Αφιέρωμα της Γενικής Γραμματείας Δημόσιας Διπλωματίας και Αποδήμου Ελληνισμού στο ακριτικό νησί
Σήμερα είναι μια ξεχωριστή ημέρα γιορτινής επετείου για τα 77 χρόνια από την απελευθέρωση του ακριτικού νησιού που κατέχει ιδιαίτερη θέση στην καρδιά κάθε Έλληνα: του αγαπημένου μας Καστελλόριζου.
Το Καστελλόριζο, μόλις 2 ναυτικά μίλια από τις τουρκικές ακτές, αποτελεί το ανατολικότερο σύνορο της Ελλάδας και το τέλος της Ευρώπης. Σε αυτό το νησί συμπυκνώνεται όλη η ελληνική Ιστορία, από τη νεολιθική εποχή μέχρι τις μέρες μας. Μέσα από τη δόξα του, αλλά και μέσα από τις συμφορές του, ταξιδεύουμε σε όλα τα μήκη και πλάτη της ελληνικής ψυχής.
Στη Γενική Γραμματεία Δημόσιας Διπλωματίας και Αποδήμου Ελληνισμού είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε το σφρίγος των σπουδαίων νησιωτών μας από αυτή τη γωνιά της Ελλάδας. Σε πολλές ελληνικές παροικίες ανά τον κόσμο, η καταγωγή από το Καστελλόριζο αποτελεί τίτλο τιμής, καθώς τα ξενιτεμένα παιδιά του ακριτικού νησιού έθεσαν περήφανα τον θεμέλιο λίθο της παρουσίας του ελληνικού πολιτισμού.
Οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού ήταν Δωριείς και η κύρια λατρεία προς τον Απόλλωνα και τον Δία τον Μεγιστέα. Αργότερα εμφανίστηκαν Φοίνικες, πιο μετά προσαρτήθηκε στη Ρόδο και έπειτα έπεσε στα χέρια του τυράννου Ιδριέα της Αλικαρνασσού. Από πάνω του πέρασαν οι στόλαρχοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο επίγονός του Πτολεμαίος ο Λάγου και στη συνέχεια οι Ρωμαίοι, οι οποίοι, δια του Αυτοκράτορα Βεσπασιανού, του κατάργησαν ένα είδος αυτονομίας που είχε κατακτήσει, κάτι που κράτησε έως ότου το νησί περιήλθε στους Βυζαντινούς κι έχτισε τις πρώτες του εκκλησιές.
Το 1306 καταλαμβάνεται από τους Ιωαννίτες ιππότες της Ρόδου, 100 χρόνια αργότερα από τον αιγυπτιακό στόλο που την ερήμωσε, λίγο αργότερα από τους Καταλανούς και από τον βασιλιά της Νεάπολης, έπειτα από τους Ισπανούς και πιο μετά από τον Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή. Μετά από 90 χρόνια ενετικής κυριαρχίας, το νησί περιήλθε στην κατοχή των Τούρκων, από τους οποίους απελευθερώθηκε το 1915 ύστερα από πολλαπλές προσπάθειες, μεταξύ των οποίων και η ηρωική συμμετοχή του νησιού με τα πλοία του στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821. Γράφει χαρακτηριστικά ο Παλαιών Πατρών Γερμανός: «Ομοίως και οι Κασιώται και Καστελλοριζιώται με τα μικρά των πλοία επροξένησαν φρίκην και τρόμον εις τα παράλια της Συρίας και πολλά εκ των τουρκικών πλοίων εκυρίευσαν».
Το 1835, ο σουλτάνος Μαχμούτ Β’, παραχώρησε στα Δωδεκάνησα εσωτερική αυτοδιοίκηση και φορολογικές απαλλαγές. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα, το Καστελλόριζο χάρη στη ναυτιλία, ως τις αρχές του 20ου αιώνα, να γνωρίσει τη μεγαλύτερη ακμή της ιστορίας του. Πολλοί κάτοικοί του ασχολούνταν και με τη σπογγαλιεία. Το 1886, υπήρχαν στο νησί 100 εργαστήρια επεξεργασίας σπόγγων.
Στις 24 Δεκεμβρίου του 1910, οι Νεότουρκοι παρέδωσαν στο νησί διάταγμα υποχρεωτικής στράτευσης. Δύο μέρες αργότερα, οι Καστελλοριζιοί απέρριψαν τους όρους του διατάγματος. Παράλληλα, καταργήθηκε η εξαίρεση από τη φορολογία, περιορίστηκε σημαντικά το εμπόριο με τις απέναντι ακτές της Ανατολίας, καθιερώθηκε υποχρεωτικός κατάλογος αρρένων ικανών σωματικά, ενώ και οι θρησκευτικές ελευθερίες ανακλήθηκαν σε μεγάλο βαθμό. Οι διαμαρτυρίες των νησιωτών με τη μεσολάβηση και την υποστήριξη του Οικουμενικού Πατριαρχείου, δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα. Έτσι, πολλοί κάτοικοι του Καστελλόριζου, κυρίως άντρες, αποφάσισαν να αναζητήσουν καλύτερη τύχη στο εξωτερικό. Πολλοί, όμως, παρέμειναν στο νησί ελπίζοντας ότι τα πράγματα θα βελτιωθούν.
Στις 29 Σεπτεμβρίου 1911, οι Ιταλοί εισέβαλαν στη Λιβύη που βρισκόταν κάτω από οθωμανική κυριαρχία. Η εισβολή αυτή είχε αντίκτυπο και στα Δωδεκάνησα. Μεταξύ Οκτωβρίου 1911 και Μαΐου 1912, η εμπορική δραστηριότητα στην περιοχή μηδενίστηκε, με το σταμάτημα και από τους Νεότουρκους των συναλλαγών με την Ανατολία και τα χωρικά ύδατα των Δωδεκανήσων ελέγχονταν από ιταλικά πλοία που έκαναν περιπολίες. Ο Ιταλός στρατηγός Ameglio, επικεφαλής των στρατευμάτων της χώρας του στην περιοχή, έστειλε αναφορά στη Ρώμη, τονίζοντας τα οφέλη από την κατάληψη των Δωδεκανήσων, καθώς έτσι θα αναγκάζονταν οι Οθωμανοί να εγκαταλείψουν την Τρίπολη της Λιβύης και την Κυρηναϊκή. Η εισήγησή του έγινε δεκτή και μεταξύ 22 Απριλίου και 22 Μαΐου 1912, οι Ιταλοί κατέλαβαν όλα τα μεγάλα νησιά των Δωδεκανήσων εκτός από το Καστελλόριζο.
Ο Ameglio απέκλειε την κατοχή του Καστελλόριζου από την ξηρά, καθώς βρισκόταν μακριά από τα άλλα νησιά των Δωδεκανήσων και δεν τη θεωρούσε στρατηγικά βιώσιμη επιλογή. Οι Καστελλοριζιοί, βλέποντας ότι απομονώνονται, έστειλαν στη Ρόδο τον πρωτοπρεσβύτερο Θεοδόσιο Σιμωνίδη, ο οποίος στις 8 Μαΐου 1912 συναντήθηκε με τον Ameglio, δεν κατάφερε όμως να τον πείσει να στείλει στρατεύματα στο νησί. Η κατάσταση στο Καστελλόριζο άρχισε να γίνεται δραματική. Ως το τέλος του 1912, περισσότεροι από 4.000 κάτοικοι του νησιού το εγκατέλειψαν οριστικά, αφήνοντας σ’ αυτό 4.000 – 5.000 κατοίκους, χωρίς εισοδήματα, τρόφιμα και χωρίς καμία επαφή με τον υπόλοιπο κόσμο.
Στις 5 Οκτωβρίου 1912, υπογράφτηκε η Συνθήκη του Ουσί, με την οποία τα οθωμανικά εδάφη στην Αφρική περνούσαν στην κατοχή της Ιταλίας, η οποία υποχρεωνόταν να εγκαταλείψει τα Δωδεκάνησα. Με μια μυστική συμφωνία στο Λονδίνο, οι Μεγάλες Δυνάμεις, Μ. Βρετανία, Ρωσία και Γαλλία, αναγνώρισαν την κυριαρχία της Ιταλίας στα Δωδεκάνησα, με αντάλλαγμα την ουδετερότητα της στις εξελίξεις των Βαλκανικών Πολέμων που είχαν αρχίσει να μαίνονται. Το Καστελλόριζο, που δεν είχε καταληφθεί από τους Ιταλούς, παρέμενε, τυπικά τουλάχιστον, κάτω από οθωμανική κατοχή.
Το 1913, μετά τον πόλεμο της Λιβύης μεταξύ Ιταλίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι Καστελλοριζιοί φυλάκισαν τον οθωμανό κυβερνήτη και τη φρουρά του και κήρυξαν προσωρινή κυβέρνηση. Το νησί παρέμεινε αυτόνομο μέχρι που επανήλθε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία στις αρχές του 1914. Το 1915, κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου – ενώ το Ελληνικό Βασίλειο ήταν ακόμα ουδέτερο – το γαλλικό ναυτικό κατέλαβε το νησί για να το χρησιμοποιήσει ως ναυτική βάση. Το νησί παραχωρήθηκε στην Ιταλία βάσει των Συνθηκών των Σεβρών (1920) και της Λωζάνης (1923) και ενσωματώθηκε στα Ιταλικά Νησιά του Αιγαίου, όπου ανήκαν ήδη τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα.
Μετά την ιταλική συνθηκολόγηση του Σεπτεμβρίου 1943, το νησί καταλήφθηκε από συμμαχικές δυνάμεις και παρέμεινε υπό την κατοχή τους για την υπόλοιπη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το πρωί της 13ης Σεπτεμβρίου του 1943 εισέπλεε υπερήφανο το Αντιτορπιλικό «Ναύαρχος Κουντουριώτης» στο λιμάνι του νησιού φέρνοντας το μήνυμα της Ελευθερίας. Αυτή ακριβώς την επέτειο εορτάζουμε σήμερα. Την πρώτη γεύση πραγματικής ελευθερίας του πολύπαθου αυτού νησιού μας.
Αμέσως μετά το τέλος του πολέμου, 9 Μαΐου 1945, οι ξενιτεμένοι και βασανισμένοι Καστελλοριζιοί επιστρέφουν στο νησί τους. Το 1947, το Καστελλόριζο πέρασε στην Ελλάδα βάσει της Συνθήκης του Παρισιού. Συγκεκριμένα, προσχώρησε επίσημα στο ελληνικό κράτος στις 7 Μαρτίου 1948, μαζί με τα άλλα νησιά των Δωδεκανήσων.
Τιμούμε πάντα τους αγώνες και τις θυσίες των συμπατριωτών μας Καστελλοριζιών. Παραμένουμε πιστοί στη μνήμη τους, παραμένουμε παραστάτες και αρωγοί σε κάθε τους πρωτοβουλία και βήμα.
Παρακάτω μπορείτε να δείτε μια εκτενή ιστορία του νησιού έτσι όπως παρουσιάστηκε μεταξύ 30/7- 11/8/2020 στις ξενόγλωσσες ιστοσελίδες της Γενικής Γραμματείας Δημόσιας Διπλωματίας και Απόδημου Ελληνισμού:
Στην αγγλόφωνη Greek News Agenda
https://greeknewsagenda.gr/index.php/topics/culture-society/7271-kastellorizo
Στη γαλλόφωνη Grèce Hebdo
Στη γερμανόφωνη Griechenland Aktuell
https://www.graktuell.gr/index.php/articles/tourismus/1856-kastellorizo-eine-wahre-perle-am-rand-der-%C3%A4g%C3%A4is
Στην ισπανόφωνη Panorama Griego
Και στην ιταλόφωνη Punto Grecia
https://puntogrecia.gr/index.php/sezioni/turismo/1812-kastellorizo-un-gioiello-nel-dodecaneso
