(Ἐμψύχωση καί ἐνανθρώπηση τοῦ Ἰησοῦ)
Άρθρο του καθηγητή κ. Π. Μπούμη
Γιά τήν προσέγγιση καί τόν προσδιορισμό τῆς δημιουργίας καί ὑπάρξεως τῆς ἀνθρώπινης φύσεως τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ θά προσφύγουμε στό παρόν ἄρθρο κατά κύριο λόγο στίς μαρτυρίες τῆς «ἀσώματης φωνῆς» τοῦ ἀρχαγγέλου Γαβριήλ πού θεωροῦσε «σωματούμενον»[1] τόν Κύριο. Αὐτές οἱ θεόπνευστες μαρτυρίες περιέχονται στούς δύο εὐαγγελιστές Ματθαῖο καί Λουκᾶ.
Καί κατ’ ἀρχάς προσφεύγουμε στόν εὐαγγελιστή Ματθαῖο, ὁ ὁποῖος ἐξιστορεῖ τά ἑξῆς (Ματθ. 1,18-21):
- Τοῦ δέ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἡ γέννησις οὕτως ἦν. Μνηστευθείσης γάρ τῆς μητρός αὐτοῦ Μαρίας τῷ Ἰωσήφ, πρίν ἤ συνελθεῖν αὐτούς, εὑρέθη ἐν γαστρί ἔχουσα ἐκ Πνεύματος Ἁγίου.
(Καί προσθέτει παρακάτω τό)
- . . . ἰδού ἄγγελος Κυρίου κατ’ ὄναρ ἐφάνη αὐτῷ (τῷ Ἰωσήφ) λέγων· Ἰωσήφ υἱός Δαυΐδ, μή φοβηθῇς παραλαβεῖν Μαριάμ τήν γυναῖκά σου· τό γάρ ἐν αὐτῇ γεννηθέν ἐκ Πνεύματός ἐστιν Ἁγίου.
- Τέξεται δέ υἱόν καί καλέσεις τό ὄνομα αὐτοῦ Ἰησοῦν· αὐτός γάρ σώσει τόν λαόν αὐτοῦ ἐκ τῶν ἁμαρτιῶν αὐτῶν.
Καί ἐρχόμαστε ἀκολούθως στόν εὐαγγελιστή Λουκᾶ (τόν καί γιατρό), ὁ ὁποῖος γράφει τά ἑξῆς (Λουκ. 1,30-35):
- Καί εἶπεν ὁ ἄγγελος (Γαβριήλ) αὐτῇ· μή φοβοῦ, Μαριάμ, εὗρες γάρ χάριν παρά τῷ Θεῷ.
- Καί ἰδού συλλήψῃ ἐν γαστρί καί τέξῃ υἱόν, καί καλέσεις τό ὄνομα αὐτοῦ Ἰησοῦν.
(Καί πρός πραγματοποίηση αὐτῶν)·
- Πνεῦμα Ἅγιον ἐπελεύσεται ἐπί σέ, καί δύναμις ὑψίστου ἐπισκιάσει σοι· διό καί τό γεννώμενον (ἐκ σοῦ) ἅγιον κληθήσεται υἱός Θεοῦ.
- Ἑρμηνευτική ἀνάλυση
Α. Ἐν συνεχείᾳ καί ἐπί τῇ βάσει τῶν ἀνωτέρω κειμένων θά παρατηρούσαμε κατά πρῶτον ὅτι ὁ Λουκᾶς διαφοροποιεῖ τή σύλληψη ἀπό τόν τοκετό («συλλήψῃ»-«τέξῃ»), ἐνῶ ὁ Ματθαῖος ἀντιθέτως διαφοροποιεῖ τή γέννηση ἀπό τόν τοκετό («γεννηθέν»-«τέξεται»). Ὡστόσο τόσο ἡ σύλληψη στόν Λουκᾶ ὅσο καί ἡ γέννηση στόν Ματθαῖο ἀντιπαρατίθενται πρός τόν τοκετό, πρός τό ἴδιο γεγονός, τό γεγονός τοῦ τοκετοῦ. Μήπως, λοιπόν, σύλληψη καί γέννηση ταυτίζονται κατά τούς δύο εὐαγγελιστές, ὅτι δηλαδή εἶναι τό ἴδιο πράγμα στήν περίπτωση τοῦ Ἰησοῦ; Πάντως μέ τή μαρτυρία τοῦ Λουκᾶ ἐπιβεβαιώνεται καί ἡ μαρτυρία τοῦ Ματθαίου, κατά τήν ὁποία μέ τήν «ἐπέλευση», μέ τήν ἐπενέργεια, τοῦ Ἁγίου Πνεύματος πραγματοποιήθηκε ἡ γέννηση τοῦ παιδίου Ἰησοῦ.
Παρά ταῦτα πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι μέ τά ἀνωτέρω δέν προσδιορίζεται καί δέν τονίζεται ἡ προσφορά, ἡ ὕπαρξη καί ἡ χρησιμοποίηση τοῦ ἀνθρώπινου σωματικοῦ ὑλικοῦ στήν περίπτωση τοῦ Ἰησοῦ. Ἴσως ὑπογραμμίζεται ἡ συμβολή τοῦ ἀνθρώπινου παράγοντος καί μάλιστα τῆς γυναίκας στή σύλληψη καί γέννηση τοῦ παιδίου Ἰησοῦ, ἀλλά ὄχι ἡ ὕπαρξη γιά τή σύλληψη αὐτή ἀνθρώπινου σωματικοῦ ὑλικοῦ.
Β. Γι’ αὐτό ὅμως, κατά δεύτερον καί ἰδιαιτέρως, πρέπει νά προσέξουμε καί τό ἑξῆς: Ὅτι ὁ εὐαγγελιστής Λουκᾶς, ἐν ἀντιθέσει πρός τόν Ματθαῖο, λέει «τό γεννώμενον», αὐτό πού γεννᾶται, αὐτό πού γεννιέται. Δέν λέει τό «γεννηθέν». Γιατί; Μήπως ἐξιστορεῖ τήν περίπτωση πού δέν εἶχε ἀκόμη γιά τή γέννηση τοῦ παιδίου ἐπέλθει τό Πνεῦμα τό Ἅγιον, τήν ὁποία ἱστορεῖ ὁ Ματθαῖος; Ἴσως. Δέν λέει ὅμως ὁ Λουκᾶς οὔτε «γεννηθησόμενον», ὅτι δηλ. θά γεννηθεῖ στό μέλλον, ὅταν ἐπελεύσεται τό Ἅγιο Πνεῦμα. Ἀλλά λέει τό «γεννώμενον». Μήπως δηλαδή αὐτό μᾶς ἐπιτρέπει νά ποῦμε ὅτι, ἄν καί δέν εἶχε ἐπέλθει τό Ἅγιο Πνεῦμα, κάτι «ἐγεννᾶτο», κάτι γεννιόταν, προφανῶς ἀπό τή Θεοτόκο;
Αὐτή ἡ ἄποψη περί τοῦ «γεννώμενον» καί μάλιστα ἀπό τή Θεοτόκο ἐνισχύεται καί ἀπό τήν ὕπαρξη σέ μερικά χειρόγραφα τῆς γραφῆς «ἐκ σοῦ» («τό γεννώμενον ἐκ σοῦ», ἔχουν). Ἐν ἀντιθέσει δηλ. μέ τό «γεννηθέν ἐν αὐτῇ» τοῦ Ματθαίου ἔχουμε στόν Λουκᾶ «τό γενώμενον ἐκ σοῦ». Μέ αὐτή τή γραφή δέν ἔχουμε δηλ. διαφορά μόνο στόν χρόνο («γεννηθέν» ὁ Ματθαῖος, «γεννώμενον» ὁ Λουκᾶς), ἀλλά ἔχουμε διαφορά καί στίς προθέσεις (ὁ Ματθαῖος «ἐν αὐτῇ», ὁ Λουκᾶς «ἐκ σοῦ»). Καί αὐτό ἀσφαλῶς ἔχει τόν λόγο του.
Οἱ ἐπισημάνσεις αὐτές τί μᾶς ὑποδεικνύουν ἤ καί ἐπιβεβαιώνουν; Ὅτι τό γεννώμενον (μαζί μέ τό «ἐκ σοῦ») προφανῶς ὑπονοεῖ ὅτι μόνο ἀπό τή Θεοτόκο ἦταν τό γεννώμενον ἐκείνη τή στιγμή καί ἄρα ὑπονοεῖ μόνο τό κατά σάρκα. Ἔτσι βρισκόμαστε πρό τῆς ἐπελεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἐνῶ τό «γεννηθέν» (μαζί μέ τό «ἐν αὐτῇ») ὑπονοεῖ ὅτι τό γεννηθέν δέν ἦταν μόνον ἀπό τή Θεοτόκο, ἀλλά καί ἀπό ἄλλον παράγοντα, προφανῶς ἀπό τό Πνεῦμα τό Ἅγιο, ὅτι ἦταν μέ τήν ἐπέλευση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.
Γ. Ἀλλ’ ἄς δοῦμε καί ἀναλυτικότερα τίς παρεχόμενες πληροφορίες τοῦ Λουκᾶ, ἀπό τίς ὁποῖες μποροῦμε νά κάνουμε καί ὁρισμένες εἰδικότερες παρατηρήσεις χρήσιμες ἀλλά καί κρίσιμες ἀκόμη καί ὡς πρός τό ἐρώτημα τῆς ὥρας τῆς ἐμψυχώσεως τοῦ «γεννωμένου» καί τή σχέση της μέ τήν ὥρα τῆς συλλήψεως. Ἄς δοῦμε:
α) Ἔτσι, ἀπό τή μιά μεριά (Λουκ. 1,31) λέει ἡ περικοπή «συλλήψῃ» (θά συλλάβεις στό μέλλον, μέλλων χρόνος) καί ἀπό τήν ἄλλη (στίχ. 35) λέει «τό γεννώμενον» (αὐτό πού γεννᾶται, ἐνεστώς), αὐτό πού «γεννιέται», πού «γίνεται» τώρα. Ἔτσι παρέχεται ἡ ἐντύπωση ὅτι, ἄν καί δέν εἶχε συλλάβει ἀκόμη ἡ Μαριάμ, ὅμως ὁ υἱός της γεννιόταν ἤ «γινόταν», ὅτι εἶχε ἀρχίσει νά γεννιέται.
β) Συναφῶς πρέπει νά προσέξουμε καί τό ἑξῆς: Ὅτι (στό στίχ. 35) λέει «πνεῦμα ἅγιον ἐπελεύσεται» (πάλι μέλλοντα χρόνο) καί συμπληρώνει «διό καί τό γεννώμενον» (αὐτό πού γεννιέται τώρα, στόν ἐνεστώτα χρόνο). Δηλαδή καί πάλι δίδεται ἡ ἐντύπωση ὅτι, ἄν καί δέν εἶχε γίνει ἡ ἐπέλευση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ὅμως κάτι γεννιόταν. Ἔτσι μέ τόν συνδυασμό τῶν δύο αὐτῶν χωρίων (στίχ. 31 καί 35) καί μέ τήν ἀντιπαράθεση τῶν χρόνων (τούς μέλλοντες: συλλήψῃ-ἐπελεύσεται, πρός τόν ἐνεστῶτα γεννώμενον) μᾶλλον συγχρονίζεται ἡ σύλληψη μέ τήν ἐπέλευση τοῦ Πνεύματος τοῦ Ἁγίου.
γ) Περαιτέρω θά μπορούσαμε νά παρατηρήσουμε καί τά ἑξῆς, μέ τά ὁποῖα ἐνισχύονται καί τά προηγούμενα. Λέει ὁ Λουκᾶς: Ὅταν «πνεῦμα ἅγιον ἐπελεύσεται», τότε θά κληθεῖ ἅγιον «τό γεννώμενον» («ἅγιον κληθήσεται»). Ἄν καί λέει «τό γεννώμενον» (αὐτό πού γεννιέται, ἐνεστώς), δέν λέει «καλεῖται». Ἔτσι πάλιν παρέχεται ἡ ἐντύπωση ὅτι, ἄν καί γεννιόταν, εἶχε δηλ. ἀρχίσει ἡ δημιουργία του, ὅμως δέν ἐκαλεῖτο καί ἅγιον. Θά ἐκαλεῖτο ὕστερα μέ (κατά) τήν ἐπέλευση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, κατά τή σύλληψη. Μήπως τότε θά ἦταν ἀπηρτισμένος ἄνθρωπος αὐτό τό «γεννώμενον»; Μήπως δηλαδή τότε θά γινόταν καί ἡ ἐμψύχωση; Μήπως τότε θά γινόταν ἡ πλήρης, ἡ «ἀληθῶς»[2] ἀνθρώπινη (σῶμα-ψυχή λογική) φύση; Γι’ αὐτό καί λέει (τότε, μέλλων) «κληθήσεται» ἅγιον.
δ) Κατά παρόμοιο τρόπο παρέχεται, νομίζουμε, καί ἡ ἑξῆς ἐπιπλέον ἐντύπωση: Ὅτι ὅταν «ἐπελεύσεται τό ἅγιον Πνεῦμα», τότε «θά κληθεῖ υἱός Θεοῦ». Ὅταν τό Ἅγιον Πνεῦμα «ἐπελεύσεται» καί γίνει ἡ σύλληψη, ἡ δημιουργία τῆς πλήρους, τῆς ἐμψυχωμένης, ἀνθρώπινης φύσεως, τότε «θά κληθεῖ» Υἱός Θεοῦ· τότε θά πραγματοποιηθεῖ ἡ ἕνωση καί τῆς θείας φύσεως, τῆς φύσεως τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, μέ αὐτήν τῆς ἀνθρώπινης φύσεως. Τότε θά γινόταν ἡ ἕνωση τῶν δύο φύσεων τοῦ Χριστοῦ.
Ἴσως ἐδῶ μποροῦμε νά προσθέσουμε καί τό ἑξῆς: Μήπως ἡ ἀπουσία τοῦ συμπλεκτικοῦ συνδέσμου «καί» μεταξύ τοῦ «ἅγιον κληθήσεται» καί τοῦ «υἱός Θεοῦ» μᾶς ὑποδηλώνει τό ἕνα πρόσωπο μέ τίς δύο φύσεις: Τήν ἀνθρώπινη («ἅγιον») καί τή θεία («υἱός Θεοῦ»); Καί μήπως πράγματι κατ’ ἐκείνη, ἀπό ἐκείνη, τή στιγμή ἔχουμε τή θεία καί ἀνθρώπινη ὕπαρξη-ὑπόσταση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἑνωμένη τή θεία καί ἀνθρώπινη φύση Του;
Δ. Στό σημεῖο αὐτό γιά λόγους καί ἐπιστημονικῆς δεοντολογίας πρέπει νά ἀναφέρουμε καί τό ἑξῆς: Ἐκτός ἀπό αὐτήν τήν ἀνάγνωση ἡ πρόταση «διό καί τό γεννώμενον ἅγιον κληθήσεται υἱός Θεοῦ» ἔχει (παίρνει) καί τήν ἀνάγνωση: «διό καί τό γεννώμενον ἅγιον ― κληθήσεται υἱός Θεοῦ». Δηλαδή τό ἅγιον συνδέεται μέ τό γεννώμενον (τό γεννώμενον ἅγιον) καί ὄχι μέ τό «κληθήσεται υἱός Θεοῦ».
Ὡστόσο ἐδῶ τίθεται ἡ ἑξῆς ἔνσταση: Ἄν τό γεννώμενον ἦταν ἅγιο ἐξ ἀρχῆς, πρό τῆς ἐπελεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί τῆς συλλήψεως, τότε δέν θά ἦταν ἅγιο ἕνεκα τῆς ἐπελεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, δηλ. τό ἅγιον δέν θά ἦταν ἀποτέλεσμα τῆς ἐπελεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἀλλά ἄλλου «τινός» παράγοντος. Ὅμως ἡ λέξη «διό» δείχνει τήν ἁγιότητα νά εἶναι μᾶλλον ἀποτέλεσμα τῆς ἐπελεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἀλλ’ ἄς ἐρευνήσουμε ἀκόμη καί νά μήν τήν ἀπορρίψουμε.
Πράγματι εἶναι δυνατόν νά ἀντιπροταθεῖ ὅτι ἡ ἀνάγνωση αὐτή θεωρεῖ ὅτι τό γεννώμενον ἦταν ἅγιο, ἐπειδή προερχόταν ἀπό τήν ἁγία Θεοτόκο, ἐπειδή δηλ. ἡ Θεοτόκος ἦταν ἁγία. Ἴσως μάλιστα καί ὁ Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος αὐτό ἐννοεῖ καί τουλάχιστον σέ μιά τέτοια ἐντύπωση καταλήγουμε καί ἀπό αὐτά πού γράφει σέ ἑρμηνευτικό του σχόλιο στό «γενέθλιον» τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Λέει συγκεκριμένως ἐκεῖ: «Ὥσπερ τεχνίτης εὑρών ὕλην χρησιμωτάτην, κάλλιστον ἀπεργάζεται σκεῦος, οὕτω καί ὁ Χριστός εὑρών τῆς παρθένου ἅγιον καί τό σῶμα καί τήν ψυχήν, ἔμψυχον ἑαυτῷ κατεκόσμησε ναόν, ὅν ἐβουλήθη (= ἠθέλησε) τρόπον πλάσας τόν ἄνθρωπον ἐν τῇ παρθένῳ»[3].
Ἐπίσης στό κείμενο αὐτό τοῦ Χρυσοστόμου ἐπισημαίνουμε τή χρησιμοποίηση τοῦ ρήματος εὑρίσκω, τό ὁποῖο εἶχε χρησιμοποιήσει προηγουμένως στό Εὐαγγέλιό του καί ὁ Λουκᾶς («εὗρες χάριν παρά τῷ Θεῷ»). Τό κοινό ρῆμα εὑρίσκω μᾶς συνδέει τά δύο κείμενα. Καί ὄχι μόνο αὐτό, ἀλλά μᾶς ὠθεῖ νά προχωρήσουμε καί νά ποῦμε μέ βοηθό τόν Χρυσόστομο, ὅτι ὁ Θεός χαρίτωσε («χάριν παρά τῷ Θεῷ») τή Θεοτόκο, ὁ Θεός τήν ἐξέλεξε, ἐπειδή τήν βρῆκε ἁγία («ἅγιον τό σῶμα καί τήν ψυχήν») κατάλληλη γιά λήψη σωματικοῦ ὑλικοῦ καί κατάλληλη γιά σκεῦος συλλήψεως τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Καί γι’ αὐτό ἔλαβε τό ὑλικό («τό γεννώμενον») ἀπό αὐτήν, προκειμένου νά πραγματοποιηθεῖ ἡ σύλληψη Αὐτοῦ.
Ε. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός (ca 680-749) προσδιορίζει ἀκόμη περισσότερο τό σωματικό ὑλικό καί μιλάει περί «ἁγνῶν καί καθαρωτάτων αἱμάτων»[4] τῆς Θεοτόκου. Καί πιό κάτω ἐπαναλαμβάνει περί «ἁγνῶν τῆς Παρθένου αἱμάτων»[5]. Ἴσως μόνο ἐδῶ θά προσθέταμε ὅτι ὁ Δαμασκηνός ἀποφεύγει νά πεῖ ἁγίων αἱμάτων καί λέει ἁγνῶν, γιατί πιθανόν τόν ἐπηρεάζει (ἀνακόπτει) ἡ προηγούμενη ἀνάγνωση-γραφή «ἅγιον κληθήσεται (στό μέλλον)». Ἐπίσης θά πρέπει νά προσθέσουμε ὅτι δέν μιλάει ὁ Δαμασκηνός περί σώματος ἁγνοῦ, ἀλλά περί αἱμάτων ἁγνῶν. Αὐτό ἴσως πράττει καί ἀποφεύγει τόν ὅρο σῶμα, γιατί μᾶλλον θεωροῦσε ὅτι τό μέν αἷμα ὑπῆρχε, ἀλλά ὅτι θά διαμορφωνόταν σέ σῶμα (πρβλ. τό «σωματούμενον» τοῦ ἀκαθίστου ὕμνου) θαυματουργικῶς μέ τήν ἐπέλευση τοῦ Πνεύματος τοῦ Ἁγίου καί μέ τή δύναμη τοῦ Θεοῦ τοῦ Ὑψίστου. Αὐτό δέν ἀντιτίθεται πρός τά λεγόμενα τοῦ Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, ἀλλά μᾶλλον καί συμφωνοῦν, ἰδίως ἐπειδή καί ὁ Χρυσόστομος χρησιμοποιεῖ τά ρήματα ἀπεργάζεται, κατεκόσμησε καί τή μετοχή πλάσας, τά ὁποῖα ὑποδηλώνουν μία ἐνέργεια (πρβλ. τό «ὅν ἐβουλήθη τρόπον») καί μία διαμόρφωση. Ἑπομένως δέν παύει νά ἰσχύει καί ἡ προηγούμενη ἀνάγνωση-γραφή «ἅγιον κληθήσεται».
Ἴσως ἀκόμη μπορεῖ νά συνδυαστοῦν καί οἱ δύο ἀναγνώσεις-γραφές καί νά ποῦμε ὅτι εἶναι ἅγιο, ἐπειδή προέρχεται καί ἀπό τήν ἁγία Θεοτόκο καί ἀπό τό Πνεῦμα τό Ἅγιο. Ἔτσι νομίζουμε ὅτι μποροῦν νά ἰσχύουν ἤ νά ἰσχύσουν καί οἱ δύο ἀναγνώσεις-γραφές τοῦ κειμένου τοῦ Λουκᾶ, ἤ μᾶλλον πρέπει νά ἰσχύουν ἤ νά ἰσχύσουν καί ἴσως γι’ αὐτό ἔτσι διατυπώθηκε τό κείμενο, γιά νά μᾶς ἐπιτραπεῖ νά ποῦμε ὅτι ἰσχύουν καί οἱ δύο.
ΣΤ. Πάντως καί ἀπό τίς δύο ἀναγνώσεις-περιπτώσεις εἴτε τό σωματικό ὑλικό χαρακτηρίζεται ἅγιο ἐξ ἀρχῆς ἀπό τῆς λήψεώς του, εἴτε θά χαρακτηριστεῖ ἀργότερα κατά τήν ἐπέλευση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἤ μᾶλλον καί ἀπό τά δύο (ὅπως ἐλέχθη), τίποτε δέν ἐμποδίζει νά δεχθοῦμε ὅτι μέ τήν ἐπέλευση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί μέ τήν ἐπισκίαση τῆς δυνάμεως τοῦ Ὑψίστου ἔχουμε τή σύλληψη τοῦ Ἰησοῦ καί τήν ἐμψύχωσή Του. Ἀκόμη περισσότερο συγκεκριμένα νά προσθέσουμε ὅτι μέ τήν ἐμψύχωση ἔχουμε τήν πλήρη, τήν ἀληθινή ἀνθρώπινη φύση (τό σῶμα καί τή λογική ψυχή).
Γι’ αὐτό καί ὁ Χρυσόστομος λέει: «Ὁ Χριστός . . . ἔμψυχον ἑαυτῷ κατεκόσμησε ναόν, ὅν ἐβουλήθη τρόπον πλάσας τόν ἄνθρωπον ἐν τῇ παρθένῳ. Ὁ δέ Δαμασκηνός γράφει: «Ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ συνέπηξεν ἑαυτῷ ἐκ τῶν ἁγνῶν καί καθαρωτάτων αὐτῆς (τῆς ἁγίας παρθένου) αἱμάτων σάρκα ἐμψυχωμένην ψυχῇ λογικῇ τε καί νοερᾷ»[6]. Ὑπογραμμίζουμε τίς ἐκφράσεις «ἔμψυχον κατεκόσμησε ναόν», «πλάσας τόν ἄνθρωπον», «συνέπηξεν σάρκα ἐμψυχωμένην».
Ἑπομένως ἐπαναλαμβάνουμε· τίποτε δέν ἐμποδίζει ἤ μᾶλλον ἀντιθέτως τά δεδομένα μᾶς παρακινοῦν νά καταλήξουμε ὅτι ἔχουμε τό σωματικό μέν ὑλικό ἀπό τή Θεοτόκο καί μέ τήν ἐπέλευση τοῦ Πνεύματος τοῦ Ἁγίου καί τή δύναμη τοῦ Ὑψίστου ἔχουμε καί τήν ἐμψύχωση, ἔχουμε καί τή λογική ψυχή καί ἔτσι τελικά ἔχουμε τήν ὕπαρξη σώματος καί ψυχῆς, τή γέννηση τοῦ τέλειου ἀνθρώπου, τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Ἰησοῦ.
Μετά ἀπό ὅλα αὐτά θά ἔλεγε κάποιος ὅτι ἀκολουθήσαμε μία δυναμική, κατά γράμμα καί κατά πνεῦμα, ἀνάλυση καί ἑρμηνεία τῶν δύο κειμένων, τοῦ Ματθαίου καί τοῦ Λουκᾶ. Ἀντιθέτως ἐμεῖς θά λέγαμε ὅτι προβήκαμε σέ μία κατά γράμμα καί κατά πνεῦμα ἑρμηνεία ἤ μᾶλλον προσέγγιση τῆς δημιουργικῆς-δυναμικῆς παρουσίας καί πορείας τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ, τοῦ Πνεύματος τοῦ Ἁγίου καί τῆς δυνάμεως τοῦ Ὑψίστου, καθώς καί τῶν ἀποτελεσμάτων, αὐτῶν τῶν ὑπέρ νοῦν θαυμάτων, τά ὁποῖα συνετελέσθησαν κατά τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ.
- Μία συνδυαστική θεώρηση
Ὡστόσο τώρα ἄς μᾶς ἐπιτραπεῖ νά κάνουμε καί μία σύντομη συνδυαστική θεώρηση τῶν δύο κειμένων τῶν εὐαγγελιστῶν Λουκᾶ καί Ματθαίου καί τῶν δεδομένων αὐτῶν μέ τή βοήθεια καί τῶν Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου καί Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, τῶν ἐκπροσώπων αὐτῶν τῆς ἰωαννείου ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας.
α) Τό «γεννώμενον» στόν Λουκᾶ
ἔγινε «γεννηθέν» στόν Ματθαῖο.
Ὅ,τι δηλαδή εἶχε ἀρχίσει νά γεννιέται ἤδη γεννήθηκε.
β) Τό γεννώμενον («ἐκ σοῦ», ἐκ τῆς Παρθένου)
ἔγινε γεννηθέν («ἐν αὐτῇ», ἐν τῇ Παρθένῳ).
Ἀξιοπρόσεκτο εἶναι ὅτι ἡ ἔκφραση «ἐν αὐτῇ» δέν ἀποκλείει τήν περίπτωση νά γεννήθηκε καί ἀπό κάτι ἄλλο (ἀπό τό Πνεῦμα τό Ἅγιο).
γ) Πράγματι τό «ἐπελεύσεται Πνεῦμα Ἅγιον»
ἔγινε «ἐκ Πνεύματος Ἁγίου ἐστί».
Ἡ προαγγελία, τό μελλοντικό, ἔγινε παρόν, πραγματικότητα.
δ) Ἐπίσης τό «γεννώμενον ἅγιον» (ἡ μία ἀνάγνωση)
γίνεται καί «ἅγιον κληθήσεται» (ἡ ἄλλη ἀνάγνωση).
Ἡ μία ἀνάγνωση δέν ἀναιρεῖ τήν ἄλλη, ἀλλά συνδυάζονται.
ε) Ὅταν ἐπῆλθε τό Πνεῦμα τό Ἅγιον καί «ἐπεσκίασε ἡ δύναμις τοῦ Ὑψίστου»,
τότε ἔγινε καί ἡ ἐμψύχωση, ἡ σύλληψη, ἡ γέννηση τοῦ γεννωμένου.
στ) Ὅταν ἐμψυχώθηκε μέ τή νοερή καί λογική ψυχή,
τότε ἔγινε πλήρης ἄνθρωπος, ἀληθινός, τέλειος ἀπό σῶμα καί ψυχή.
ζ) Τά ἁγνά καί καθαρά (ἅγια αἵματα, κατά τόν Δαμασκηνό),
ἔγιναν ἔμψυχος ναός (σῶμα-ψυχή, κατά τόν Χρυσόστομο).
η) Ἤδη ἔχουμε σαφῶς τή μαρτυρία τῆς ὑπάρξεως ψυχῆς καί σώματος, τῆς τέλειας καί ἀληθινῆς ἀνθρώπινης φύσεως στόν Ἰησοῦ Χριστό.
- Συμπεράσματα-Πορίσματα.
Θά λέγαμε, λοιπόν, κατόπιν ὅλων τῶν ἀνωτέρω ἀναφερθέντων συμπερασματικῶς τά ἑξῆς:
1) Μέ τήν ἀναγγελία στήν Παρθένο Μαρία ἀπό τόν ἀρχάγγελο Γαβριήλ τῆς συλλήψεως ἐκ μέρους της τοῦ Ἰησοῦ ἔχουμε συγχρόνως τήν ἀναγγελία ὅτι αὐτό θά γινόταν μέ τήν ἐπέλευση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί τήν ἐπισκίαση τῆς δυνάμεως τοῦ Ὑψίστου σ’ αὐτήν.
2) Ἀλλά πρό αὐτῆς τῆς ἐπελεύσεως ὑποδηλώνεται ἐπίσης μέ τούς λόγους τοῦ ἀγγέλου ὅτι ὑπῆρχε «κάτι» πού «γεννιόταν», ὑπῆρχε τό «γεννώμενον» πού προερχόταν ἀπό τό σῶμα, ἀπό τό αἷμα τῆς Θεοτόκου (πρβλ. τό «ἐκ σοῦ»).
3) Αὐτό τό «κάτι» πού γεννιόταν ἐκ μέρους τῆς Θεοτόκου προοριζόταν νά χρησιμεύσει ὡς σωματικό ἀνθρώπινο ὑλικό γιά τήν ὑπερφυσική σύλληψη καί τή γέννηση «ἐν αὐτῇ» τοῦ Ἰησοῦ ὡς ἀνθρώπου.
4) Ὅταν τό Πνεῦμα τό Ἅγιον ἐπῆλθε στή Θεοτόκο, τότε ἔγινε ἡ σύλληψη καί ἡ ἐμψύχωση τοῦ ἁγίου παιδίου, τότε ἔχουμε τήν πλήρη, τήν τέλεια, τήν ἀληθῶς ἀνθρώπινη φύση (σῶμα-λογική ψυχή).
5) Προφανῶς μέ αὐτό τό θαυμαστό ἱστορικό γεγονός ἔχουμε τήν καθιέρωση, τό περιεχόμενο καί τόν προσδιορισμό τῆς ἔννοιας ἄνθρωπος. Ἄνθρωπος εἶναι ἐξ ἀρχῆς ὁ ἀποτελούμενος ἐκ σώματος καί ψυχῆς λογικῆς.
6) Ἐπίσης ὅταν ἐπῆλθε τό Πνεῦμα τό Ἅγιον στή Θεοτόκο, ἔγινε συγχρόνως καί ἡ ἕνωση τῆς τέλειας θείας φύσεως τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ μέ τήν τέλεια ἀνθρώπινη φύση.
7) Καί ἀσφαλῶς ὁ Χριστός ὡς ἄνθρωπος τέλειος καί ἀληθινός ἔπαθε καί ἀνέστη ἐκ νεκρῶν, γιά νά σώσει «αὐτός τόν λαόν αὐτοῦ (τούς ἀνθρώπους) ἐκ τῶν ἁμαρτιῶν αὐτῶν» (Ματθ. 1,21).
8) Ἔτσι κατέστη ὁ Ἰησοῦς Χριστός ἐκτός ἀπό «πρωτότοκος πάσης κτίσεως . . . καί ἡ κεφαλή τοῦ σώματος, τῆς Ἐκκλησίας» καί «ὅς (= αὐτός) ἐστιν ἀρχή, πρωτότοκος ἐκ τῶν νεκρῶν, ἵνα γένηται ἐν πᾶσιν αὐτός πρωτεύων» (Κολασ. 1,15-18). Αὐτός καί ὄχι ἄλλος (κανένας).
Παναγιώτης Ἰ. Μπούμης, Ὁμότ. Καθηγητής Παν/μίου Ἀθηνῶν
[1] Ἀκάθιστος ὕμνος, ἀρχή.
[2] Ὅρος τῆς Δ΄ Οἰκουμ. Συνόδου στό Ἰω. Καρμίρη, Δογματικά καί Συμβολικά Μνημεῖα τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας, Τόμ. Α1, Ἐν Ἀθήναις 1952, σελ. 156.
[3] Εἰς τό γενέθλιον τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, Λόγος, ἔκδ. Bernardi de Montfaucon, Τοῦ ἐν ἁγίοις πατρός ἡμῶν Ἰωάννου Ἀρχιεπ. Κωνσταντινουπόλεως τοῦ Χρυσοστόμου τά Εὑρισκόμενα πάντα . . . , τ. 6, Parisiis 1724, σ. 395.
[4] Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως ΙΙΙ 2, PG 94,985B.
[5] Ὅπ. παρ., στ. 985C.
[6] Ὅπ. παρ., PG 94,985B.
