίδα αφού αυτή την περίοδο έχουν προσδιοριστεί χρονικά τα ανταμώματα των ξενιτεμένων στα πανηγύρια που οργανώνονται.

Διαβάστε το αφιέρωμα του Ελεύθερου Τύπου για τα ήθη και τα έθιμα του Δεκαπενταύγουστου

Στην καρδιά του καλοκαιριού, η Ελλάδα μετατρέπεται σε ένα απέραντο πανηγύρι. Στις 15 Αυγούστου, μετά τη Λειτουργία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου αρχίζει η γιορτή σε κάθε τόπο. Οι οικογένειες συναντώνται γύρω από το τραπέζι στο παραδοσιακό πανηγύρι, που γίνεται συνήθως στο προαύλιο των εκκλησιών που γιορτάζουν.

Μετά το φαγοπότι ξεκινάει ο χορός χέρι χέρι. Παραδοσιακές μουσικές κομπανίες ξεσηκώνουν με τους σκοπούς τους ντόπιους και επισκέπτες, που εύχονται αυτή την παραδοσιακή ιεροτελεστία του πανηγυριού να τη ζήσουν και του χρόνου. Ο «Ε.Τ.» της Κυριακής συγκέντρωσε μέρη όπου τιμάται παραδοσιακά η Κοίμηση της Θεοτόκου, η μεγαλύτερη γιορτή του καλοκαιριού που δίνει το δικό της χρώμα σε κάθε τόπο της ελληνικής επικράτειας.

ΤΗΝΟΣ, ΚΥΚΛΑΔΕΣ

Στο όμορφο νησί των Κυκλάδων βρίσκεται ένας από τους σημαντικότερους ναούς προσκυνήματος στη χώρα μας. Ο Ιερός Ναός της Παναγίας της Τήνου, γνωστός και ως Παναγία Ευαγγελίστρια, χτίστηκε σε σημείο όπου βρέθηκε, το 1823, η εικόνα της Παναγίας -κατά τη θρησκευτική παράδοση- έπειτα από οράματα της μοναχής Αγίας Πελαγίας. Την παραμονή του Δεκαπενταύγουστου, το νησί σφύζει από ζωή. Πλήθος πιστών συρρέι στο προαύλιο του εκκλησιαστικού συγκροτήματος. Κατά τη διάρκεια των εορτασμών και μετά τη Θεία Λειτουργία, ακολουθεί μεγαλοπρεπής λιτάνευση στους δρόμους της πόλης. Ανήμερα τον Δεκαπενταύγουστο πραγματοποιείται και η επέτειος της βύθισης του αντιτορπιλικού «Ελλη» από τους Ιταλούς, που έγινε λίγο πριν ξεσπάσει ο πόλεμος τον Δεκαπενταύγουστο του 1940.

ΠΑΡΟΣ, ΚΥΚΛΑΔΕΣ

Η Κοίμηση της Θεοτόκου στην Πάρο γιορτάζεται σε ατμόσφαιρα βαθιάς θρησκευτικής κατάνυξης. Στην Παροικιά, ένα από τα σπουδαιότερα καλοδιατηρημένα παλαιοχριστιανικά μνημεία που βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια, η Παναγία Εκατονταπυλιανή, εορτάζεται με ιδιαίτερη λαμπρότητα. Η ιερή εικόνα της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής, έργο του 17ου αιώνα, αποτελεί τη δεύτερη προσκυνηματική εικόνα των Κυκλάδων μετά την ιερή εικόνα της Παναγίας της Τήνου. Το βράδυ της 15ης Αυγούστου στους δρόμους της Παροικιάς πραγματοποιείται η περιφορά της ιερής εικόνας και του Επιταφίου, ενώ οι εκδηλώσεις κορυφώνονται με παριανό παραδοσιακό γλέντι μέχρι το πρωί.

NΙΣΥΡΟΣ, ΚΥΚΛΑΔΕΣ

Ενας από τους κρυμμένους θησαυρούς του Αιγαίου, η Νίσυρος, εορτάζει με μεγαλοπρέπεια τη γιορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Στην Ιερά Μονή της Παναγίας Σπηλιανής στήνεται μια γιορτή που διαρκεί εννέα ημέρες. Από τις 6 έως τις 15 Αυγούστου οι γυναίκες προσκυνήτριες κάνουν καθημερινά 300 μετάνοιες, ψέλνουν το μοιρολόι της Μεγαλόχαρης και ανήμερα τον Δεκαπενταύγουστο γίνεται πομπή, καθώς και μια μεγάλη γιορτή στο γραφικό οικισμό Μανδράκι. Το γλέντι ξεκινά όταν η εικόνα φτάνει στο χωριό, με τον τοπικό χορό της «κούπας», τραγούδια και άφθονο κρασί.

ΛΕΣΒΟΣ, ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ

Μια ξεχωριστή εμπειρία θα ζήσουν όσοι επισκεφθούν το κέντρο της γραφικής κωμόπολης της Αγιάσου και το Ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου. Στην Παναγία την Αγιασώτισσα πραγματοποιείται ένα από τα ωραιότερα πανηγύρια του Ανατολικού Αιγαίου. Οι πιστοί, με αφετηρία την πόλη της Μυτιλήνης, περπατούν 25 χιλιόμετρα για να φθάσουν στην εκκλησία, όπου και διανυκτερεύουν. Την ημέρα της γιορτής της Παναγίας, γίνεται η περιφορά της εικόνας γύρω από το ναό και το πανηγύρι που ακολουθεί δεν έχει προηγούμενο…

ΚΑΣΟΣ, ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ

Κάθε Δεκαπενταύγουστο πραγματοποιείται το πιο όμορφο πανηγύρι του νησιού, εκείνο της Πέρα Παναγιάς στον ομώνυμο οικισμό. Το πρωί οι προσκυνητές ασπάζονται την εικόνα, ενώ στη συνέχεια η παράδοση θέλει τους ντόπιους μάγειρες να στήνουν τα καζάνια και να μαγειρεύουν τις μερίδες των σφαχτών και τα ντολμαδάκια. Πρωταγωνιστής στο τραπέζι είναι το περίφημο κασιώτικο πιλάφι. Το γλέντι ξεκινάει και κρατά μέχρι την άλλη ημέρα το πρωί.

ΚΕΦΑΛΛΟΝΙΑ, ΙΟΝΙΟ

Στα νότια του νησιού, κοντά στο χωριό Μαρκόπουλο, η Παναγία η Φιδιώτισσα προσελκύει χιλιάδες προσκυνητές. Στις 15 Αυγούστου κάθε χρόνο, μικρά φιδάκια της Παναγίας εμφανίζονται στον τρούλο της εκκλησίας. Σύμφωνα με το μύθο, πρόκειται για τις καλόγριες ενός παλιού μοναστηριού που βρισκόταν στην περιοχή, οι οποίες, προκειμένου να μην πέσουν στα χέρια των πειρατών, παρακάλεσαν την Παναγία να τις μεταμορφώσει σε φίδια. Την ώρα του Εσπερινού, τα φιδάκια κυκλοφορούν ελεύθερα ανάμεσα στους πιστούς.

ΧΑΝΙΑ, ΚΡΗΤΗ

Στις 15 Αυγούστου ο οικισμός της Χρυσοσκαλίτισσας πανηγυρίζει στο ομώνυμο κατάλευκο μοναστήρι, που είναι χτισμένο πάνω σε ένα μεγάλο βράχο. Η παράδοση, σύμφωνα με αυτή πήρε και το όνομά της η μονή, λέει ότι το ένα από τα ενενήντα σκαλιά, που είναι σμιλεμένα στο βράχο και οδηγούν στη μονή, είναι φτιαγμένο από χρυσό, αλλά αυτό το σκαλοπάτι μπορούν να το δουν μόνο οι αναμάρτητοι. Το μεγάλο πανηγύρι της Χρυσοσκαλίτισσας περιλαμβάνει κρητικές μουσικές και εδέσματα.

ΤΕΓΕΑ, ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

Από τις 13 έως τις 20 Αυγούστου γίνεται στην Τεγέα το πιο σημαντικό πανηγύρι της Πελοποννήσου. Για 15 ημέρες, μία εβδομάδα πριν από τη γιορτή και μία εβδομάδα μετά, η Τεγέα γίνεται το κέντρο της Πελοποννήσου. Το βράδυ της παραμονής, στις 14 Αυγούστου γίνεται η λιτανεία της θαυματουργής εικόνας και η πομπή καταλήγει στο πανέμορφο πάρκο της Επισκοπής γύρω από την Παναγία της Παλαιάς Επισκοπής.

ΚΑΣΤΑΝΙΑΝΗ ΠΩΓΩΝΙΟΥ, ΗΠΕΙΡΟΣ

Σε αυτό το ακριτικό χωριό της Ηπείρου η Κοίμηση της Θεοτόκου γιορτάζεται δύο ημέρες με ιδιαίτερη κατάνυξη. Η 15^η και η 16^η Αυγούστου είναι οι ημέρες συνάντησης των Καστανιανιτών στην πετρόχτιστη πλατεία του χωριού, όπου δεσπόζει ο Ναός της Αγίας Τριάδας. Μετά την πρωινή Θεία Λειτουργία στην κεντρική εκκλησία του χωριού, οι εμπειρότεροι κάτοικοι του χωριού μαγειρεύουν σε μεγάλα καζάνια «κοφτό» (πλιγούρι με κρέας) για να το προσφέρουν το βράδυ σε εκατοντάδες κόσμο, που θα γευτεί την καστανιανίτικη φιλοξενία. Το μενού, φυσικά, δεν περιέχει μόνο «κοφτό», αλλά συνοδεύεται και από άλλες σπεσιαλιτέ της περιοχής. Το πανηγύρι ξεκινάει το βράδυ με την παραδοσιακή ηπειρώτικη μουσική να καλωσορίζει ντόπιους και επισκέπτες. Ο αισθαντικός ήχος του κλαρίνου δίνει το σύνθημα για την έναρξη του πανηγυριού. Πρώτα ακούγεται το μοιρολόι που αφιερώνεται σε εκείνους που έφυγαν. Στην Ηπειρο ο πόνος και η ξενιτιά τραγουδιούνται, όπως η χαρά και η αγάπη. Μια απέραντη ευτυχία απλώνεται σε όλη την πλατεία και όλοι εύχονται αυτή την ιεροτελεστία να τη ζήσουν και του χρόνου.

ΠΑΝΑΓΙΑ ΣΟΥΜΕΛΑ, ΗΜΑΘΙΑ

Στις πλαγιές του Βερμίου ορθώνεται μεγαλόπρεπα η Μονή της Παναγίας Σουμελά. Χτίστηκε το 1951 από τους πρόσφυγες του Πόντου, ως μια προσπάθεια αναβίωσης της ιστορικής ομώνυμης μονής, τα ερείπια της οποίας βρίσκονται στο όρος Μελά, κοντά στην Τραπεζούντα του Πόντου. Εδώ φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, που, σύμφωνα με την παράδοση, φιλοτέχνησε ο ευαγγελιστής Λουκάς, όπως και άλλα κειμήλια του εκεί μοναστηριού. Τον Δεκαπενταύγουστο συρρέουν εδώ πολλοί πιστοί για να προσκυνήσουν την εικόνα και να συμμετάσχουν στις εκδηλώσεις που διαρκούν δύο ημέρες. Το βράδυ σερβίρονται παραδοσιακές σπεσιαλιτέ υπό τους ήχους ποντιακών συγκροτημάτων.

ΣΑΜΑΡΙΝΑ, ΓΡΕΒΕΝΑ

Ενα ατελείωτο γλέντι στήνεται στην περιοχή των Γρεβενών και ιδιαίτερα στα ορεινά χωριά του νομού, όπως στον πολυτραγουδισμένο οικισμό Σαμαρίνα. Πρόκειται για το μεγαλύτερο και πιο φημισμένο βλαχοχώρι της Ελλάδας, όπου το πανηγύρι του διαρκεί τρεις ημέρες. Οι Σαμαρινιώτες έχουν το δικό τους μοναδικό χορό, που ονομάζεται τσιάτσιο και κλέβει την παράσταση στο προαύλιο της εκκλησίας της Μεγάλης Παναγιάς.

Πόσο σημαντική είναι για τον Ελληνισμό η Ημέρα του Δεκαπεντάυγουστου;

Διαβάστε το άρθρο της Δρ. Αικατερίνης Πολυμέρου-Καμηλάκη από την Καθημερινή

Η Λατρεία της Παναγίας: Η σημασία των εκδηλώσεων του Δεκαπενταύγουστου

Εχουμε συχνά αναφερθεί στο γεγονός ότι η λαϊκή πίστη- ανάγκη της ανθρώπινης ψυχής ανεξάρτητα από χρόνο και θρησκεία- εκδηλώνεται ομαδικά με την τέλεση θρησκευτικών τελετών και πανηγυριών με τη συμμετοχή των μελών μιας κοινωνίας με κοινές θρησκευτικές αντιλήψεις, κοινή εστίαση, δρώμενα (παραστάσεις μεταμφιεσμένων με σκοπό τη γονιμότητα και ευφορία) κ.ά. Πλαισιωτικά λειτουργούν οι εμπορικές συναλλαγές (εμποροπανηγύρεις) που ικανοποιούν άλλες, επίσης σημαντικές και επιτακτικές ανάγκες μεγάλων ομάδων πληθυσμού.

Τα θρησκευτικά πανηγύρια είναι από τα εθιμικά εκείνα στοιχεία που έχουν αντισταθεί περισσότερo στο χρόνο, ανεξάρτητα από τις διαφοροποιήσεις που έχουν υποστεί. Έτσι μεγάλα πανηγύρια στον ελληνικό χώρο, όπως εκείνα της Παναγίας του Δεκαπενταύγουστου και της Αγίας Παρασκευής (26 Ιουλίου) κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού αποτελούν ευκαιρίες, εκτός από την έκφραση του θρησκευτικού συναισθήματος, για κοινωνική συναναστροφή, εμπορικές πράξεις και συμφωνίες, διασκέδαση και επι-στροφή των αστών και των ξενιτεμένων συντοπιτών στην ιδιαίτερή τους πατρίδα.

Ορισμένοι τόποι λατρείας, όπως της Παναγίας στην Τήνο, της Καταπολιανής στην Πάρο, της Χοζοβιώτισσας στην Αμοργό, της Παναγίας Σουμελά, του αγίου Ραφαήλ στη Μυτιλήνη, του Αγίου Σπυρίδωνα στην Κέρκυρα, του Αγ. Γεράσιμου στην Κεφα-λονιά, της Μυρτιδιώτισσας στα Κύθηρα κ.ά. και τα αντίστοιχά τους πανηγύρια πανη-γύρια αποτελούν «προσκυνήματα» πανελλήνιας εμβέλειας. Όμως τόσο αυτά τα πα-νελλήνια προσκυνήματα, όσο και τα μικρά τοπικά πανηγύρια έχουν την ίδια θρησκευτική και επικοινωνιακή σημασία και βαρύτητα.

Ανάμεσα σ’ αυτά τα πανηγύρια ξεχωρίζουν εκείνα της Παναγίας, αφού στην …αυλή της συγκεντρώνονται σαν τα διασκορπισμένα στα πέρατα της γης αδέρφια για να προσκυνήσουν στη χάρη της, αλλά και να συναντηθούν με αγαπημένα πρόσωπα, που λείπουν καμμιά φορά πολλά χρόνια στην ξενιτειά, να (επι-)δείξουν την επιτυχία τους στον κοινωνικό και οικονομικό τομέα με την προσφορά ταμάτων στην Παναγία, το ξόδεμα χρημάτων στα όργανα στο χοροστάσι, το ντύσιμο και το αυτοκίνητο, αλλά ακόμη και την μεγάλη περιουσία του ο καθένας, τη φαμίλια του.

Να πούμε για την Παναγιά σήμερο στην αυλή της ξενιτεμένοι ήρθασι και φίλοι στη γιορτή της..

Γιατί, ενώ υπάρχουν σήμερα πολλοί και διάφοροι τρόποι να δείξει ο καθένας το βιός του το πανηγύρι παραμένει ο χώρος και ο χρόνος που θα βρεθούν όλοι μαζί και θα συνεκτιμήσουν τις προόδους τους και θα σχολιάσουν την κατάσταση του καθενός χωριστά αλλά και του συνόλου.

Η Παναγία κατέχει, όπως ήδη αναφέρθηκε, ξεχωριστή θέση μεταξύ των μορφών της ελληνικής λαϊκής λατρείας. Η Καταπολιανή ή Εκατονταπυλιανή, η Μεσοσπορίτισσα (21 Νοεμβρίου), η Αποσοδειά (8 Σεπτεμβρίου), η Ευαγγελίστρια (25 Μαρτίου), η Παναγία του Δεκαπενταύγουστου (Κοίμηση της Θεοτόκου, 15 Αυγούστου) κ.ά. είναι μερικά από τα πανηγύρια της Παναγίας, μητέρας του κόσμου και πηγής της ζωής. Ο λαός εκφράζει αυτή την ιδιαίτερη προτίμηση με τη χαρακτη-ριστική παροιμιακή φράση: Ας μ’ αγαπάει η Παναγιά , κι ας με μισούν οι άγιοι, με την πεποίθηση ότι έχει μεγαλύτερη δύναμη αλλά και κατανόηση από όλα τα άλλα πρόσωπα της χριστιανικής λατρείας.

Θεοτοκωνύμια

Μια ενδεικτική αλφαβητική ταξινόμηση του γλωσσικού πλούτου που αναφέρεται στην Παναγία και αντανακλά τη θέση της στη συνείδηση και την ψυχή του ελληνικού λαού μας έδωσε μια σειρά από Επώνυμα της Παναγίας, που εκφράζουν αυστηρή και ταυτόχρονα τρυφερή ευλάβεια και πίστη (Γαλήνη, Υπακουή, Σκέπη), οικειότητα, (Κιουρά, Γριά Κερά), αλλά και φόβο, σιγουριά για την προστασία (Θαλασσίτρα, Πολεμίστρια, Του Χάρου). Συχνά, βεβαίως η Παναγία παίρνει το όνομά της από τον τόπο ή τον κτήτορα-ιδιοκτήτη της εκκλησίας: Αγιάσος, Βρυσανή, Αμπελακιώτισσα, Βλαχερωνίτισσα, Καταπολιανή, Προυσσιώτισσα, Σουμελά κ.ά.

Ενδεικτικά προσωνύμια της Παναγίας

Αγιά, Αγιάσος, Αγιοσορίτισα (Κων / πολις), Αγιονορίτισσα (Κων/πολη), Αγρι-διώτισσα, Αθηναία, Ακαδημιώτισσα, Ακάθη, Ακοή, Ακρωτηριανή (μεσαιων. Ηρακλείου), Αλευρού (κτητ. Από τινος Αλευρά), Αμοργιανή, Ανα-φωνήτρια (Ζάκυνθος), Απανωχωριανή, Αργοκοιλιώτισσα, Αρκουδιώτισσα, Αγ. Γαλήνη, Αργυροκλειδούσα, Αγ. Απακοή, Απακοή, Αγία Σκέπη, Αγία Λαύρα (Κοίμηση)

Βαγγελίστρα (Τήνος, Μύκονος), Βρυσανή, Βαρκιώτισσα, Βροντούσα, Βροντιανή, Βλαχέρνα (μεσ.) Ηρακλείου, Βλαχερωνίτισσα Κων/πολη και στην Κρήτη,

Γαλήνη (μεσ.) Ηρακλείου, Γαλακανή (Κάλυμνος), Γιάτρισσα, Κεραψηλή (Κάλυμνος) Γλαστριανή (από τινος Γλαστριανού) Μύκονος, Γλυκογαλούσα, Γαλατού, Γλυκοφιλούσα, Γκρεμνιώτισσα, Γουμένισσα, Γρυλού, Γαλατιανή, Γοργοπάκουος (μεσ.) Ηρακλείου, Γριά Παναγιά, Μύκονος Παράβλ. Γρε Κυρά Κισάμου.

Διασώζουσα, Δραπανιώτισσα Κεφαλληνία

Εκατονταπυλιανή, Εύρεση, Εψιμιανή, Ευαγγελισμός, Ευαγγελίστρα, Ελεούσα (μεσ.) Ηρακλείου και Ήπειρο.

Ζωοδόχος Πηγή,

Θαλασσίστρα, Θαλασσίστρα, Θαλασσιώτισσα (Μήλος), Θαλασσομάχισσα (μες.) Ηρακλείου, Θεοτόκος, Θεοσκέπαστος (μεσ. Ηρακλείου), Θρονιώτισσα, Θυμια-νή,

Καλαβρέζα (Κεφαλληνία) Καλαμιώτισσα (μεσ. Ανάφης), Κακοπετριανή, Καλό-πετρα, Καρδιανή (Τήνος, Μύκονος, παράβλ. Καρδιώτισσα Κρήτης), Καταφυγή (μεσ. Ηρακλείου), Κεραπολίτισσα (Φουρνές Μεραμπέλλου Κρήτης), Κεχριωνί-τισσα (Κεφαλληνία), Κόκκινη, Κυκκώτισσα, Κατευοδώτρα(Σκιάθος), Κουνί-στρα (Σκιάθος), Κοίμησης Θεοτόκου, Καστριανή, Κανακαριώτισσα, Κιουρά των Αγγέλων (Μύκονος, Ζάκυνθος. Βλ. και Κυρία των Αγγέλων), Κουμαρού (23 αυγ. Μύκονος), Κουνίστρα (Σκιάθος), Κρεμαστή (Ρόδου), Κρητικιά (Μονεμβασία), Κυρία των Αγγέλων (μεσ. Ηρακλείου), Καταπολιανή, Κανάλα, Καλαμιώτισσα, Κιτριανή, Καρδιώτισσα, Κεφαλαριώτισσα (Άργος), Κρουσταλλένια, Κριτσιώ-τισσα, Κυριότισσα (Κων/πολη), Κερά (Αθήνα), Κερά Καντήλη (Αθήνα), Αγία Κιουρά (Αθήνα), Χρυσοσπηλιώτισσα (Αθήνα, Π. η Βλασσαρού (Αθήνα),

Λαμπρινούσα, Λεμονήτρα (8 Σεπτ.,Τήνος, Μύκονος), Λεμονήτισσα, Λεούσα, Λιόκαλη (Σέρρες), Λογγοβάρδα, Λιμνιώτισσα (τοπων. Μύκονος), Λουλουδιανή (μεσ. Ηρακλείου), Λυμπιανή (Πάνω στον Όλυμπον, όρος, Σκύρος)

Μανωλίτισσα (μεσ. Ηρακλείου), Μυρτιδιώτισσα, Μετοχιώτισσα, Μεγ. Παναγιά Μητρόπολις, Μύκονος), Μεσαμπελίτισσα (τοπ. Χανιά(κατά Μπουκαλήν, 17ος αι.), Μισοχωριανή (εξωκκλήσιον εις τα Μεσόχωρα, Σκύρος), Μούσαινα (νεκρο-ταφείο, Μύκονος), Μουσταπίδαινα (εις ελαιώνα Αττικής), Μουρακουλόζα, Μεγαλόχαρη, Μεγαλομάτα, Μαλαματένια, Μπρουσιώτισσα (22 Αυγ.)Στην Ακαρνανία

Νεαμονίτισσα,

Ξένη (Κυρά Ξένη),

Οδηγήτρα, Ολυμπιώτισσα (Ελασσόνα)

Πανάχρα (Μύκονος, πρβλ. Πανάχραντη Κων/πολης), Πανάχραντος, Παντάνασσα (μεσ. Ηρακλείου, Μύκονος, Μυστράς), Πανύμνητος (μεσ. Ηρακλείου, Μύκονος), Παραπορτιανή (στο παραπορτίδι του Κάστρου, Μύκονος), Παν. Η Ξυδού (Κηφισιά)Παν. Στις Μενετες, Π. του Μαχαιρα, Π. η Πρέκλα, Π. Στο Πυργί, Π. στην Κεχριά, Π. του Ντομάν, Π. Πολεμίστρα, Παπαμελέτη, η Λειβαδιώτισσα, η Διγενή, η Πορταρίτσα, η Κυρά, η Τσαμπίκα, της Πέτρας, η Γοργόνα, του Κάστρου, των Καστριανών, Πισκοπή, στην Περίσσα, Πλατσανή, του Λειβαδιού, της Καλαμωτής, η Σέργαινα (Τρύπα), η Ντινιούς, του Νίκους, του Πάγου, η Απεραθίτισσα, η Φιλωτίτισσα, του Ημπορειού, η Ποταμίτισσα, η Καθολική, Πρωτόθρονος, Πικριδιώτισσα, Περδικολόγισσα, Η Λέφαινα, του Μουντέ, η Φιδού, των Κρίνων, του βουνού, Πέρα Παναγιά, Παντάνασσα, η Σκιαδενή, Π. Κεχροβουνίου, Παναγίτσα, Π. της Μακροφτελιάς, Π. στους Λειψούς, του Χάρου, η Μαύρη, του Σταυρού, Παραμυθιά, Παρηγορίτισσα (¨Αρτα), Περβολιώτισσα (Κέρκυρα), Παλιοκαστρίτσα (Κέρκυρα), Παλιουριώτισσα (Ήπειρος), Παμμα-κάριστη (Κων/ πολη), Περίβλεπτη (Ήπειρος) και Περιήβλεπτος (μες. Ηρα-κλείου), Πολίτισσα (μεσ. Ηρακλείου), Πυργιανή (Μύκονος), Πισοτοιχιώτισσα (μεσ. Ηρακλείου), Πονολύτρια, Πορταϊτισσα (Μονή Ιβήρων), Πυργιώτισσα (κατ’ απ’ την Ακρόπλη στο Πυργί, Αθήναι),

Ρόδον το Αμάραντον (Μύκονος)

Σπηλιανή, Σκινιώτισσα (τοπ. Κίσαμος Κρήτης), Σκορδυλλιανή, Σκουλουδού (Μύκονος), Σπηλιώτισσα (μέσα σε σπηλιά, Σκύρος), Σωτείρα (Αθήνα)

Παν. Ταραφώνας (Λακωνία), Τουρλιανή (Μονή, τοπ. Μύκονος), Τροωδίτισσα, Τραχωνίτισσα, Τελωναριά (Από καλόγρια που την έλεγαν έτσι, Μύκονος), Τριμάρτυρος (μεσ. Ηρακλείου)

Υπαπαντή

Φανερωμένη (μεσ. Ηρακλείου, Μύκονος, Σκύρος), Φιλέρημος (Ρόδος), Φανα-ριώτισσα, Φουρτούνια (Παναγία στα τοπων. Σκύρος), Φυλακτωμένη

Χιλιαρμενίτισσα (από παραδόσεις σχετικές, Κρήτη), Χρυσοπηγή (Σκύρος), Χοζο-βιώτισσα, Χρυσοκελλαριά (Μεσσηνία-Κορώνη), Χρυσοσκαλίτισσα, Χρυσοκα-στρίτισσα (Αθήνα), Χαρτωμένη, Χωστή (μες. Ηρακλείου),
Ψυχοσώστρα (μεσ. Ηρακλείου).

Παραδόσεις για την Παναγία

Είναι γνωστό ότι οι παραδοσιακοί οικισμοί δημιουργούνται συνήθως γύρο απο κάποιον ιερό χώρο αφιερωμένο στο θεό, όπου κτίζεται ναός και τελούνται οι θρησκευτικές τελετουργίες. Κατά την αρχαιότητα οι πόλεις ιδρύονται από τους θεούς ή τους καταγόμενους από αυτούς (ημίθεους) και προς τιμήν τους κτίζονται ναοί και βωμοί.

Οι χριστιανικοί ναοί, σημείο αναφοράς σ’ ένα οικισμό, ιδρύονται σε κεντρικό σημείο του, που επιλέγεται συχνά από τον ίδιο τον άγιο στον οποίο αφιερώνεται. Οι διηγήσεις για θαυμαστές εμφανίσεις εικόνων αγίων στο όνειρο κάποιων ανθρώπων «καθαρών» δηλ. αγνών για να υποδείξουν το χώρο στον οποίο επιθυμούν να κτιστεί ο ναός τους είναι πολλές και διαδεδομένες σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο. Την προτεραιότητα στις θαυμαστές αυτές εμφανίσεις έχει η Παναγία, πρόσωπο αγαπητό και οικείο συνδεδεμένο με την καθημερινή ζωή των πιστών.

Η Παναγία και ο άγιος Γεώργιος, επίσης αγαπητό και οικείο πρόσωπο, συνδέονται με μια σειρά παραδόσεων που αφορούν στην ίδρυση ναών και στη συνέχεια οικισμών γύρω από αυτούς. Σύμφωνα με τις σχετικές παραδόσεις, συνήθως η εικόνα της Παναγίας εμφανίζεται επίμονα σε επίκαιρο σημείο και απαιτεί, συχνά δέρνοντας τον δύσπιστο και ανυπάκουο πιστό, να χτιστεί εκκλησία στη χάρη της, στον τόπο εμφανίσεως της εικόνας. Η παραβίαση της επιθυμίας της προκαλεί την αντίδρασή της με μετακίνηση ή εξαφάνιση της εικόνας …

«Εδώ θέλει η Παναγία, εδώ εφανερώθη».

«Η Παναγία η Καρδιώτισσα στο Ρέθυμνο δεν θέλησε να μείνη στην εκκλησία και ξαναγύρισε στο βράχο, όπου την είχαν πρωτοβρεί τα τσομπανόπαιδα. Οι καλόγεροι ξανάφεραν την εικόνα στο μοναστήρι και για να μη φύγη κουβάλησαν την πέτρινη κολώνα-δυό μέτρα ψήλος-που είχε φέρει από την πόλη η ίδια η Παναγιά και την δέσανε εκεί με αλυσίδες. Πάνω της είναι περασμένη η αλυσίδα με κρίκους, με την οποία δέσανε οι καλόγεροι την Παναγιά… Η Παναγιά έσπασε τις αλυσίδες κ’ έφυγε σε άγνωστους τόπους» (Αλεξ. Κ. Χατζηγάκη, Εκκλησίες Κρήτης, Παραδόσεις…Ρέθυμνο).

Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Παναγία η Κουνίστρα της Σκιάθου στην οποία ο Παπαδιαμάντης αφιέρωσε ένα τρυφερό ποίημα:

Στην Παναγία τήν Κουνίστρα

Εις όλην την Χριστιανοσύνη
μια είναι μόνη Παναγία αγνή,
κόρη παιδίσκη, Άσμα των Άσμάτων,
χωρίς Χριστόν, θείο παιδί, στά χέρια,
και τρεφομένη με αγγέλων άρτον!..

Εσύ’ σαι η μόνη Παναγία Κουνίστρα,
που εφανερώθης στης Σκιάθου το νησί,
εις δένδρον πεύκου επάνω καθημένη,
κ’ αιωρουμένη εις τερπνήν αιώραν,
όπως αι κορασίδες συνηθίζουν…

Εφανερώθης, κι όλος ο λαός
μετά θυμιαμάτων και λαμπάδων
εν θεία λιτανεία σε παρέπεμψε –
κ’ εσήκωσεν ωραίον λευκόν ναόν,
που με πιατάκια ελληνικά σου στόλισε!..

Κι όλος ο ήλιος έλαμπεν εις τον ναόν σου,
και φως τον πλημμυρούσε μαργαρώδες,
όλα τ’ άστέρια εφεγγοβολούσαν,
και η σελήνη εχάιδευε γλυκά
τα απλά της εκκλησίας σου καντιλάκια !..

Κ’ είδες, η Κόρη, του λαού την πίστιν,
είδες και την πτωχείαν κ’ ευσπλαχνίσθης,
όπως το πάλαι είχε σπλαχνισθή ο Υιός σου
τους προγόνους του ίδιου του λαού,
ως πρόβατα μη έχοντα ποιμένα…

Κι άρχισες να γιατρεύης τους αρρώστους
και να γιατρεύης τους δαιμονισμένους –
που ήρχετο ώρα κ’ εις τους τοίχους εχτυπώντο
με φοβερόν συγκλονισμόν –
κι άρχισες, θεία, να θαυματουργής!..

Κ’ η χάρη σου ξαπλώθηχε ως τα πέρατα
του ειρηνικού νησιού της Σκιάθου –
ω Παναγιά μου, κόρη πάναγνη, καλή!
…Κ’ ίσως να φτάση κι ως εμένα και ν’ απλώση
γαλήνη στην ψυχή μου, την αμαρτωλή…

Η Στράτα της Παναγιάς

Μια παράδοση για το ακρωτήριο Δρέπανο γνωστό στους κατοίκους της περιοχής και ως Στράτα της Παναγιάς (τοπων.) αναφέρεται στην επιθυμητή ζεύξη του κόλπου, προκειμένου να γίνει εύκολο το πέρασμα στην απέναντι ακτή, χωρίς τη βοήθεια των καϊκιών (περαμάτων) που κόστιζαν πολύ και δεν ταξιδεύουν με κάθε καιρό. Η παράδοση, λοιπόν, αναφέρει:
«Μεταξύ των χωριών Ψαθοπύργου και Θεοφίλου Πατρών, επί της σιδηροδρ. Γραμμής Αθηνών –Πατρών. Εκ της παραλίας της εγγύς του Θεοφίλου η Παναγία ως άγνωστος γυναίκα παρακάλεσέ ποτε διερχόμενον επιβατικόν καϊκι (πέραμα) όπως παραλάβει και την διαπεραιώσει εις την απέναντι ακτήν της Ναυπάκτου. Του πλοιάρχου αρνηθέντος, η Παναγία εγέμισε εντός της θαλάσσης την ποδιάν της με χώμα και επροχώρει εντός της θαλάσσης ρίπτουσα εκ της ποδιάς της χώμα. όπου έπιπτε το χώμα, ευθύς εγένετο ξηρά. Φοβηθείς ο πλοίαρχος μήπως γεφυρωθεί ούτω η ακτή της Πελοποννήσου (Θεοφίλου) με την ακτήν της Στερεάς (Ναυπάκτου) και επομένως αχρηστευθεί το επάγγελμά του, διέταξε και παρέλαβον την άγνωστον εις το καϊκι, οποότε και εννόησαν περί ποίας γυναικός επρόκειτο. Ούτως εσχηματίσθη το ακρωτήριον Δρέπανον κοινώς της Παναγιάς η Στράτα. Ταύτα κατά την παράδοσιν» (ΚΛ. Αρ. 1460, σ. 152 .Κ. Σταυρόπουλος, Αιτωλία, 1927) Ήξερε άραγε η Παναγιά πόσο θ’ αργούσε η ζεύξη του Πατραϊκού…..

Η Παναγία η Νεράιδα

Παναγία της Καλαμπάκας

Στη Βεντίστα φαντάζει μια μαύρη σα σύννεφο πέτρα, που οι χωριανοί νοματίσανε έτσι: Κιάτρα νιάγκα [άσπρη πέτρα]. Λένε πως πάνω στην πέτρα, είδανε να κάθηται μιά όμορφη ασπροντυμένη γυναίκα. Οι χωριανοί λένε πως η γυναίκα αυτή είναι η Παναγία που έρχεται και στέκει εκεί για να προστατεύει το χωριό, ένας τσιοπάνης, όμως έλεγε πως είναι κάποια Νεράιδα (Αλεξ. Κ. Χατζηγάκη, Παραδόσεις τ’Ασπρο-ποτάμου, Τρίκαλα, 1948, σ. 59,αρ. 117).

Όσοι ήταν βαρειά άρρωστοι τους εσήκωνε και στον αέρα. Έκανε πολλούς καλά…

«Η Παναγία η Φανερωμένη εφανερώνονταν στον ύπνο τους. Πιο παλιά είχαμε μια θαυματουργή εικόνα, ύψους κοντά ένα μέτρο. Επήγαινες κοντά, έκανες το σταυρό σου και μόλις έσκυβες να την προσκυνήσεις σε τραβούσε επάνω της σα μαγνήτης. Όσοι ήταν βαρειά άρρωστοι τους κολλούσε επάνω της, μάλιστα μερικούς τους εσήκωνε και στον αέρα. Έκανε πολλούς καλά. Δυό φορές ήρθαν να μας σφάξουν οι αντάρτες και αυτή εγλύτωσε το χωριό (Περιοχή Φλωρίνης)

Παναγιά του Χάρου ή των Κρίνων

Στους Λειψούς υπάρχει η Παναγιά του Χάρου ή των Κρίνων: Πρόκειται για την Παναγία του Πάθους που γιορτάζεται στις 23 Αυγούστου. Η παράδοση λέει ότι μιά κοπέλλα στόλισε μιά χρονιά την εικόνα της Παναγίας με άσπρους κρίνους. Οι κρίνοι ξεράθηκαν και την επόμενη χρονιά έβγαλαν μπουμπούκια την ημέρα του πανηγυ-ριού. Το θαύμα γίνεται μέχρι σήμερα».

Θαλασσομάχισσα

“Ήσανε τρεις αδερφές. Αυτές εκαλογέρευαν κι ανεβαίνανε καθημερινώς στην Πανα-γία του Κάστρου ν’ανάψουνε τα καντήλια. Ηκούσανε περπατησιές και τρανταγμό στο τέμπλος της εκκλησιάς. Γυρίσανε να δούνε και θωρούνε την εικόνα της Παναγίας κ’ετρέχανε τα μάτια της. Μιά αδελφή ’πό τις τρεις ’ρώτησε την Παναγιά:

-Πού ’σου ’να, Κυρά μου, κι είσαι κουρασμένη πολύ;

Τη νύχτα που κοιμούντανε η καλογρά βλέπει την Παναγία στον ύπνο της και την έσπρωξε και της λέει:

– Με ρωτούσες το πωρνό πού ήμουνα. Αν ήξερες πού ’μουνα! Ήμουνα στη Ρουσία. Εκειά εκιντύνευγε του Χαραμή το καράβι, τριαντατρία άτομα ήσανε που πασκίζανε να σωθούνε. Με παρακαλούσανε για να τως βηθήσω, αλλά δεν μπορούσα να τως κάμω τίποτα.

Σε λίγες μέρες ήρθαν τα γράμματα ότι το καράβι αυτό χάθηκε [ΚΛ, αρ. 2279, σ. 473 (Λέρος)

Τούρκοι και Ρωμιοί

Η Παναγιά η Σαρατσήνα: Έχομε ένα εξωκκλήσι ανατολικά της Άρνισσας της Παναγίας και εορτάζει της Ζωοδόχου Πηγής. Η Παναγία αυτή είχε παρουσιασθεί σ’ ένα Τούρκο που λεγόντανε Καντρή στο όνειρό του. Του είπε: “Να πας στο τάδε μέρος, εκεί όπου είναι το εκκλησάκι, αυτό το μέρος λέγεται Σαρατσήνα. Θα βρης αμυγδαλιά και θα σκάψης ανατολικώς εννιά βήματα και θα με βρεις μέσα. Και όπως πήγε και τη βρήκε. Αυτός με την πρώτη μέρα που του είπε η Παναγία δεν επήγε. Μετά δυο-τρεις βραδυές πάλι παρουσιάστηκε και του είπε: “Γιατί δεν πήες Καδρή-αγά όπου σου είπα;” Λέει αυτός: “Είμαι φτωχός και είμαι Τούρκος”. Θα πας να πάρεις ένα από τα Ξανθόγεια (χωρίον ΒΑ της Αρνίσσης. Παλαιότερον ελέγετο Ροσίλοβο) και θαπάτε οι δυό σας.

Και όπως πήγε αυτός, βρήκε τον άνθρωπο κι επήγαν κι έσκαψαν εκεί και βρήκαν μια εικόνα κι ένα μνήμα μεγάλο με ρούχα δεσποτικά.

Την Τρίτη βραδυά που επήγε η Παναγία να του πει να πάει να σκάψει η παναγία του παρουσιάσθηκε όταν ήτο ξυπνητός και εμιλούσαν μαζί.

Η γυναίκα του Τούρκου ήκουσε την ομιλία και τον ρώτησε με ποιά μιλούσε (σ. 1150

Λέει της. “Μιλούσα με την Παναγία”. Αυτή τον κοροίδεψε: “Η Παναγία θα παρουσιασθεί σ’ έσένα τον Τούρκο;” Την άλλη βραδυά πάει η Παναγία και την αρχινάει και την βασάνιζε. Ύστερα επίστεψε και αυτή. Έτσι έκτισαν εκεί το εκκλησάκι.
[Η ιστορία αυτή είναι γεγονός. Το διηγήθκε ο ίδιος ο Καδρή αγάς ο οποίος έφυγε από την Αρνισσα Πέλλης το 1922).

Ο Eπιτάφιος της Παναγίας

Στα νησιά επικράτησε το έθιμο της κατασκευής επιταφίου της Παναγίας. Πρόκειται για κατ’ αναλογίαν προς τον Επιτάφιο του Χριστού συνήθεια, η οποία ωστόσο δίνει την ευκαιρία εκφράσεως και με αυτόν τον τρόπο της τρυφερότητας και της οικειότητας που νιώθει ο λαός για τη Μητέρα Παναγία.

Έτσι στην Κοίμηση της Παναγιάς στο Καταφύγιο Κακαρόκαμπου στην Ικαρία στολίζουν επιτάφιο οι γυναίκες και μοιρολογούν με τραγούδια και προσευχές:

Κάτω στην Ιερουσαλήμ και στου Χριστού τον τάφο

Η Παναγιά καθόντανε μόνη και μοναχή της

Την προσευχή της ήκανε για τον μονογενή της.

Ακούει οχλές και ταραχές και σύγχυσες μεγάλες

Βγαίνει στο παραθύριν της, να δει την γειτονιά της…

Στην Πάτμο το Δεκαπενταύγουστο γιορτάζει η Παναγία του Γερανού :

Στην Παναγιά του Γερανού χορεύουν τ’άστρα τ’ουρανού

Και στην Κυραλεούσα πέρδικες χοροκρατούσαν.

Περιγραφή του επιταφίου και της γιορτής της Παναγίας στους Παξούς περιλαμβάνει ο αειθαλής συντ. Καθηγητής της Λαογραφίας και Πρόεδρος της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας Δημ. Λουκάτος στο χειρόγραφο της αποστολής του το 1957:

«Το πανηγύρι της Παναγίας, εδώ στο νησί [του αγίου Νικολάου] έχει μεγάλη κτηματική περιουσία, που την άφησε κάποιος, κι έδωσε εντολή, κάθε της Παναγίας (15 Αυγούστου) να σφάζουνε 3 βόδια, να τα βράζουνε ολονύχτιο σε καζάνια. Η εκκλησία δίνει τα λεφτά, παραγγέλνουνε οι επιτρόποι να φέρουνε 3 βόδια ζωντανά (ή σφαμένα) τα σφάζουνε ή τα πάνε από βραδύς στο νησί. Έχουνε μαγειρείο, τραπέζια, πάγκους, βουτσί με κρασί, ψωμί. Τα σφάζουνε το πρωί, το απόγιομα τα κόβουνε μερίδες και τα βράζουνε όλη νύχτα (ως 3 καζάνια μεγάλα, πάνου σε 3 θήκες). Αρχινάει το εσπερινό και τη νύχτα, 2 ώρες από τα μεσάνυχτα ο παπάς αρχινάει κι άλλη λειτουργία και το πρωί πάλι γίνεται η λειτουργία του πανηγυριού. Ο κόσμος κάθεται και τρώει από τα μεσάνυχτα ως τις 12 το μεσημέρι ανήμερα. Από κει και πέρα, στοπ. Μερικές φορές δε φτάνουν όλα τα βόδια. Κάθεσαι στο τραπέζι και έρκονται με τα σκουτελάκια (μαγένια) και σου βάνουνε μπροστά σου οι σερβιτόροι το δικό σου. Έχουνε κι ένα βουτσί με κρασί στην άκρη, όπου πας και σου δί-νουνε. Καΐκια πάνε κι έρχονται όλη μέρα (Λευκίμη, Πάργα, Κέρκυρα, Πα-ξοί). «Στη μέση της εκκλησίας ο επιτάφιος της Παναγίας στολισμένος με μυρωμένα λουλούδια. Σκύβουν όλοι και προσκυνούν με μεγάλη ευλάβεια».

Παναγιά η Σπηλιανή (Μανδράκι Νισύρου)

Το πανηγύρι της Παναγίας διαρκεί εννιά ημέρες. Από 6-15 Αυγούστου. Στις 6 Αυγ. Γινόταν το άλεσμα του σιταριού στους χερόμυλους. Την ίδια μέρα αρχίζει το «Νιάμερο». Το νιάμερο είναι 300 μετάνοιες που κάνουν κάθε μέρα επί εννιά ημέρες. Οι γυναίκες «τάσουν» να κρατήσουν το Νιάμερο. Οι μετάνοιες γίνονται μπροστά στην εικόνα και ψάλλουν:
Καλόν ’νεν τ’άγιος ο Θεός
Καλό ’νεν κι ας το πούμε,
Οπού το λέει σώνεται
Κι οπού το ’κούει ’γιάζει
Κι οπού το καλοφουγκρασθεί
Παράδεισο λαβαίνει,
Παράδεισον και λουτουργιά
Μεσ’ τ’άγιο μοναστήρι. Εκεί Αγγέλοι λουτρου’ούν
Κι οι Αποστόλοι ψάλλουν

Στη μέση στέκει ασώματος
Και το χαρτί νεγνώνει.
Ποιός έχει πόδια να σταθεί
Και χέρια να τανύσει
Και στόμα ν’ απηλοηθεί
Στην φοβερά την κρίση…….
Κι ακόμη:
Τελείωσε το νιάμερο με ευλογία μεγάλη,
Του χρόνου νά ’μαστε καλά, κόρες, να ρτούμε πάλι.
Τέλεψαν οι μετάνοιες μας, ίδρως πολύς εχύθη
Σ’όλες τις ’νιαμερίτισσες η Παναγιά ευχήθη.
Στο μεταξύ προετοιμάζεται η εκκλησία και τα σπίτια με το ασβέστωμα ακόμη και των σκαλοπατιών της Παναγίας.

Το πρωί της γιορτής χτυπούν οι καμπάνες για να χαιρετίσουν τους προσκυνητές. Τα παιδιά αποβραδύς θα μαζέψουν ξύλα για το μαγείρεμα της ροβυθάδας που προσφέρεται ως νηστίσιμο την παραμονή. Συγκεντρώνονται τα ταξίματα για το τραπέζι της γιορτής. Όσοι έχουν πρόσφατο πένθος δεν κάθονται στο τραπέζι. Σ’αυτούς η Επιτροπή στέλνει φαγητό στο σπίτι. Την παραμονή γίνεται εσπερινός όπου όλες οι ’νιαμερίτισσες παίρνουν μέρος και στολίζουν το κόλλυβο της Παναγίας. Το βράδυ μαζεύονται όλοι στο παλιό δημοτικό σχολείο και παρακάθονται σε τραπέζι. Την επομένη, μετά τη λειτουργία, γίνεται λιτάνευση της εικόνας η οποία κατεβαίνει τα σκαλοπάτια και φθάνει στο δημοτικό σχολείο όπου είναι η Τράπεζα και τοποθε-τείται προσωρινά στο εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννου και το μεσημέρι πάλι στην Τράπεζα για να ευλογήσει το τραπέζι. Το φαγητό είναι πατσάς και κρέας με πατάτες .
Το βράδυ θα γίνει ο χορός της «Κούπας» Οι κοπέλες χορεύουν το νισύρικο χορό «εμπρός» που οδηγούν άντρες και ρίχνουν χρήματα στην κούπα, τα οποία χρησι-μοποιούνται για τις ανάγκες της μονής.

* Η Δρ. Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη είναι τ. Διευθύντρια, επιστ. συνεργάτις Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών.

Λαμπροί οι εορτασμοί του Δεκαπενταύγουστου στην Παναγία της Τήνου

Δεκαπενταύγουστος: Εορτασμοί για την Κοίμηση της Θεοτόκου (video)

Σε κλίμα κατάνυξης ο εορτασμός στην Τήνο

Ήθη και έθιμα της Ελλάδας για τον εορτασμό της Κοίμησης της Θεοτόκου

Η Λατρεία της Παναγίας: Η σημασία των εκδηλώσεων του Δεκαπενταύγουστου

Κλίμα κατάνυξης στην Τήνο: Επιμνημόσυνη δέηση για τους νεκρούς του καταδρομικού «Ελλη»

Δεκαπενταύγουστος: Το Πάσχα του καλοκαιριού -Πότε καθιερώθηκε η μεγάλη γιορτή της Ορθοδοξίας

Δεκαπενταύγουστος στον ιστορικό Ιερό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου

Χάρτης: Δεκαπενταύγουστος, που είναι αργία στην Ευρώπη (και που όχι)

Δεκαπενταύγουστος: Η μεγάλη γιορτή της Παναγίας

Δεκαπενταύγουστος: Γενέθλιον της Αθηνάς, κοίμησις της Θεοτόκου