Όλες οι κατηγορίες:

Φανή Πεταλίδου
Ιδρύτρια της Πρωινής
΄Έτος Ίδρυσης 1977
ΑρχικήΑπόψειςΗ Επιστήμη της Θεολογίας ως στήριγμα στην τραγική συγκυρία καταρράκωσης όλων των...

Η Επιστήμη της Θεολογίας ως στήριγμα στην τραγική συγκυρία καταρράκωσης όλων των θεσμών στην Ελλάδα

- Advertisement -

Η ανάγκη δημιουργίας στις  Θεολογικές σχολές Αθήνας και Θεσσαλονίκης, ειδικός Τομέας, που να αναφέρεται στο επιστημονικό πεδίο έρευνας της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας.

Γράφει η Μαρία Μαντούβαλου

Το θέμα, που θα προσπαθήσω να αναπτύξω μου δόθηκε από το Δ.Σ της Πανελλήνιας Ένωσης Θεολόγων και το αποδέχτηκα αμέσως, γιατί αποτελεί, νομίζω, η έρευνά του καινοτομία, τόσο για την επιστήμη της Θεολογίας, στις Θεολογικές Σχολές των Πανεπιστημίων Αθηνών και Θεσσαλονίκης όσο και για τον άλλο φυσικό χώρο αυτού του θέματος, που θα έπρεπε να είναι οι Φιλοσοφικές, λεγόμενες και ανθρωπιστικές κατ’ ευφημισμόν, Σχολές όλων ανεξαιρέτως των Πανεπιστημίων της χώρας.

- Advertisement -

Το θέμα αυτό αναφέρεται, στην εκπαίδευση και συγκεκριμένα στα γνωστικά αντικείμενα των φιλολογικών και θεολογικών μαθημάτων καθώς και στις μεταξύ τους σχέσεις, ώστε να αποτελούν πιθανή συμβολή στην παιδαγωγία των εκπαιδευομένων.

Αν συνδυασθεί μάλιστα αυτό το θέμα με το γενικότερο της διημερίδας, που είναι «Η Κυριακή της Ορθοδοξίας – Απάντηση στη σύγχρονη αποστασία του ανθρώπου», καταλαβαίνουμε ότι η μελέτη και έρευνα των σχέσεων Φιλολογίας και Θεολογίας δεν θα περιοριστούν απλά σε επιστημονικές θεωρίες και εικασίες, αλλά στην πιθανή δυνατότητα εφαρμογής στην εκπαιδευτική πράξη αυτών των σχέσεων, προκειμένου να ενισχυθεί ο σημερινός μαθητευόμενος να περάσει κατά το δυνατόν αλώβητος την σημερινή εποχή της αποστασίας, της υποκρισίας και της ύπουλης υπονόμευσης όλων των διαχρονικών, παραδοσιακών αξιών, με πρωταγωνιστές, δυστυχώς, αυτής της άνομης δραστηριότητας, μερικούς από τους εκπροσώπους της λεγόμενης πολιτικής, θρησκευτικής και πνευματικής «ηγεσίας».

Σ  αὐτὴ λοιπόν την τραγική συγκυρία της καταρράκωσης όλων των θεσμών και σε μεγάλο ποσοστό των πανεπιστημιακών, επιβάλλεται να αναζητήσουμε τα στηρίγματα, που άλλωστε ποτέ δεν έλειψαν από τον αληθινά πνευματικό κόσμο της Ελλάδας και είναι στηρίγματα, που προέρχονται από τον χώρο της φιλολογίας και έχουν σχέση με την Επιστήμη της Θεολογίας και ειδικότερα με την Ορθόδοξη Πίστη. Στο σημείο αυτό, μπαίνοντας στο θέμα μου, θα προσδιορίσω χρονικά τα όρια αυτών των σχέσεων, Φιλολογικών και Ορθόδοξων γνωστικών αντικειμένων και μαθημάτων, λέγοντας ότι ανάγονται στην περίοδο την ονομαζόμενη της Μεσαιωνικής και Νεοελληνικής Φιλολογίας, με αρχή από τον 10ο αιώνα και διαχρονική παρουσία μέχρι σήμερα.

Είναι γνωστό ότι η Ορθοδοξία, στο Βυζάντιο, τη Νέα Ρώμη, με τα Μοναστήρια και τα «Εκκλησιαστικών παρεμβάσεων» Σχολεία, λέω επίτηδες «Εκκλησιαστικών παρεμβάσεων», γιατί η σημερινή Υπουργός Παιδείας αναφέρθηκε με αποστροφή και βδελυγμία σε τέτοιου είδους παρεμβάσεις, σε πρόσφατη ομιλία της στο εξωτερικό, σχετικά με το μάθημα των Θρησκευτικών, στο Βυζάντιο λοιπόν, λέω, διασώθηκε η κλασική και Ελληνιστική Γραμματεία και σε όλη την Τουρκοκρατία ιερωμένοι δάσκαλοι διαπαιδαγωγούσαν τους μαθητές τους και με τα κλασικά κείμενα, εκτός από τις Ιερές Γραφές.

Αλλά και στον Νεότερο Ελληνισμό, η Φιλολογία, και ειδικότερα στον κλάδο της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, έχει την Βίβλο ως μόνιμη πηγή τροφοδότησής της και το Βυζάντιο αποτελεί για την Νεοελληνική Λογοτεχνία σημείο μόνιμης αναφοράς και αναβάπτισης των μεγαλύτερων ποιητών και πεζογράφων από τον 10ο αιώνα μέχρι σήμερα.

Θα φέρω ελάχιστα από τα άπειρα παραδείγματα, που υπάρχουν και παράλληλα θα επισημάνω την ανάγκη να δημιουργηθεί στις Θεολογικές Σχολές Αθήνας και Θεσσαλονίκης, ειδικός Τομέας, που να αναφέρεται στο επιστημονικό πεδίο έρευνας της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, από τον 10ο αι. μέχρι σήμερα. Εννοώ: Το γνωστικό αντικείμενο της θρησκευτικής Λογοτεχνίας και Γραμματείας να ενταχθεί στα τμήματα των Θεολογικών Σχολών, ώστε να εμπλουτίσει τη διδασκαλία των Θρησκευτικών στην εκπαίδευση.

- Advertisement -

Η πρότασή μου δεν αφορά στις Φιλοσοφικές Σχολές, των οποίων θα έπρεπε να είναι αντικείμενο έρευνας και διδασκαλίας, γιατί αυτές οι Σχολές λοιδορούν και εξοστρακίζουν, κυρίως τα τμήματα Ιστορίας και Νεοελληνικής Φιλολογίας, χωρίς να εξαιρούνται όλα τα υπόλοιπα, κάθε τι που αναφέρεται σε Ορθοδοξία και Ελληνισμό, με ελάχιστες εξαιρέσεις διδασκόντων, που ανατρέπουν τον κανόνα. Σ  αὐτὲς τις Σχολές πρυτανεύει η Γαλλική λεγόμενη Επανάσταση, ο Δυτικός Διαφωτισμός, η Θεωρία της Λογοτεχνίας και ο συγκρητισμός, ως Συγκριτική Φιλολογία, ενώ ταυτόχρονα χλευάζεται ο «Ορθόδοξος Φωτισμός», μολονότι, όπως θα δου με, πλήθος Λογοτεχνών διαθέτουν αυτόν τον Ορθόδοξο Φωτισμό και με αυτόν σφραγίζουν τα έργα τους.

Αυτοί όμως οι λογοτέχνες έχουν περιπέσει στην αφάνεια από τους λαγνοσιωνιστές των τομέων Νεοελληνικής Φιλολογίας σε όλες τις Φιλοσοφικές Σχολές της χώρας. Ωστόσο οι φοιτητές μόλις ακούσουν λογοτεχνικό έργο, που αναφέρεται σε ορθόδοξα σύμβολα και έχουν θρησκευτικό περιεχόμενο, ενθουσιάζονται σε τέτοιο βαθμό, ώστε στο τέλος να ζητούν και αυτόγραφα από τον διδάσκοντα.

Αυτό συνέβη σε μένα, όταν μετά από πρόσκληση της καθηγήτριας της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Νόννας Παπαδημητρίου, δίδαξα στους φοιτητές της Θεολογικής Νεοέλληνες Λογοτέχνες με ορθόδοξη θεματική. Ο ενθουσιασμός των φοιτητών ήταν απίστευτος για μένα και τότε σκέφθηκα ότι οι Θεολογικές Σχολές, όπως είπα, πρέπει να δημιουργήσουν Τομέα σχετικού γνωστικού αντικειμένου, απ  ὅπου είναι βέβαιο ότι θα προκύψουν πλήθος διατριβών και οι φοιτητές της Θεολογίας και μετέπειτα θεολόγοι εκπαιδευτικοί θα διανθίζουν το ορθόδοξο χριστιανικό μάθημά τους και με κορυφαίους Έλληνες Λογοτέχνες ορθόδοξης συνείδησης και ταυτότητας.

Έτσι, με την προσθήκη Λογοτεχνών στα θεολογικά μαθήματα,θα μπορεί νομίζω ο καθένας να συ φωνήσει με πρόσφατο δημοσίευμα του Καθηγητή της Νομικής Σχολής του Δημοκριτείου Παν. Θράκης και Ομότιμου Καθηγητή του Παν. του Στρασβούργου, κ. Νικήτα Αλιπράντη, δημοσιευμένο στις 25 Φεβρ. 2011 στον «Ορθόδοξο Τύπο», στο οποίο αναφέρονται οι «Νομικές Προϋποθέσεις της υποχρεωτικότητας του λεγομένου Μαθήματος των Θρησκευτικών» και προτείνεται η αναμόρφωση του μαθήματος των Θρησκευτικών στα πλαίσια «μιας μακραίωνης ενιαίας Ελληνικής ιδιοπροσωπίας, της οποίας ουσιώδες συστατικό είναι η χριστιανική ορθόδοξη κληρονομιά, ως αντικειμενικό δεδομένο, που έχει σφυρηλατηθεί εδώ και αιώνες». Και συνεχίζει ο ίδιος: «ανήκει στην παιδαγωγική αποστολή της Πολιτείας και είναι υποχρέωσή της να διδάσκονται τα παιδιά (όπως και οι φοιτητές θα προσθέσω εγώ) αυ τη την ελληνική πνευματική κληρονομιά, όπως διδάσκονται την Ελληνική μυθολογία και ιστορία». Και τελειώνοντας το άρθρο του γράφει: «Θα είναι μάθημα χριστιανικής ορθόδοξης κληρονομιάς με περιεχόμενο διασκευασμένο ανάλογα».

Σ αὐτὸ λοιπόν το προτεινόμενο από τον κ. Αλιπράντη μάθημα Χριστιανικής Ορθόδοξης κληρονομιάς με διασκευασμένο περιεχόμενο, θέλω και εγώ να προσθέσω ένα μέρος της ύλης, όπως ενδεικτικά μόνο θα σας παρουσιάσω στη συνέχεια, αφού όμως προηγουμένως ενισχύσω την πρότασή μου και με ένα άλλοσύγχρονο με το προηγούμενο, δημοσίευμα από την ίδια εφημερίδα, προερχόμενο από την Κοσμητεία της Θεολογικής Σχολής του Παν. Θεσσαλονίκης και απευθυνόμενο στην Υπουργό Παιδείας, υπογραφόμενο από τους καθηγητές Μιχαήλ Τρίτο, Δημήτριο Καϊμάκη και Χρήστο Οικονόμου και όπου, μεταξύ των άλλων, γράφουν:

«Οι Θεολογικές Σχολές στα προγράμματα σπουδών τους περιλαμβάνουν και κοινωνιολογικά φιλοσοφικά και παιδαγωγικά μαθήματα και όπως και όλα τα άλλα μαθήματα ανθρωπιστικής κατεύθυνσης, προσφέρει το μάθημα των Θρησκευτικών γνώσεις, πληροφόρηση στο πλαίσιο της γενικότερης παιδείας και υπογραμμίζουν τέλος ότι «Για την περαιτέρω βελτίωση του μαθήματος, ασφαλώς μπορούν να αναζητηθούν διάφοροι τρόποι».

Επιτρέψτε μου, λοιπόν, να προσθέσω και εγώ κάτι σ  αὐτὴ την αναζήτηση των διαφορετικών τρόπων βελτίωσης των Θρησκευτικών, στα πλαίσια των Προγραμμάτων Σπουδών των Θεολογικών Σπουδών και ξεκινώ από ένα δικό μου δημοσίευμα, που αναφέρεται στα «Μαρτυρολόγια και τη Νεοελληνική Φιλολογία»1 και όπου επισημαίνεται ότι οι Βίοι Αγίων-Νεομαρτύρων, ο Συναξαρι στης συγκεκριμένα, έχουν αξιοποιηθεί με σπουδαίο τρόπο και ακρίβεια από κορυφαίους Νεοέλληνες πεζογράφους και ποιητές, όπως π.χ ο Φώτης Κόντογλου, που αφιερώνει σαράντα περίπου σελίδες στον Νεομάρτυρα Άγιο Γεώργιο τον Χιοπολίτη, και παραθέτει και τα Μεγαλυνάρια και τα κοντάκια προς τιμήν του Αγίου. Ο ίδιος πεζογράφος γράφει και άρθρο με τίτλο: «Οι Νεομάρτυρες, η δόξα της Εκκλησίας μας». Ο σπουδαίος ποιητής και πεζογράφος Αλέξανδρος Μωραϊτίδης 2 έγραψε πολλά Υμνογραφικά μεταξύ των οποίων «Κανών παρακλητικός εις τον Άγιον Φανούριον τον Νεομάρτυρα» και Ακολουθίες σε πολλούς άλλους Μάρτυρες και Νεομάρτυρες.

Οι Εκκλησιαστικές Ακολουθίες Παπαδιαμάντη και Μωραϊτίδη είναι λυρικά αυτοτελή δημιουργήματα με ποικίλα μέτρα και μέλη και μεταφέρουν τα Συναξάρια ακόμη και στο θέμα των θαυμάτων, όπως π.χ. στο διήγημα του Παπαδιαμάντη «Η χήρα του Νεομάρτυρος» απ’ όπου διαβάζω ένα μικρό απόσπασμα: «Τα κόκκαλα του Κωνσταντή εμοσχοβολούσαν, ωσάν από ρόδα και βασιλικόν. Οι Ροδίται τα επήραν εις το πλοίον και τα μετέφεραν εις την πατρίδα των, όπου τα απέθηκαν εις ιερόν βήμα παρεκκλησίου, υπό την Αγίαν Τράπεζαν»3…

Ο πεζογράφος της Θεσσαλονίκης Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης αναφέρεται με ιδιαίτερο πάθος στον Συναξαριστή, την Πατρολογία, τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη και δηλώνει: «Τον Συναξαριστή τον διαβάζω κάθε μέρα. Ξυπνάω, θα πω το Πάτερ Ημών και κατόπιν θα διαβάσω τον Συναξαριστή, δηλαδή το Συναξάρι της ημέρας. Την Φιλοκαλία την διάβαζα από τη παιδική μου ηλικία» (βλ. εδώ σημ.1, σελ. 49).

Όμως η τροφοδότηση της Νεοελληνικής λογοτεχνικής έμπνευσης από τα απαράμιλλα σε ρυθμό και λόγο κείμενα της Θεολογικής Γραμματείας δεν έχει τέλος. Θα δώσω ελάχιστα ακόμη δείγματα. Ο πεζογράφος Θανάσης Πετσάλης- Διομήδης στους «Μαυρόλυκους: Το χρονικό της Τουρκοκρατίας 1565-1799» και ιδιαίτερα στο πεζογράφημά του «Η καμπάνα της Αγίας Τριάδας. Μια ιστορία 1304- 1883» έχει πλήθος αναφορές στους βίαιους εξισλαμισμούς και στους Νεομάρτυρες.

Ο Παλαμάς είναι δεινός κάτοχος και μεταφορέας στην ποίησή του και στα δοκίμιά του των κειμένων της Εκκλησιαστικής Φιλολογίας και των αρχών της Ορθόδοξης Παράδοσης και Παιδείας καθώς και της Ορθόδοξης Χριστιανικής διδασκαλίας. Αυτοβιογραφούμενος ομολογεί ότι τα «μάτια της παιδικής του φαντασίας ξάνοιγαν οράματα μέσα από τα “Συναξάρια”»4.

Οι Νεοέλληνες Λογοτέχνες έδιναν με τα έργα τους τον προσανατολισμό στη νέα γενιά, αφού τους παρείχαν με το έργο τους, τις πηγές της Χριστιανικής Αποκάλυψης, όπως είναι τα βιβλία της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης, καθώς και τα έργα των Πατέρων διαχρονικά. Ο Καβάφης5 κάνει αναφορά στον μάρτυρα Βαβύλα. Γράφει στο ποίημά του «Εις τα περίχωρα της Αντιοχείας»:

Ένας απ’τούς εκεί ενταφιασμένους

ήταν ο θαυμαστός, της εκκλησίας μας δόξα,

ο άγιος, ο καλλίνικος μάρτυς Βαβύλας.

(Τους τρέμουνε τους μάρτυρες οι ψευτοθεοί)

και στο ποίημά του «Εν τω μηνί Αθύρ» , αναφερόμενος σε μια επιτύμβια επιγραφή, χρησιμοποιεί εκκλησιαστική ορολογία. Γράφει:

«Με δυσκολία διαβάζω,

Κυ[ρι]Ε Ιησού Χριστέ

Ο Λεύκιος νέος ε[κοιμ]ήθη»6

Είναι επίσης γνωστό του Καβάφη το ποίημα «Στην Εκκλησία»,

Την εκκλησίαν αγαπώ…

…τες εικόνες της, τον άμβωνά της.

Εκεί σαν μπω, μες σ’εκκλησία των Γραικών

ο νους μου πιαίνει σε τιμές μεγάλες

της φυλής μας,

στον ένδοξό μας Βυζαντινισμό7

Και σε άρθρο του «Οι Βυζαντινοί ποιηταί», γράφει: «Οι Βυζαντινοί αοιδοί αποδεικνύουν ότι η Ελληνική λύρα ου μόνον δεν εθραύσθη, αλλά και ουδέποτε έπαυσεν αναπέμπουσα ήχους γλυκείς».

Κατά τον Σαββίδη το ποίημα «Μετέπειτα» του Καβάφη, αποτελεί την πιο άμεση απολογία πίστεως του ποιητή. Ένα απόσπασμα:

Πιστεύω το Μετέπειτα

«Ότε δια παντός κλεισθή το βλέμμα

Εις την πλάσιν

Θα ανοιχθή ο οφθαλμός ενώπιον του Πλάστου

Κύμα αθάνατον ζωής θα ρεύσει εξ εκάστου

Ευαγγελίου του Χριστού-ζωής αδιασπάστου9.

Ο Σεφέρης προσηλώνεται στην «Αποκάλυψη του Ιωάννη» και μεταγράφει το παλαιό κείμενο, όπως σημειώνει ο ίδιος, στη σημερινή λαλιά μας και δηλώνει: «Η Αποκάλυψη δεν είναι κείμενο ενός καιρού και μιας γενεάς ανθρώπων, αλλά όλων των καιρών και όλων των γενεών» και με πόνο ψυχής και απογοήτευση προσθέτει: «Χάσαμε, αλήθεια, πολύ καιρό. Είναι περίεργο πόσο σπαταλούμε κάποτε τα υπάρχοντά μας. Και η γλώσσα μας χάνει ολοένα ευκαιρίες, για να γίνει μία γλώσσα εύρωστη, γυμνασμένη και αποτελεσματική. Θα είχε τόσα πολλά να ωφεληθεί αν αποφάσιζε ν’ ασκηθεί πάνω σ’ αυτά τα κείμενα, …γιατί αυτά τα κείμενα ήταν δικά μας η έγιναν δικά μας από την αρχή του Χριστιανισμού».

Ο Ελύτης δίνει και αυτός την «Αποκάλυψη» στα Νέα Ελληνικά και σημειώνει: «Μερικές λέξεις η όρους, κάποτε και φράσεις ολόκληρες, προτίμησα να τις αφήσω με τη μορφή, που έχουν στο πρωτότυπο, έτσι ώστε να μη αλλοιωθεί ο μυστικός και υπερβατικός χαρακτήρας του κειμένου»11.

Ο Βυζαντινολόγος Θεοχάρης Δετοράκης έχει αφιερώσει εκτενή μελέτη του στον Καζαντζάκη με θέμα «Ο Καζαντζάκης και το Βυζάντιο» και μας βεβαιώνει με πλήθος παραδείγματα ότι στα έργα του Καζαντζάκη υπάρχουν σαφείς αναφορές σε βυζαντινά κείμενα και ότι ο ίδιος Λογοτέχνης είχε μελετήσει τον Νικόλαο Καβάσιλα, έναν από τους μεγάλους μυστικούς του 14ου αι., τα βιβλικά κείμενα, τον Λιβάνιο, τους Πατέρες της Εκκλησίας και προπάντων, κατά δήλωση του Καζαντζάκη, τον Ναζιανζηνό και Βασίλειο.

Ο Σαμαράκης σε ποιήματά του και διηγήματα αποκαλύπτει την Ορθόδοξη Πίστη του τουλάχιστον στα πρώτα χρόνια της ζωής του12. Μεταξύ αυτών το ποίημα «Ένα παιδί γράφει στον Θεό» και το διήγημα «Το ημερολόγιο ενός Παιδιού». Ακούστε μόνο λίγους στίχους από το ποίημα «Η μεγάλη ώρα»:

«Τον αδελφό μου τον Εσταυρωμένο

τη νύχτα ετούτη περιμένω…

Σήκω ψυχή μου απ’ τον ύπνο, ναι,

για τον Μυστικό σου Δείπνο…

και που μαζί του εσύ δρόμο θα πάρεις,

Ιησούς Χριστός ο Καβαλλάρης.

Και από ένα άλλο ποίημά του, με τίτλο «Απόψε αρχίζομε τη ζωή μας»:

Ας είχαμε λιγώτερη γνώση

και πιο πολύ αγάπη μέσα μας

Ας πουλήσουμε τη γνώση μας τώρα

ν’αγοράσουμε αγάπη.

Μα η αγάπη δεν αγοράζεταιγιατί η αγάπη είναι ένα θαύμα…

Τα βιβλία μας ήτανε γιομάτα σοφά νοήματα

κι εμείς δεν είχαμε νόημα στη ζωή μας.

Εγράψαμε ποιήματα γιομάτα ομορφιά,

μα η ζωή μας ήταν άδεια απ’ομορφιά

Οι μουσικές μας είχαν εξαίσιες αρμονίες,

μα η αρμονία έλειπε απ’ τη ζωή μας.

Υποσημειώσεις:

1. Μαρία Μαντουβάλου «Ερμηνευτικές προσεγγίσεις του φαινομένου των Νεομαρτύρων», Νεομάρτυρες Πελοποννήσου. Πρακτικά Ιστορικού Συμποσίου στη Μνήμη του Νεομάρτυρα Δημητρίου. Τρίπολη, 19-21 Σεπτεμβρίου 2003. Υπ.Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων. ΓΑΚ-Αρχεία Νομού Αρκαδίας. Τρίπολη 2008, σσ 37-88 και σε ανάτυπο. Το κεφάλαιο. Μαρτυρολόγια και Νεοελληνική Φιλολογία στις σσ 73-88.

2. Βλ. Μ. Μαντουβάλου, ο.π., και Β. Σκουβαρά, Το Υμνογραφικό έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη και του Αλέξανδρου Μωραϊτίδη, με ανέκδοτα φιλολογικά και μουσικά κείμενα.

3. Αλ. Γ. Σαρή, Διδασκαλίαι Νεοελληνικών Λογοτεχνημάτων. Διηγήματα του Ροΐδη και του Παπαδιαμάντη, Αθήνα 1965, σελ. 246

4. Κ.Γ.Κασίνη, Η Ελληνική Λογοτεχνική παράδοση στη «Φλογέρα του Βασιλιά». Συμβολή στην έρευνα των πηγών, Αθήνα 1980, σσ 243-322. Τα «Συναξαριακά κείμενα» στις σσ 305- 307.

5. Κ.Π. Καβάφη, Ποιήματα Β  (1919-1933). Φιλολογική επιμέλεια. Γ. Π. Σαββίδη.Αθήνα 1972, σελ. 93

6. Καβάφη,ο.π.,τομ.Α (1896-1918), σελ. 78

7. Καβάφη, τομ.A , σελ. 48, Βλ. και το περ. Άρδην, τευχ. 48, Αυγ. 2004 «Καβάφης και Βυζάντιο». Για την Καβαφική Θεολογία και την Συνέχεια του «Βυζαντινισμού» βλ. Γ.Δάλλα,Ο Ελληνισμός και η Θεολογία στον Καβάφη,Αθήνα 1986.

8.Περ. Άρδην, ο.π., σελ. 37

9. Περ. Άρδην, ο.π., σελ. 42

10. Η Αποκάλυψη του Ιωάννη. Μεταγραφή Γιώργος Σεφέρης. Οριστική έκδοση μαζί με το πρωτότυπο, Αθήνα 1987, σσ 12,17

11. Ιωάννης Η Αποκάλυψη, Μορφή στα Νέα Ελληνικά, Αθήνα 1985, σελ. 141

12. Βλ. Μ.Μαντουβάλου «Η πολύπλευρη προσωπικότητα του Σαμαράκη», στα Πρακτικά:Ημερίδα για τον Αντώνη Σαμαράκη. Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών και Πολιτισμικών Σπουδών.Καλαμάτα, 2007, σελ. 37-45. Βλ. και σελ. 75-84: Γ.Ξανθάκη-Ν.Παναγουλέα, Άγνωστες πτυχές από το έργο του Αντώνη Σαμαράκη.

ΠΗΓΗ

- Advertisement -

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Παρακαλώ εισάγετε το σχόλιό σας!
Παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ

ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΔΙΑΒΑΣΕΙΣ