ΕΥΘΡΑΥΣΤΕΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

 Μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ο γαλλογερμανικός άξονας ήταν σαφώς η κινητήρια δύναμη που διαδραμάτισε προωθητικό ρόλο και αποτέλεσε λυδία λίθο της διαδικασίας της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης. Επρόκειτο κατ' ουσίαν, για «πλαισίωση» της πρωτόγνωρης δυναμικής ανάκαμψης της γερμανικής οικονομίας εντός υπερεθνικών θεσμών προκειμένου να κατευνάζονται πρωτίστως οι γαλλοβρετανικές φοβίες για πιθανή αναβίωση αναθεωρητικών πολιτικών εκ μέρους της Γερμανίας και συνεπακολούθως να επέλθει σταδιακή σταθεροποίηση της ηπειρωτικής Ευρώπης, η οποία ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη και με την αμερικανική στρατιωτική παρουσία. Ωστόσο, στις μέρες μας η ανάδυση των γκωλικών καταβολών του Γάλλου Προέδρου Νικολά Σαρκοζί στην επιφάνεια της γαλλικής πολιτικής σκηνής, τείνει να θέσει υπό αυστηρή δοκιμασία τις γαλλογερμανικές σχέσεις και να αναθερμάνει τα διλήμματα ασφαλείας και τις εύθραυστες ισορροπίες του παρελθόντος. Ως μέσα άσκησης εξωτερικής πολιτικής, η κατοχή πυρηνικού οπλοστασίου και η προώθηση εθνικών συμφερόντων μέσω διεθνών και περιφερειακών θεσμών έχουν θέσει νέους όρους στη σύγχρονη πολιτική, η δε πρακτική χρησιμοποίησής τους είναι εμφανής στο μεσογειακό χώρο. Το σύγχρονο ενεργειακό παιχνίδι προσδίδει νέα δυναμική στη Μεσόγειο, επιδρώντας παράλληλα στο ήδη επιφορτισμένο κλίμα εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μετά την περίοδο «περισυλλογής» και της επιβράδυνσης των διαδικασιών της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

.

Ειδικότερα, οι πρόσφατες συμφωνίες μετάδοσης πυρηνικής τεχνογνωσίας για ειρηνικούς σκοπούς, που υπεγράφησαν σε διμερές επίπεδο μεταξύ της Γαλλίας και κρατών της Βορείου Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, εντάσσονται στο γενικότερο πλαίσιο του «πυρηνικού ανοίγματος» (‘ouverture nucléaire') του Νικολά Σαρκοζί σε τρίτες χώρες, αποσκοπώντας κατ' αρχάς στην ταχύτερη προσαρμογή τους στις τρέχουσες οικονομικές εξελίξεις και στην αποφυγή ενδεχόμενου αποκλεισμού τους από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας μακροπρόθεσμα.

Οι «Μεγάλες» γαλλικές ιδέες, όπως χαρακτηρίστηκαν από ανώτατους αξιωματούχους της βρετανικής και της γερμανικής κυβέρνησης, βασίζονται πρωτίστως στο γεφύρωμα του χάσματος της Δύσης και του αραβικού κόσμου, στις φιλικές προς το περιβάλλον συνέπειες της πυρηνικής ενέργειας καθώς και στην εξάντληση των αποθεμάτων του πετρελαίου και του φυσικού αερίου σε βάθος χρόνου 100 ετών. Επιπροσθέτως, ισχυρό διπλωματικό χαρτί των Γάλλων φαίνεται να αποτελεί το αντιστάθμισμα στην ανάπτυξη πυρηνικού προγράμματος από την ιρανική πλευρά, η οποία επιδεικτικά αγνοεί τις αντιδράσεις της διεθνούς κοινότητας, και ένα τέτοιο πραγματιστικό σενάριο θα έπαιζε αναμφισβήτητα εξισορροπητικό ρόλο στις μονομερείς ιρανικές ενέργειες στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής (1). Άλλωστε, όσον αφορά στην ιρανική αδιαλλαξία, επετεύχθη σύγκλιση απόψεων μεταξύ Γαλλίας, Γερμανίας και ΗΠΑ, επομένως τα γαλλικά εγχειρήματα έχουν εμμέσως νομιμοποιητική βάση. Παράλληλα, οι πιέσεις του Παρισιού στους ευρωπαίους εταίρους για την ίδρυση «Μεσογειακής Ένωσης» (‘Club Med'), η οποία βάσει σχεδίου συμπεριλαμβάνει όλα τα κράτη της Β. Αφρικής και περιφερειακές δυνάμεις της Μέσης Ανατολής που βρέχονται από τη Μεσόγειο, υποδηλώνουν τις γαλλικές τάσεις για μεγαλύτερου βεληνεκούς επιρροή στο νέο υποσύστημα που τείνει να δημιουργηθεί, θέτοντας νέους κανόνες και συνθήκες που θα ανατρέψουν τις υφιστάμενες ισορροπίες (2).

Ωστόσο, η αντίδραση της γερμανικής πλευράς ήταν άμεση καθώς η Γερμανία τίθεται εκτός των γαλλικών σχεδίων με αποτέλεσμα να θίγονται ζωτικά γερμανικά συμφέροντα. Η «πολιτικά προβληματική» -όπως χαρακτηρίστηκε από τους Γερμανούς Σοσιαλδημοκράτες- δραστηριοποίηση του Νικολά Σαρκοζί αντιτίθεται στα γερμανικά συμφέροντα καθώς και στην ευρωπαϊκή πολιτική εν γένει. Πιο συγκεκριμένα, οι γερμανικές «επιφυλάξεις», στηρίζονται σε τρία επιχειρήματα: Κατά πρώτον, υποστηρίζουν ότι τίθεται σε κίνδυνο η ευρωπαϊκή ασφάλεια, διότι στις διμερείς συμφωνίες των Γάλλων περιλαμβάνονται και κράτη με μη δημοκρατικά καθεστώτα όπως π.χ. η Λιβύη, με συνέπεια την αβεβαιότητα σχετικά με τη μελλοντική εκμετάλλευση της πυρηνικής ενέργειας από τα εν λόγω κράτη. Συγχρόνως, το Βερολίνο εντοπίζει κηλίδες γαλλικού «νεοαποικισμού», καθώς οι μονομερείς συμβάσεις παραχώρησης πυρηνικής τεχνογνωσίας σε κράτη της Εγγύς Ανατολής και της Βορείου Αφρικής, με όρους φυσικά οικονομικά συμφέροντες για την ίδια, αναπόφευκτα οδηγούν στην ενίσχυση της γαλλικής επιρροής στο μεσογειακό χώρο με φυσικό επακόλουθο την ετεροβαρή αύξηση της γαλλικής ισχύος. Ασφαλώς οι χώρες αυτές αναλαμβάνουν υποχρεώσεις για ειρηνική χρησιμοποίηση της πυρηνικής ενέργειας και σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά η πολιτική ουσία έγκειται στο ότι τίθενται τα θεμέλια για μακροπρόθεσμη σαφή πολιτική επιρροή των χωρών αυτών από την Γαλλία.

Συνυπολογίζοντας και τον αποκλεισμό των κεντροευρωπαϊκών κρατών από το ‘Club Med', διαφαίνεται ότι το γκωλικό «grandeur» επανέρχεται στο προσκήνιο και αποτελεί μοχλό της σύγχρονης γαλλικής πολιτικής. Ο ρόλος της Γαλλίας στη δημιουργία ενός ‘Club Med' θα ήταν ηγετικός και θα μπορούσε να καθορίσει την πολιτική ατζέντα βάσει των δικών της γεωπολιτικών συμφερόντων και ιεραρχήσεων. Οι δε δομές μιας τέτοιας Ένωσης θα αποτελούσαν τον νομιμοποιητικό μανδύα άσκησης εμμέσως εθνικών πολιτικών εκ μέρους της, ενώ οι σχέσεις που θα αναπτύσσονταν εντός του ‘Club' θα ήταν καθαρά προς όφελός της, δεδομένου του κενού ισχύος που την διαχωρίζει από τα λοιπά κράτη της περιοχής. Αδιαμφισβήτητα και τα υπόλοιπα κράτη θα δύνανται να αποκομίσουν σχετικά κέρδη, αλλά ένας από τους βασικότερους ρόλους που θα κληθεί να επιτελέσει η εν λόγω Ένωση εφόσον και όταν υλοποιηθεί, είναι να αποτελέσει μοχλό πίεσης και διαπραγμάτευσης για περισσότερες παραχωρήσεις υπέρ της Γαλλίας και εντός Ε.Ε.

Υπό τις νέες αυτές συνθήκες γίνεται πλέον σαφές πως είναι δυσδιάκριτα τα όρια μεταξύ των γεωπολιτικών και οικονομικών πεδίων ανταγωνισμού της γεωοικονομίας και της γεωπολιτικής, γεγονός που καταδεικνύεται πιο γλαφυρά στην περίπτωση της ενεργειακής πολιτικής. Σε αυτό τον τομέα δραστηριοτήτων, λοιπόν, η οικονομία καθίσταται το καθαυτό εργαλείο προώθησης διεθνοπολιτικών συμφερόντων των μεγάλων δυνάμεων για το εκάστοτε υπό ανάλυση περιφερειακό σύστημα. Συγκεκριμένα, τα συνεχώς μειούμενα ενεργειακά αποθέματα και ο έλεγχος των γεωγραφικών περιοχών στις οποίες εντοπίζονται τα τελευταία, γίνονται η αιτία για την αναβάθμιση τόσο των γεωοικονομικών όσο και των γεωπολιτικών διαφορών, με αφορμή την προσχηματική ανάδειξη μειονοτικών διαφορών ή ελλειμμάτων δημοκρατίας -πάντοτε όμως σε προσοδοφόρες αναπτυξιακά περιοχές για τα δυτικά συμφέροντα. Το κλειδί πλέον για τη διατήρηση της σταθερότητας στο διεθνές σύστημα δεν είναι η δημιουργία οικονομικής αλληλεξάρτησης μεταξύ των κρατών -άλλωστε αυτή βρίσκεται ήδη σε ικανοποιητικά επίπεδα. Συνεπώς το ζητούμενο έγκειται στο να δημιουργηθούν οι συνθήκες ώστε το πολιτικό παίγνιο του διεθνούς ανταγωνισμού να παραμείνει σε γεωοικονομικά πλαίσια και να μην συνεχίσει να εκτροχιάζεται.

Με αφορμή τις προαναφερθείσες εξελίξεις σε ένα χώρο, όπου διακυβεύονται ποικίλων εκφάνσεων διαχρονικά ελληνικά συμφέροντα, διανοίγεται ένα ευρύ πεδίο προκλήσεων για την ελληνική εξωτερική πολιτική. Μέσα σ' ένα κύκλο αέναων ζυμώσεων γεωπολιτικού χαρακτήρα, η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να επωφεληθεί των ευνοϊκών συγκυριών και μέσω των κατάλληλων διπλωματικών ελιγμών να καταστεί το κέντρο του ενεργειακού παιχνιδιού. Λαμβάνοντας υπόψη και τη «διείσδυση» του ρωσικού φυσικού αερίου στη βαλκανική χερσόνησο, το γεωπολιτικό ειδικό βάρος της Ελλάδος αναβαθμίζεται σημαντικά ενώ η ενδεχόμενη υλοποίηση του γαλλικού σχεδίου (‘Club Med') στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εκτιμάται ότι θα έχει θετική αντανάκλαση στα ελληνικά συμφέροντα καθώς θα ωθήσει στην περαιτέρω ενίσχυση του περιφερειακού ρόλου της και παράλληλα τίθενται οι βάσεις για την εξασφάλιση μακροπρόθεσμου ενεργειακού εφοδιασμού. Υπό αυτή την οπτική, η πολιτική ανάλυση των υφιστάμενων συγκυριών πραγματοποιείται εύλογα σε μακροσκοπικό επίπεδο, συνυπολογίζοντας τα ποικίλα αντικρουόμενα συμφέροντα και τη γενικότερη διαφαινόμενη ευθραυστότητα στο εν λόγω υποσύστημα.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Bλ. Moore M., ‘Sarkozy pushes nuclear energy in Mideast', Washington Post, http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2008/01/19/AR2008011902416.html[accessed: 14/04/2008].

2. Bλ. Rouchaléou P., ‘Sarkozy provoque un court- circuit nucléaire avec l'Allemagne', Rue 89, http://www.rue89.com/2007/09/11/sarkozy-provoque-un-court-circuit-nucleaire-avec-lallemagne [accessed : 14/04/2008].

3. Merkel slams Sarkozy's Club Med plans', Spiegel International, http://www.spiegel.de/international/europe/0,1518,521743,00.html, [accessed: 14/04/2008].