Μια λαμπρή σταδιοδρομία.-
Επιμέλεια: Σοφία Ε. Παυλάκη, Νομικός
Η λαμπρή σταδιοδρομία του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως (ΕΦΣΚ) δεν περιορίσθηκε μόνο στην εφαρμογή του εμπνευσμένου προγράμματός του, αλλά συγχρόνως και στην ίδρυση Επιστημονικών τμημάτων, Βιβλιοθήκης και Φιλανθρωπικών σωματείων στην Κωνσταντινούπολη και αντίστοιχων συλλόγων και σε άλλες πόλεις της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, αποβλέποντας πάντοτε να συντείνει στην ευρύτερη διάδοση των γραμμάτων και του πολιτισμού και στη συλλογή, διατήρηση και ανάδειξη λαογραφικών παραδόσεων και αρχαίων μνημείων. Για τούτο και ο Σύλλογος δικαίως εθεωρείτο ως ένα σπουδαίο και ισχυρό πνευματικό κέντρο που λάμπρυνε με τη δραστηριότητα και το έργο του τον Ελληνισμό της Πόλης και σταδιακά κατέστη θεματοφύλακας του πνευματικού πλούτου της πολίτικης Ρωμιοσύνης. Το θαυμαστό έργο και την ακμάζουσα πορεία του ΕΦΣΚ ανέκοψε βίαια και ολέθρια η Μικρασιατική καταστροφή και οι συστηματικές διώξεις σε βάρος του χριστιανικού στοιχείου στην Οθωμανική αυτοκρατορία, στις αρχές του περασμένου αιώνα. Στο παρόν αφιέρωμα επιχειρείται μία αναδρομή στη δράση και το έργο του εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου καθώς επίσης και μία αναφορά στην ιστορία του Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών, που από την ίδρυσή του το 1928 μέχρι σήμερα, αποτελεί την πνευματική συνέχεια του ΕΦΣΚ στον Ελλαδικό χώρο.
Ενενήντα τρία (93) έτη ζωής και δράσης συμπληρώθηκαν πρόσφατα από την ίδρυση, την 29η Ιανουαρίου 1928, του ιστορικού Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών. Ενενήντα τρία (93) χρόνια ανεπανάληπτης προσφοράς, όχι μόνον προς τους Κωνσταντινουπολίτες στην καταγωγή συνανθρώπους μας, αλλά και προς το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, ιδιαιτέρως δε αυτό της Καλλιθέας, όπου έχει ανελλιπώς την έδρα του (Δημοσθένους 117) ο Σύλλογος, από την πρώτη στιγμή της ιδρύσεώς του. Για την μέγιστη πολιτιστική και κοινωνική προσφορά του Συλλόγου – κόσμημα αυτού, μπορεί το κοινό να ενημερωθεί εν συντομία μεν, αλλά πολύ εύστοχα και κατατοπιστικά, διαβάζοντας και το καταπληκτικό κείμενο, που συνέταξε το μέλος και πρώην και Πρόεδρός του κ. Λεωνίδας Κουμάκης και το οποίο έχει αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του Συλλόγου από το Σάββατο, 23 Ιανουαρίου 2021.
Το πρωί λοιπόν της Κυριακής 29 Ιανουαρίου 1928, πραγματοποιήθηκε η πρώτη Γενική Συνέλευση του Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών στο 4ο Δημοτικό Σχολείο (Δημοτικό Σχολείο Αρρένων τότε) της Καλλιθέας και εκεί υπογράφεται από τους συμμετέχοντες το ιδρυτικό κείμενο. Εδώ, για τον λόγο αυτό, αναδημοσιεύεται μία εκπληκτική ιστορική μελέτη που συνέταξε ο εμβληματικός πρώτος Γενικός Γραμματέας, Αντιπρόεδρος και μετέπειτα Πρόεδρος του Συλλόγου, Ιατρός με πολυποίκιλη προσφορά, Απόστολος Σιταράς, στην δεκαπενθήμερη τοπική εφημερίδα «Τα Χρονικά της Καλλιθέας», στο φύλλο της Παρασκευής 26 Οκτωβρίου 1949. Η μελέτη μάλιστα αυτή, δημοσιεύθηκε λίγες ημέρες μετά τον αιφνίδιο θάνατό του και τίτλος της ήταν ο «Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος της Κωνσταντινουπόλεως», συνεχιστής του οποίου είναι ο «Σύλλογος Κωνσταντινουπολιτών». Διαβάζοντας και μελετώντας την, «αντλούμε» πολύτιμες πληροφορίες, όχι μόνο για τη πολυποίκιλη δράση που ανέπτυξε ο Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος της Κωνσταντινουπόλεως, αλλά και για τον τρόπο ιδρύσεως του Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών.
Το κτήριο του Γενικού Προξενείου της Ελλάδος στην Κωνσταντινούπολη, όπου την 17η Απριλίου 1861 ιδρύθηκε ο ΕΦΣΚ
Ολόκληρη η άκρως ενδιαφέρουσα, κατά την ταπεινή μας γνώμη, μακροσκελής αυτή μελέτη, έχει ως ακολούθως:
Αποστόλου Σιταρά, Ιατρού, δημοσιευθέν στα «Χρονικά της Καλλιθέας»
Κατά τον Μάρτιον του 1861 συνήλθον ομογενείς τινες, φίλοι των γραμμάτων, εις την εν την οδώ Μπουγιούκ Παρμάκ-καπού ξυλότευκτον μικράν οικίαν του Σπυρίδωνος Μαυρογένους πασά και συνεσκέφθησαν περί συστάσεως φιλολογικού κέντρου, εις το οποίο έδωσαν κατ’ αρχάς την επωνυμίαν «φιλολογική εταιρεία».
Ο αριθμός των συνελθόντων εις την πρώτην αυτήν συνέλευσιν ανήρχετο εις «επτά» και χαριεντικώς επωνόμαζον εαυτούς «η εταιρεία των επτά». Τα μέλη ταύτα αργότερον ηυξήθησαν εις 26 και γενομένης και δευτέρας συσκέψεως εν τη οικεία του Γ.Χ. Κων/νίδη κειμένη εν τη οδώ Αγά Χαμάμ, όπου σήμερον η Ελ. Πρεσβεία, απεφασίσθη οριστικώς η ίδρυσις του Σωματείου τούτου, το οποίον μετωνομάσθη «ΣΥΛΛΟΓΟΣ».
Πρώτος δε Πρόεδρος αυτού εξελέγη ο Στέφανος Καραθεοδωρής πασάς. Μετά την επίσημον ίδρυσίν του Συλλόγου και αφ’ ου ελήφθη η νόμιμος παρά της Κυβερνήσεως άδεια, εγκατεστάθη ο Σύλλογος επί ενοικίω εις οικίαν τινα, κειμένην εν τη Μεγάλη οδό του Πέραν, και ήρξατο ν’ αυξάνη ο αριθμός των εγγραφομένων μελών. Άνδρες περίβλεπτοι της Ευρώπης ωνομάσθησαν «επίτιμα» μέλη, και άλλοι «αντεπιστέλλοντα». Πολλοί δε υπουργοί και μεγιστάνες Τούρκοι μετά προθυμίας εδέχθησαν να ονομασθώσιν επίτιμα μέλη. Η δε Μεγάλη Εκκλησία εκτιμώσα το εκπολιτιστικόν έργον του Συλλόγου υπεστήριξεν αυτόν διά της χορηγήσεως 100 χρ. λιρών ετησίως.
Δυστυχώς όμως η μεγάλη πυρκαϊά του Σταυροδρομίου, η επισυμβάσα κατά τον Μάιον του 1870 αποτέφρωσε το επί ενοικίω οίκημα και τότε εστεγάσθη εν τη αιθούση της γαλλογώνου «Ιατρικής εταιρείας» επί 6 μήνας ότε η Ελλ. Κοινότης Σταυροδρομίου εφιλοξένησεν αυτόν εν τη αιθούση της ενοριακής αυτής Σχολής.
α. Χρηστάκης Ζωγράφος, β. Στέφανος Καραθεοδωρής, γ. Γεώργιος Ζαρίφης (fb, nationalgallery.gr)
Τύχη αγαθή αναφαίνεται τότε ο Χρηστάκης εφένδης Ζωγράφος, όστις αναλαμβάνει ιδίαις δαπάναις να κτίση ιδιαίτερον μέγαρον του Συλλόγου, κείμενον εν τη οδώ τη μετονομασθείση κατόπιν «Σύλλογο σοκάκι», στοιχίσαν περί τας 7.000 χρυσάς λίρας και φέρων εν τη προμετωπίδι της Μεγάλης αιθούσης των τελετών το ρητόν «Θαρσείν χρη ταχ αύριον έσσετ’ άμεινον»[1]. Ούτω εγκατασταθείς ο Σύλλογος το 1872 εις το ιδιόκτητον αυτού μέγαρον ετέθη αμέσως εις την εφαρμογήν των σκοπών αυτού οι οποίοι ήσαν:
α) Η σύστασις σχολείων εις τας απόρους κοινότητας Θράκης, Μακεδονίας και Μ. Ασίας, καθώς και η αποστολή διδασκάλων, βιβλίων και γεωγραφικών χαρτών.
β) Η σύστασις ιερατικής σχολής προς μόρφωσιν ιερέων και η αποστολή αυτών εις τας επαρχιακάς πόλεις και χωρία.
γ) Η σύστασις διδασκαλείου προς μόρφωσιν διδασκάλων και διδασκαλισσών διά τας επαρχιακάς πόλεις και χωρία.
δ) Η σύστασις υποτροφιών και αγωνισμάτων διά την συλλογήν λαογραφικών πραγματειών.
ε) Η καθιέρωσις δημοσίων μαθημάτων, διαλέξεων, η συγκρότησις βιβλιοθήκης, αναγνωστηρίου, οργανοθήκης και Μουσείου.
Ούτω διά της εφαρμογής των σκοπών αυτού κατέστη ο Σύλλογος οιονεί «υπουργείον της εκπαιδεύσεως των εν Τουρκία ομογενών». Πανταχού τότε εξεγέρθη η φιλοτιμία, υπεξεκαύθη ο ζήλος, επερρώθησαν αι διανοητικαί του έθνους δυνάμεις και ήρχισαν πολλοί ομογενείς να προσφέρουν γενναία ποσά προς υποστήριξιν του έργου του Συλλόγου και να καθορίζουν, όπως οι εκ των δωρεών τούτων τόκοι διατίθενται προς προκήρυξιν βραβείων αρετής και κοσμιότητος, διαγωνίσματα προς συγγραφήν διδακτικών βιβλίων και λαογραφικών παραδόσεων περί Κωνσταντινουπόλεως, Θράκης, Μακεδονίας, Ηπείρου και Πόντου.
Τοιούτοι άνδρες οι οποίοι αρρήκτως συνέδεσαν το όνομά το εκπολιτιστικόν έργον του Συλλόγου ήσαν: Ο Νεγρεπόντης, ο Χρηστάκης Ζωγράφος, ο Ευγένιος Ξηροποταμηνός, ο ιατρός Σύμβουλίδης, ο Γ. Ζαρίφης, ο Βαλιάνος, ο Α. Μαυρογορδάτος, ο Στεφάνοβικ, ο Αντωνιάδης, ο Βλαστός, ο Συγγρός, ο Κορωνιός, ο Σκουλίδης, η χήρα Γ. Ζαρίφη, η Ευανθία Θεοφιλίδου, η χήρα Αρχιγένους, ο Καραπάνος, ο ιατρός Ηρ. Βασιάδης, ο Καραθεοδωρής πασάς, ο Μαυρογένης πασάς, ο Ζαμπάκος πασάς, ο Ευγενίδης και πολλοί άλλοι φιλόμουσοι φιλάνθρωποι ομογενείς.
Το ιστορικό κτήριο του ΕΦΣΚ επί της οδού Topçilar (Τοπτσιλάρ) 18, στο Σταυροδρόμι, πριν κατεδαφιστεί το 1965. Η πρώτη αριστερά φωτογραφία του νεοκλασικού κτηρίου δημοσιεύτηκε στο περιοδικό του Συλλόγου, το 1888 (cpolitan.gr, constantinoupoli.com, ucy.ac.cy)
Η λαμπρά αυτή σταδιοδρομία του Ελλ. Φιλ. Συλλόγου της Κ/πόλεως δεν περιωρίσθη μόνον εις την εφαρμογήν του προγράμματος αυτού αλλ’ επιμελήθη συγχρόνως και την ίδρυσιν Συλλόγου και Φιλανθρωπικών σωματείων όχι μόνο εν Κ/πόλει, αλλά και εις διαφόρους πόλεις της Οθωμανικής αυτοκρατορίας αποβλέπων πάντοτε ότι με το μέσον αυτό θα συντείνη εις την περισσοτέραν διάδοσιν των γραμμάτων εις τας απανταχού κοινότητας της Τουρκίας και εις την συλλογήν λαογραφικών παραδόσεων και αρχαίων μνημείων.
Ούτω συνεστήθησαν ο Θρακικός Σύλλογος, ο Ηπειρωτικός Σύλλογος, ο Θεσσαλικός Σύλλογος, ο Ιερατικός Σύλλογος, ο περί της γυναικείας εκπαιδεύσεως Σύλλογος, η Μακεδονική αδελφότης «αγαπάτε αλλήλους», η λέσχη Μνημοσύνη, ήτοι εν όλω 75 σωματεία ανά της Τουρκικής αυτοκρατορίας. Πλην τούτων επιμελήθη και της συστάσεως της Φιλοπτώχου αδελφότητος των Κυριών του Πέραν, την σύστασιν «προστασίας των βρεφών», την σύστασιν Μαιευτηρίου «ο Άγιος Ελευθέριος», την σύστασιν «Ιατρικού Συνδέσμου».
Τα περισσότερα τούτων εφιλοξενούντο εις το μέγαρον αυτού, διό και δικαίως ο Ελλ. Φιλ. Σύλλογος Κ/πόλεως επωνομάζετο «Πατήρ Συλλόγων και αδελφοτήτων και ιθύντωρ της παρ’ ημίν παιδεύσεως». Τελευταίον επιμελήθη και της συστάσεως Γυμναστικού Συλλόγου «ο Ηρακλής» εν Ταταούλοις, κατά τα εγκαίνια του οποίου παρευρέθη και ο Σπ. Λάμπρου, πρύτανις του Εθνικού Πανεπιστημίου όστις διά θερμής και πλήρους βαθειών εννοιών προσλαλιάς εξήρε τας εκπολιτιστικάς ταύτας προσπαθείας του Ελλ. Φιλ. Συλλόγου Κ/πόλεως.
Την ίδρυσιν του Φιλολογικού Συλλόγου μιμηθέντες και οι τούρκοι ίδρυσαν τη πρωτοβουλία του Μουσταφά Φαζήλ πασά και άλλων λογίων Οθωμανών φιλολογικόν Σύλλογον υπό την επωνυμίαν «Τζεμιέτ-ϊ-Ίλμιε-ϊ- Οσμανιέ» ολίγον όμως χρόνον έζησεν.
Πλην των προσπαθειών τούτων του Συλλόγου συνηγόρησεν ούτος και περί της βελτιώσεως και προαγωγής της δημοσίας εκπαιδεύσεως, ούτω διά μακράς εγκυκλίου προς τας Εφορίας των Ελλ. Κοινοτήτων προέτεινεν την σύστασιν ενιαίου προγράμματος της δημοσίας εκπαιδεύσεως και καθιέρωσε την ανασύστασιν της εορτής των Τριών Ιεραρχών ως σχολικής τελετής των γραμμάτων. Κατ’ αυτόν τον τρόπον υποστηρίζων τα ανά την Τουρκικήν αυτοκρατορίαν Ελληνικά σχολεία και διά της αποστολής διδασκάλων και βιβλίων εδαπάνα προς συντήρησιν αυτών ο Ελλ. Φιλ. Σύλλογος της Κ/πόλεως περί τας 5-6 χιλ. λίρας ετησίως.
Αριστερά και πάνω: Το εξώφυλλο του Περιοδικού του ΕΦΣΚ, η σφραγίδα του και το διακριτικό έμβλημά του, ο λίχνος
Προς λυσιτελεστέραν προαγωγήν των σκοπών του Συλλόγου συνεστήθησαν ιδιαίτεραι «ειδικαί συνεδρίαι» εν είδει τοπικών συνεδρίων, όπου ελάμβανον μέρος και μη μέλη του Συμβουλίου αλλ’ ασχολούμενοι εις ειδικότητας της παρ’ ημίν κινήσεως του φιλολογικού και καλλιτεχνικού κόσμου. Και ούτω συνεστήθησαν τα διάφορα του Συλλόγου ειδικά επιστημονικά τμήματα.
Και το μεν φιλολογικόν τμήμα ησχολείτο περί τας νεωτέρας προόδους της φιλολογικής επιστήμης και συγχρόνως περί της συλλογής των ζώντων μνημείων και εικόνων εν τη γλώσση του λαού, ήτοι ηθών και εθίμων, λαϊκών παραδόσεων και μελετών περί του βίου των αρχαίων και νεωτέρων Ελλήνων. Προς τον σκοπόν τούτον ο εν γεναιοδωρίαις προς τον Σύλλογον ανεξάντλητος Χρηστάκης εφένδης Ζωγράφος διά νέας δωρεάς του εκδίδεται η Ζωγράφιος βιβλιοθήκη καθώς και η σειρά μεγάλων γεωγραφικών χαρτών διά τα σχολεία. Τούτον μιμείται ο Μαυρογορδάτος διά της εκδόσεως της «Μαυρογορδατείου βιβλιοθήκης». Πλην τούτων ο Χρηστάκης εφένδης Ζωγράφος καταθέτει επ’ ονόματι του Ελλ. Συλλόγου της Κ/πόλεως το ποσόν 300.000 δρχ. οι τόκοι του οποίου θα χρησιμοποιώνται διά την διοργάνωσιν διαγωνισμάτων προς συλλογήν γλωσσικής και λαογραφικής ύλης, ήτις διά ιδιαιτέρου περιοδικού εξεδίδετο εκ διαλειμμάτων.
Ούτως προς εκδιδόμενα τα μνημεία ταύτα ήσαν πολύτιμοι θησαυροί και εθνική παρακαταθήκη ως και ασφαλεστάτη φίμωσις εκείνων, οίτινες ατοπώτατα ισχυρίζοντο ότι ούτε σταγών γνησίου και ανοθεύτου αίματος ρέει εις τας φλέβας του Ελλ. Χριστιανικού πληθυσμού της σημερινής Ελλάδος, και στεντορείως κηρύττουσι ότι αι ελληνικαί χώραι διετήρησαν αλώβητον τον Ελληνικόν πληθυσμόν, τον Εθνικόν βίον και χαρακτήρα.
Η Μεγάλη Οδός του Πέραν σε παλαιό επιστολικό δελτάριο
Του δε αρχαιολογικού τμήματος έργον πάλιν ήτο η συλλογή, η διευκρίνισις επιγραφών, η μέριμνα της διασώσεως αρχαίων μνημείων, η μελέτη και η τέχνη των αρχαίων Ελλήνων και του Μεσαιωνικού Ελληνισμού. Προς τον σκοπόν τούτον εξεδόθη η Βυζαντινή ιστορία μετά τοπογραφικού χάρτου της Κ/πόλεως προς χρήσιν των σχολείων. Εκτός δε τούτου εξεδίδετο και ιδιαίτερον τεύχος αρχαιολογικής συλλογής περιζήτητον καταστάν και υπό των ξένων επιστημόνων διά τας εν αυτώ πολυτίμους εργασίας και και κατηρτίσθη ούτω ου μόνον αρχαιολογική συλλογή αλλά και κώδιξ πανομοιοτύπου αντιγραφής των εκάστοτε ανακαλυπτομένων επιγραφών.
Επίσης και το Βιολογικόν τμήμα ησχολείτο ού μόνον εις ζητήματα της υγιεινής αλλά και περί την επιστημονικήν κίνησιν και την νοσολογίαν. Πολλαί δε σοβαραί και επιστημονικαί διατριβαί αναγινόσκωντο εις το βιβλίον τούτο, και αι οποία εδημοσιεύοντο εις ιδιαίτερον τεύχος του Ε.Φ. Συλλόγου. Επίσης προεκηρύχθη και διαγώνισμα προς συγγραφήν έργου υγιεινής διά τα σχολεία. Αλλά και οι αποτελούντες το Νομικόν τμήμα ησχολούντο λίαν επαινετώς εις διάφορα ζητήματα της ειδικοτήτός των.
Ούτω ο εν Κ/πόλει Ελλ. Φιλ. Σύλλογος εκ μικρών αφορμηθείς και επί τα πρόσω χορήσας εξεπλήρη αθορύβως τον θεάρεστον αυτόν σκοπόν, ήτοι την των γραμμάτων και των Επιστημών καλλιέργειαν ως και την ανά την Ανατολήν διάδοσιν της Ελλην. γλώσσης και των γραμμάτων ως και παντός άλλου μέσου συντείνοντος εις τον σκοπόν του Συλλόγου.
Διό και δικαίως εθεωρείτο παρά τοις ημετέροις και ξένοις ισχυρόν πνευματικόν κέντρον και λυσιτελές προϊόν της αμοιβαίας συνεργασίας των ηθικών του Έθνους ημών αξιών. Αλλά και περί των εθνικών ημών δικαιωμάτων υπεραμύνθη σθεναρώς διά της αποστολής κατά το 1877 υπομνήματος προς τας Μ. Δυνάμεις γαλλιστί μετά των αναγκαίων απογραφικών πινάκων προς υπεράσπισιν των απαραγράπτων δικαίων των εν Θράκη και Μακεδονία Ελληνισμού. Εξέλεξεν προσέτι επίτιμα μέλη διακεκριμένους φιλέλληνας και ελληνιστάς και πάντα εξέχοντα εν τοις γράμμασι και τη πολιτική και ετιμήθη πολλαχώς. Ηυτύχησαν εν ταις αιθούσαις αυτού ού μόνον των ημετέρων εξόχων λογίων και επιστημόνων οι σοβαροί και λιγύφθογγοι λόγοι, αλλά και πολλών εξοχοτήτων υπουργών, πρεσβευτών, ακαδημαϊκών και άλλων αι εμβρυθέσταται μελέται και ομιλίαι.
α. Αθανάσιος Παπαδόπουλος – Κεραμεύς, β. Επίσκοπος Δέρκων Νεόφυτος, γ. Κωνσταντίνος Ηροκλής Βασιάδης (greekencyclopedia.com, omnia.ie)
Δυστυχώς όμως ύστερα από τον μακραίωνα εκπολιτιστικόν αυτού βίον και την λαμπράν αυτού σταδιοδρομίαν επέπρωτο μετά την Κεμαλικήν επικράτησιν ν’ ανακοπή η δράσις αυτού και να σβύση καθ’ ολοκληρίαν. Το περίλαμπρον αυτό μέγαρον κατεσχέθη υπό των Τουρκικών αρχών, η πλούσια βιβλιοθήκη, το Μουσείον, τα αρχαία μνημεία και η οργανοθήκη μετεφέρθησαν εις την Άγκυραν και εστόλισαν την βιβλιοθήκην αυτής. Το δε όνομα του Ελλ. Φιλ. Συλλόγου μετωνομάσθη «Τουρκουτζαγή» ήτοι Τουρκική εστία και υπό την ονομασίαν ταύτην και υπό διοίκησιν Τουρκικήν συνεχίζεται κατά το μάλλον και ήττον το έργον του Συλλόγου.
Άξιον δε ιδιαιτέρας μνείας είναι ότι εσεβάσθησαν το εν τη αιθούση των τελετών αρχαίον ρητόν «Θαρσείν χρή ταχ’ αύριον έσσετ’ άμεινον», ανενγωρίσαντες την βαθείαν έννοιαν του γνωμικού τούτου εφαρμόζοντες πιστώς εις την Αναγέννησιν του έθνους των.
Ούτω ο τοσαύτας εκδουλεύσεις παρασχών Ελλ. Φιλ. Σύλλογος της Κων/πόλεως μετά το τελευταίον αυτού κτύπημα ελησμονήθη παντελώς και ουδόλως εφιλοτιμήθησαν τόσο το Δ. Συμβούλιον όσο και τα απειράριθμα αυτού μέλη να φρωντίσωσιν την αναβίωσιν αυτού εν Αθήναις. Άλλ’ όπως το λατινικόν ρητόν λέγει: «Habent sua fata institutiones nec mergitur» ήτοι «έχουσι και τα ιδρύματα τας τύχας των αλλά δεν καταβυθίζονται» ούτω ευρέθησαν μέλη τινά του Συλλόγου τούτου, τα οποία συνελθόντα κατά βροχεράν τινα ημέραν του Μαρτίου του 1927, όπως και τότε κατά το 1861, εις την ταπεινήν οικίαν του ιατρού Απ. Σιταρά και συσκεφθέντα περί της αναβιώσεως του Ελλ. Φιλ. Συλλόγου Κ/πόλεως, προέβησαν εις την ίδρυσιν του Συλλόγου Κων/πολιτών με έδραν εν Καλλιθέα. Τα συνελθόντα μέλη κατά συγκυρίαν ήσαν και πάλι «επτά» τα οποία πολλαπλασιασθέντα αργότερον συνήλθον εις Γενικήν Συνέλευσιν υπό την προεδρίαν του ιατρού Α. Σιταρά εις το Δ’ Δημοτικόν Σχολείον Καλλιθέας.
Μετά την επίσημον ίδρυσιν του Συλλόγου Κ/πολιτών το καταρτισμόν του Προεδρείου και την λήψιν της νομίμου παρά της Κυβερνήσεως αδείας, εγένοντο τα εγκαίνια αυτού επευλογούντως του Παναγιωτάτου πρώην Οικουμενικού Πατριάρχου Κ/πόλεως Κων/τίνου Αραμπόγλου, εγκατασταθείς δε προσωρινώς εις το γραφείον, επεδόθη ευθύς αμέσως εις την εφαρμογήν του προγράμματος αυτού, έχων δε ως έμβλημα τον «δικέφαλον αετόν». Το πρώτον τούτο Δ. Συμβούλιον ως πρωταρχικόν σκοπόν έθεσε την απόκτησιν ιδιοκτήτου μεγάρου.
Μια ιστορική φωτογραφία από τα εγκαίνια του Ιατρείου, του Συσσιτίου και του Γυμναστηρίου του Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών, παρουσία του Ελευθερίου Βενιζέλου και με την ευλογία του Μητροπολίτη Αμασείας Γερμανού Καραβαγγέλλη (Σύλλογος Κωνσταντινουπολιτών/fb)
Ούτω τον Φεβρουάριον του 1931 επί της προεδρείας του κ. Ν. Λεωνιάδου και επευλογούντος του Μητροπολίτου Αμασείας Γερμανού Καραβαγγέλη ετέθη ο θεμέλιος λίθος και ήρξατο η ανέγερσις καλλιπρεπούς μεγάρου, εστία αντάξια του προορισμού αυτού. Καθόσον ευθύς εξ αρχής κατώρθωσε να περιθάλπη και να επικουρή χιλιάδας απόρων, υφ’ όλας τας μορφάς της ευποιίας. Η αλματική όμως πρόοδος του πολλαπλού κοινωφελούς έργου του Συλλόγου κατέστησεν ανεπαρκές το υπάρχον κτίριον και απαραίτητον την επέκτασιν αυτού, διό και κατά το έτος 1937 και επί προεδρείας του Αρ. Καλωταίου συνεπληρώθη η επέκτασις του κτιρίου εις το διπλάσιον του αρχικού μεγέθους.
Ούτω διά της επελθούσης μεταβολής του μεγάρου εξυπηρετεί ήδη ο Σύλλογος όσον ένεστι τελειότερον τας ανάγκας, φιλοτιμούμενος πάντοτε ν’ ακολουθήση το εκπολιτιστικόν και φιλανθρωπικόν έργον του εν Κ/πόλει Ελλ. Φιλ. Συλλόγου.
Και ήδη εις υμάς ω νέοι συμπολίται εναπόκειται να εφαρμόσητε το «macte amino» και ν’ ακολουθήτε πιστώς την επί της κεφαλίδος της αιθούσης εκείνης επιγεγραμμένην ρήτραν «Θαρσείν χρή ταχ’ αύριον έσσετ’ άμεινον»].
(φωτ. Μιχ. Ματζαβίνος, enplosimioseis.blogspot.com)
Να σημειώσουμε εδώ, ότι το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο του «Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών» απαρτιζόταν από τους: Κωνσταντίνο Ζαννή (Πρόεδρος), Νικία Λεωνιάδη (Αντιπρόεδρος), Απόστολο Σιταρά (Γενικός Γραμματέας), Γεράσιμο Χουρμουζιάδη (Ταμίας), Αριστοκλή Αιγιτίδη (Σύμβουλος), Νικόλαο Αιγιτίδη (Σύμβουλος) και Κωνσταντίνο Στεφανίδη (Σύμβουλος).
[1] Το γνωμικό «Θαρσείν χρή ταχ’ αύριον έσσετ’ άμεινον» ανήκει στον αρχαίο Έλληνα ποιητή Θεόκριτο, του 3ου π.Χ. αιώνα. Σημαίνει «Πρέπει να έχετε θάρρος ίσως αύριο να είναι καλύτερα». Οι δύο πρώτες μάλιστα λέξεις του γνωμικού, «Θαρσείν χρη», βρίσκονται στην κορυφή του εμβλήματος των Μονάδων Πεζοναυτών μας.
Λίγα λόγια για τον Απόστολο Σιταρά
Απόστολος Σιταράς (1897-1949) (Σύλλογος Κωνσταντινουπολιτών/fb)
Ο αείμνηστος Απόστολος Σιταράς γεννήθηκε στην Μάδυτο της Θρακικής Χερσονήσου το 1897, όπου τελείωσε την στοιχειώδη εκπαίδευση. Ακολούθως, πήγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου φοίτησε στην Μεγάλη του Γένους Σχολή, ενώ αμέσως μετά διορίστηκε διδάσκαλος σε διάφορες επαρχίες της Πόλης. Επειδή διακαής πόθος ήταν να σπουδάσει Ιατρός, ήρθε στην Αθήνα και γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο. Μετά την απόκτηση του διπλώματος, εργάστηκε στα Εθνικά Νοσοκομεία Βαλουκλή, αρχικά ως εσωτερικός Ιατρός και στη συνέχεια ως Διευθυντής.
Χρημάτισε Πρόεδρος της Κοινότητος του Προαστίου Αγίου Στεφάνου Κωνσταντινουπόλεως, όπου είχε εγκατασταθεί και είχε δημιουργήσει την οικογένειά του, αλλά σύντομα μετοίκησε οικογενειακώς στην Ελλάδα και δη στην πόλη μας την Καλλιθέα. Στο σπίτι του στην Καλλιθέα, πραγματοποιήθηκε η πρώτη συνάντηση του ιδίου με ακόμη έξι άτομα, με σκοπό την ίδρυση του μετέπειτα ιστορικού Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών, του οποίου υπήρξε ο πρώτος Γενικός Γραμματέας, το 1928, Αντιπρόεδρός του το 1931, αλλά και Πρόεδρός του, από την 31η Δεκεμβρίου 1948 έως και τον αδόκητο θάνατό του, που επήλθε την 13η Οκτωβρίου 1949.
Το φύλλο της εφημερίδος «τα Χρονικά της Καλλιθέας», που κυκλοφόρησε την Παρασκευή 28 Οκτωβρίου 1949, με το άρθρο του Απ. Σιταρά (reporterkallitheas.gr)
Με την ιδιότητά του ως Ιατρού, ανέλαβε Διευθυντής στο Πολυϊατρείο του Συλλόγου, όπου παρείχε επί σειρά ετών σπουδαία και ανιδιοτελή βοήθεια σε ασθενείς. Για τον λόγο αυτό, αναγορεύτηκε από τον Σύλλογο ως Μέγας Ευεργέτης του και στο όνομά του κηρύχθηκε «Βραβείο Σιταρά Αρετής και Επιμελείας», για αρίστους μαθητές Δημοτικών Σχολείων της πόλεώς μας. Αρθρογραφούσε ανά τακτά διαστήματα στην εφημερίδα «τα Χρονικά της Καλλιθέας», ενώ, τέλος, ήταν συγγραφέας του βιβλίου «Η Μάδυτος, πόλις της Θρακικής Χερσονήσου επί του Ελλησπόντου».
Ο ιατρός Απόστολος Σιταράς, στην είσοδο και στο ιατρείο του Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών, το 1932 (Σύλλογος Κωνσταντινουπολιτών/fb)
Ευχόμαστε στον ιστορικό Σύλλογο Κωνσταντινουπολιτών, του οποίου έχουμε την τιμή να είμαστε αρωγά μέλη και χορηγοί επικοινωνίας, να συνεχίσει εσαεί τον αγώνα τον καλό, τον οποίο επιτελεί από την πρώτη στιγμή της ιδρύσεώς του!
(reporterkallitheas.gr)
Ο Εν Κωνσταντινουπόλει «Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος» (1861-1923)
Σύντομο ιστορικό
Η Αγία Σοφία Κωνσταντινουπόλεως σε παλαιά φωτογραφία (mixanitouxronou.com.cy)
Ο εν Κωνσταντινουπόλει «Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος» (ΕΦΣΚ) υπήρξε ένας από τους λαμπρότερους φορείς πολιτισμού με στόχο την προώθηση της παιδείας όχι μόνο στην Ελληνορθόδοξη Κοινότητα της Κωνσταντινούπολης αλλά και σε ολόκληρη την αυτοκρατορία, στην οποία εκτείνονταν οι δραστηριότητές του. Ιδρύθηκε το 1861 και συνέχισε να δραστηριοποιείται μέχρι τα τέλη της οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Ήδη από το 1860, μια μικρή συντροφιά αποτελούμενη από τον ιατροφιλόσοφο Κωνσταντίνο Ηροκλή Βασιάδη, τους διαπρεπείς λογίους αδελφούς Δημήτρη και Κωνσταντίνο Καλλιάδη και τον διπλωμάτη Αριστείδη Παλαιόλογο συγκεντρώνονταν στην οικία του αρχιάτρου Σπυρίδωνος Μαυρογένους. Εκεί, αποφασίστηκε η ίδρυση ενός φιλολογικού σωματείου. Πράγματι, στις 17 Απριλίου 1861, οι ενδιαφερόμενοι συγκεντρώθηκαν στη Μεγάλη Οδό του Πέραν, στο μέγαρο του Χατζή Γεωργίου Κωνσταντινίδη (σημερινό Προξενείο της Ελλάδος) και ίδρυσαν τον «Εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικό Φιλολογικό Σύλλογο» κατά το πρότυπο των Ακαδημιών της Δυτικής Ευρώπης.
Στην πρώτη συνεδρία του Συλλόγου, στις 4 Μαΐου, έγιναν οι αρχαιρεσίες και τα εγκαίνια. Πρόεδρος ορίστηκε ο Καθηγητής της Ιατρικής Σχολής, Σύμβουλος του Υπουργείου Εκπαίδευσης και προσωπικός ιατρός του Σουλτάνου Μαχμούτ του Β’, Στέφανος Καραθεοδωρής. Με τις πολυσχιδείς δραστηριότητές του, ο ΕΦΣΚ συνέβαλε σημαντικά στον πολιτισμό και τη διάδοση της γνώσης, και με την ίδρυση σχολείων, ανωτέρων και κατωτέρων, την έκδοση και διάθεση διδακτικών βιβλίων, καθώς και με την οικονομική ενίσχυση απόρων ελληνικών κοινοτήτων για τον ίδιο σκοπό.
Κατά τον ενθουσιώδη και δυναμικό Κωνσταντίνο Ηροκλή Βασιάδη, έναν από τους βασικούς εμπνευστές και ιδρυτές του Συλλόγου, η δημιουργία του απέβλεπε στη «συγκέντρωσιν των ενεργειών των εν τη Οθωμανική Αυτοκρατορία ελληνικών επαρχιών και εις την σκόπιμον σύμπραξιν πασών των εν αυταίς κοινωνικών τάξεων, λογίων, εμπόρων, κλήρου, λαού προς εκκαθάρισιν του ελληνικού χαρακτήρος από των ασχημιζόντων αυτόν ρύπων της πολυχρόνου δουλείας και αμαθείας, όπως και αύθις εν ταις της Ανατολής ταις χώραις αναλάμψωσι τα γνήσια του ελληνικού πνεύματος γνωρίσματα, το φιλελεύθερον, το φιλόπατρι, το φιλομαθές, το μεγαλοφυές, τουτέστιν πρότυπα απαράμιλλα κληροδοτηθέντα τω ανθρωπίνω γένει υπό του ελληνικού έθνους».
Η συμβολή του Συλλόγου υπήρξε καθοριστική στη διαμόρφωση μιας κοινότητας επιφανών λογίων που περιλάμβανε όχι μόνο τους ελληνο-ορθοδόξους της αυτοκρατορίας, αλλά και διακεκριμένους επιστήμονες του ελληνικού κράτους και της Δύσης. Όπως διαπιστώνεται από την αλληλογραφία του Συλλόγου, οι επαφές του εκτείνονταν σε ένα ευρύ φάσμα που περιλάμβανε την οθωμανική εξουσία, τις εκκλησιαστικές αρχές, τις πρυτανικές αρχές του Πανεπιστημίου Αθηνών, καθώς και ακαδημαϊκούς θεσμούς της Ευρώπης και των ΗΠΑ, όπως η Αρχαιολογική Εταιρεία της Ρώμης, η Ακαδημία Επιστημών του Μονάχου, το Πανεπιστήμιο John Hopkins της Βαλτιμόρης κ.λπ. Με το νέο κανονισμό του 1871, διευρύνεται ο επιστημονικός χαρακτήρας του Συλλόγου και μετατρέπεται σε «πραγματικόν κέντρον ελληνικής εν τη οθωμανική αυτοκρατορία ενεργείας». Έτσι, στο 1ο άρθρο του Κανονισμού σκοπός του Συλλόγου «εστίν η των γραμμάτων εν γένει καλλιέργεια και διάδοσις κατά την Ανατολήν».
Από τότε, ο ΕΦΣΚ, σύμφωνα με τον Ηροκλή Βασιάδη, «αναλαμβάνων και καθήκοντα εκπαιδευτικά, κατέστη οιονεί Υπουργείον Παιδείας των εν Τουρκία Ελλήνων». Στο ενεργητικό του Συλλόγου καταγράφονται η έκδοση Συγγράμματος Περιοδικού, η σύσταση εξειδικευμένων επιτροπών (Αρχαιολογική, Βιολογική, Εκπαιδευτική, Κοινωνιολογική, Φιλολογική Επιτροπή, Νομικό Τμήμα), η ίδρυση και η οικονομική ενίσχυση σχολείων, η διοργάνωση διαλέξεων και εκπαιδευτικών συνεδρίων καθώς και η δημιουργία Βιβλιοθήκης.
Εισιτήριον Μέλους Επιστημονικού Συνεδρίου του ΕΦΣΚ, του Γρηγορίου Ν. Βερναρδάκη, της 16-26ης Αυγούστου 1886, υπογεγραμμένο από τον Πρόεδρο του ΕΦΣΚ Ηροκλή Βασιάδη και τον Γραμματέα Στ. Καραθεοδωρή (Αρχείον Παν. Δ. Βερναρδάκη/fb)
Το Σύγγραμμα «Περιοδικόν», το οποίο εξέδωσε ο Σύλλογος σε σαράντα τόμους κατά την περίοδο 1863-1912, αποτελεί μέχρι σήμερα μια εξαιρετικά πλούσια και αναντικατάστατη πηγή για πολλά θέματα. Εξ άλλου, ο Σύλλογος ανέλαβε την οργάνωση και αθλοθέτηση διαγωνισμών με εκπαιδευτικό περιεχόμενο, ήτοι:
α) Διαγωνισμός Γεωγραφίας, τον οποίο χρηματοδότησε ο Χρηστάκης Ζωγράφος και ο αρχιμανδρίτης Ευγένιος, με έργο την περιγραφή των επαρχιών της Θράκης, της Μακεδονίας, της Ηπείρου και της Θεσσαλίας.
β) Νεγρεπόντειος Διαγωνισμός, που χρηματοδότησε ο τραπεζίτης Μενέλαος Νεγρεπόντης, με σκοπό «την Διάδοσιν της Ελληνικής Παιδείας».
γ) Διαγωνισμός της Εμπορικής Σχολής της Χάλκης. Διαγώνισμα που αθλοθέτησε ο Ν. Συμβουλίδης για την περιγραφή του Πόντου.
δ) Καραπάνειος Αγών, με αντικείμενο τη βράβευση δεκαεννέα (19) διδακτικών βιβλίων για τη δημοτική εκπαίδευση.
ε) Ζωγράφειος Αγών για τη βράβευση δέκα (10) εκθέσεων «περί ζώντων μνημείων», δηλαδή εκθέσεων που θα παρουσίαζαν «τις ελληνικές διαλέκτους, τα ήθη και τα έθιμα του ελληνικού λαού».
στ) Μαυρογένειος Διαγωνισμός «αρετής».
Μνημειώδης θα παραμείνει στην πνευματική ιστορία του Ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης, η Βιβλιοθήκη, αποτελούμενη από περισσότερους των 50.000 τόμων, καθώς και το πλουσιότατο Αρχείο του ΕΦΣΚ.
Ο Βόσπορος και στο βάθος το Dolmabahçe Sarayı σε παλαιά φωτογραφία (constantinoupoli.com)
Η γενοκτονία του Ελληνισμού και ο ξεριζωμός του από την Μικρασία σήμανε ουσιαστικά και το τέλος του Συλλόγου. Το 1925, οι τουρκικές Αρχές, κατά παράβαση της Συνθήκης της Λωζάνης, κατάσχουν την κινητή και ακίνητη περιουσία του Συλλόγου, και έτσι το κτήριο και το πολύτιμο περιεχόμενό του περιέρχεται στην κυριότητα του τουρκικού Δημοσίου. Οι 50.000 τόμοι της Βιβλιοθήκης διαμοιράζονται σε τουρκικά ιδρύματα και έκτοτε χάνονται τα ίχνη τους. Η τύχη του Αρχείου αγνοείται μέχρι σήμερα. Ήδη, το 1955 το κτήριο του ΕΦΣΚ, λαμπρό σύμβολο της ακμής της ελληνικής λογιοσύνης στην Πόλη, βρίσκεται εγκαταλελειμμένο και λεηλατημένο μέχρι την οριστική κατεδάφισή του το 1965. «Το ενδιαίτημα των Μουσών έγινε πλέον επίσημα το ενδιαίτημα αλητών», γράφει με θλίψη και πόνο η Τατιάνα Σταύρου.
Ο Εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος, το Υπουργείο Παιδείας του Αλύτρωτου Ελληνισμού, όπως ορθά χαρακτηρίζεται, μετά το υποχρεωτικό κλείσιμό του από τις Τουρκικές Αρχές το 1923, θεωρεί συνεχιστή του έργου του στην Ελλάδα τον Σύλλογο Κωνσταντινουπολιτών και του παραδίδει σειρά κειμηλίων.
Τα εκπληκτικά αποτελέσματα του «Εν Κωνσταντινουπόλει
Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου» (1861-1930)
Πώς οι τουρκόφωνοι Έλληνες Ορθόδοξοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έγιναν κοινωνοί της ελληνικής γλώσσας και παιδείας! Χωρίς σχολεία, χωρίς δασκάλους και βιβλία! Ο ρόλος και η συμβολή της εκκλησίας και του κλήρου.
«Εν τω δευτέρω τμήματι της Ιωνίας Σαρκάν (Μελετ.) απαντάται, άνωθεν της παλαιάς Εφέσου, της το πάλαι επιφανεστάτης εκείνης πόλεως, νυν δε κατερημωμένης, η κώμη Κιρκιντζέ καλουμένη, εν η 500 περίπου οικογένειαι ορθοδόξων οικούσιν. Οι άνθρωποι ούτοι, ών οι χαρακτήρες φέρουσιν έτι τον ελληνικώτατον τύπον, δεν λαλούσιν ειμή την τουρκικήν, καίτοι ουδείς Οθωμανός, η άλλου θρησκεύματος, συγκατοικεί μετ’ αυτών. Φίλεργοι και δραστήριοι, κατώρθωσαν διά των προτροπών του αρχιερέως να ανεγείρωσι σχολείον αλληλοδιδακτικόν, εις ο φοιτώσιν 130 περίπου μαθηταί. Εν τω σχολείο τούτω, εν ω και τινα ελληνικά μαθήματα παραδίδονται, απηγόρευται όλως η της τουρκικής γλώσσης χρήσις, φαντασθήτω δ’ έκαστος οποία σύγχυσις, οποίαι βαβυλωνιακαί παρεννοήσεις συμβαίνουσι! Το σχολείον τούτο, ως και τα άλλα, έχει ανάγκην απόλυτον βιβλίων διδακτικών».
* Απόσπασμα από την Έκθεση της Εκπαιδευτικής Επιτροπής περί της Καταστάσεως της Παιδείας εν ταις Επαρχίαις της Οθ. Αυτοκρατορίας, του Εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου, 13 Μαΐου 1873.
(cpolitan.gr)
Η Βιβλιοθήκη του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως
Ο «Ἑλληνικός Φιλολογικός Σύλλογος Κωνσταντινουπόλεως» (ΕΦΣΚ), μία από τις σημαντικότερες και πλέον δραστήριες ελληνικές πολιτιστικές εταιρείες του 19ου αι. και των αρχών του 20ού αι., ιδρύθηκε το 1861 με πρωτοβουλία του λόγιου ιατρού Ηρoκλή Βασιάδη (1821-1890)[1] και με οικονομική υποστήριξη των επιχειρηματιών Γεωργίου Ζαρίφη και Χρηστάκη Ζωγράφου, γνωστών τραπεζιτών του Γαλατά.[2] Ο Σύλλογος λειτούργησε χωρίς διακοπή μέχρι περίπου το 1923. Η ίδρυση του ΕΦΣΚ εμπίπτει, όχι τυχαία, σε μία περίοδο κατά την οποία οι μεταρρυθμίσεις του Χάττι Χουμαγιούν (1856) είχαν δημιουργήσει ένα ευνοϊκό πλαίσιο για την οικονομική και δημογραφική ανάπτυξη της ελληνικής αστικής τάξης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η ευμάρεια, που ακολούθησε, στήριξε την ανάπτυξη μιας έντονης πνευματικής δραστηριότητας, φορείς της οποίας ήταν συχνά οι πολυάριθμοι ελληνικοί σύλλογοι που ιδρύθηκαν κατά το δεύτερο μισό του 19ου αι. στην Ανατολική Θράκη και τη Μικρά Ασία.[3] Στην Κωνσταντινούπολη συστάθηκαν τρεις πολιτιστικοί σύλλογοι: πρώτα ο «Ἰατρικός» (1861), με στόχο την έρευνα της αρχαίας ιατρικής και τη διάδοση των ιατρικών γνώσεων, στη συνέχεια ο «Φιλολογικός» (1861), και τέλος ο «Μουσικός Σύλλογος» (1863), στόχος του οποίου ήταν η μελέτη της αρχαίας μουσικής και η καλλιέργεια των μουσικών γνώσεων.[4] Το ενδιαφέρον για την ελληνική αρχαιότητα που εκδηλώνεται στους στόχους και των τριών Κωνσταντινουπολίτικων συλλόγων είναι ενδεικτικό για τον ρόλο που διαδραμάτιζε ο εταιρισμός στη διαμόρφωση των συλλογικών ταυτοτήτων των Ελλήνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στο δεύτερο μισό του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα.[5]
Κίνητρο της ίδρυσης του ΕΦΣΚ ήταν το ενδιαφέρον για φιλολογικά θέματα. Όπως σημειώνεται στον κανονισμό που ψηφίστηκε στις 14 Δεκεμβρίου 1861: «Ἄρθρον Α’. Σκοπὸς τοῦ Συλλόγου ὑπάρχει ἡ ἔγγραφος ἢ προφορικῆ ἐν αὐτῷ διακοίνωσις φιλολογικῶν ζητημάτων. Ἄρ. Β’. Ἀπαγορεύεται πᾶσα πολιτικὴ συζήτησις».[6] Ο Σύλλογος στεγάστηκε σε ένα κτήριο στη συνοικία Πέρα (σημερινό Beyoğlu) και άρχισε τις εργασίες του την 15η Απριλίου 1861.[7] Στις 11 Μαρτίου 1863 αποφασίστηκε η έκδοση ενός διμηνιαίου περιοδικού το οποίο θα έφερε ως τίτλο την ονομασία του Συλλόγου και θα είχε στόχο, όπως σημειωνόταν στον σχετικό κανονισμό: «νὰ καταστήσῃ γνωστὰ εἰς τὸ κοινὸν τὰ ἀξιολογώτερα ἔργα τοῦ Φ. Συλλόγου καὶ ν’ ἀναπληρώσῃ τὴν παρ’ ἡμῖν ἔλλειψιν σπουδαίου φιλολογικοῦ φύλλου».[8] Ὁ ἐν Κωνσταντινουπόλει Ἑλληνικὸς Φιλολογικὸς Σύλλογος κυκλοφόρησε από το 1863 μέχρι το 1914 ή 1915, έχοντας ως κύρια ύλη άρθρα φιλολογικού, αρχαιολογικού, και ιστορικού περιεχομένου, πρακτικά συνεδριών του Συλλόγου και άρθρα για τις ποικίλες λόγιες, επιστημονικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες των μελών του. Όπως υποθέτουν κάποιοι ερευνητές, η έκδοση του περιοδικού κατέστησε επιτακτική την ανάγκη μιας βιβλιοθήκης και λειτούργησε ως κίνητρο για τη σύστασή της.[9] Καθώς ο αρχικός κανονισμός του Συλλόγου δεν περιείχε κάποια σχετική πρόβλεψη, στις 30 Απριλίου 1864 ψηφίστηκε ένας νέος κανονισμός, που εξέφραζε τη βούληση των μελών να συστήσουν βιβλιοθήκη, να δημιουργήσουν ένα αναγνωστήριο και να ορίζουν στο εξής ένα μέλος ως υπεύθυνο βιβλιοθήκης. Σημαντικοί λόγιοι της εποχής, μέλη του Συλλόγου, ανέλαβαν το καθήκον αυτό στα χρόνια 1864-1912, επηρεάζοντας μέσω των επιλογών τους τον χαρακτήρα της βιβλιοθήκης.
Ανάμεσα σε άλλους ξεχωρίζουν οι φιλόλογοι Μιλτιάδης Πανταζής (1850-1907), Γεώργιος Χασιώτης (*1842) και Θεμιστοκλής Σαλτέλης (1835-1903), ο επιφανής φιλόλογος και βιβλιογράφος Αθανάσιος Παπαδόπουλος – Κεραμεύς (1856-1912), ο βυζαντινολόγος Βασίλειος Μυστακίδης (1859-1933) και ο γλωσσολόγος και εξέχων ερευνητής του ποντιακού Ελληνισμού Δημοσθένης Οικονομίδης (1858-1938). Δύο από τους βιβλιοθηκάριους του Συλλόγου συνδέονται στενά με την Κύπρο: ο γερμανός επιγραφολόγος Paul Schroeder (1844-1915) -διερμηνέας της γερμανικής πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη στα χρόνια 1869-82, γνωστός αργότερα για τις έρευνές του για τις αρχαίες επιγραφές στην Κύπρο, για το ενδιαφέρον του για τη χαρτογράφηση του νησιού (συνεργασία με τον Heinrich Kiepert) και για την καταγραφή κυπριακών δημοτικών τραγουδιών,[10] και ο ζαγοριανός φιλόλογος Δημήτριος Σάρρος (1870-1937), ο οποίος δίδαξε στη Λάρνακα και διετέλεσε διευθυντής του Παγκυπρίου Γυμνασίου.[11]
Η πρώτη σημαντική αγορά εντύπων για τη Βιβλιοθήκη του ΕΦΣΚ πραγματοποιήθηκε το 1864 στο Βερολίνο από τον γνωστό ιατρό Στέφανο Καραθεοδωρή, μέλος του Συλλόγου.[12] Την ίδια χρονιά, χάρη στον ιεροδιάκονο Ευγένιο Μαντσαβίνο, εισήχθησαν στη Βιβλιοθήκη και τα πρώτα χειρόγραφα: δύο κώδικες του 12ου και 17ου αιώνα.[13] Συχνές προσφορές και δωρεές, κυρίως εκ μέρους των μελών του Συλλόγου, συνέβαλαν στην ταχεία αύξηση των προσκτήσεων και το 1869 η Βιβλιοθήκη άρχισε να λειτουργεί και ως δημόσιο αναγνωστήριο.[14] Λίγο αργότερα ωστόσο, τον Μάιο του 1870, η Βιβλιοθήκη και το αρχείο του Συλλόγου καταστράφηκαν ολοσχερώς από μεγάλη πυρκαϊά που ξέσπασε στο Πέρα. Παρά το τεράστιο πλήγμα που δέχτηκε ο Σύλλογος, η δράση του συνεχίστηκε. Χάρη στις δωρεές εντύπων και χρημάτων που προσέφεραν απλόχερα πολιτιστικές εταιρείες («Παρνασσός», «Σύλλογος προς διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων»), δημόσια Ιδρύματα (Πανεπιστήμιο Αθηνών) και ιδιώτες (Λουκία Καραθεοδωρή, Αλ. Ρίζος Ραγκαβής, Ν. Δραγούμης, Α. Βερναρδάκης, Κων/νος Σάθας κ.ά.), η Βιβλιοθήκη συγκροτήθηκε σταδιακά εκ νέου, έχοντας πλέον ως στόχο να λειτουργήσει ως δημόσια βιβλιοθήκη.
Η συνοικία Φανάρι στον Κεράτιο κόλπο σε καρτ ποστάλ του 1900. Σε πρώτο πλάνο η εκκλησία του Αγίου Στεφάνου των Βουλγάρων και στο βάθος δεξιά δεσπόζει η Μεγάλη του Γένους Σχολή (pinterest)
Ήδη, τον Μάιο του 1872, ο τότε πρόεδρος του Συλλόγου, Κ. Καραπάνος, παρατηρούσε την πρόοδο που είχε σημειωθεί: «Ἡ βιβλιοθήκη τοῦ Συλλόγου πυρποληθεῖσα κατά τὴν ἀποφράδα ἡμέρα τῆς 24ης Μαΐου, καθ’ ἣν τὸ πῦρ προὐξένησε δυστυχήματα εἰς τὴν πόλιν ἡμῶν, ἤρχισε νὰ σχηματίζηται ἐκ νέου κατὰ τὸ παρελθὸν παρὰ τῶν προσώπων ἐκείνων, τὰ ὁποῖα ἐφρόντισαν ἵνα ἀναστήσωσι τὸν Σύλλογον μετὰ τὴν καταστρεπτικὴν ταύτην πυρκαϊάν. Ἐπλουτίσθη δ’ἔτι μᾶλλον διὰ τῶν γενναἰων προσφορῶν φιλομούσων ὁμογενῶν καὶ σύγκειται σήμερον ἐξ 800 περίπου τόμων».[15] Τον επόμενο χρόνο, το 1873, ο αριθμός των τόμων της φτάνει τις 2.000. Τον Νοέμβριο του έτους αυτού η Βιβλιοθήκη δέχτηκε μία από τις σημαντικότερες στην ιστορία της δωρεές χειρογράφων. Ο Μητροπολίτης Δέρκων Νεόφυτος (1820-1875) παραχώρησε στον Σύλλογο 33 κώδικες.[16] Το 1873 αποτελεί γενικότερα μια χρονιά – σταθμό: τη χρονιά αυτή εγκαινιάζεται το νέο κτήριο του Συλλόγου, το οποίο είχε αρχίσει να χτίζεται το 1872, στην οδό Τοπτσιλάρ του Πέρα και στο οποίο θα μεταφερθεί λίγο αργότερα (1874-5) και η Βιβλιοθήκη.[17] Το νεοκλασικό κτήριο θ’ αποτελέσει την εστία του Συλλόγου μέχρι τον τερματισμό της λειτουργίας του. Επίσης το 1873 καταρτίζεται ο πρώτος κανονισμός λειτουργίας της Βιβλιοθήκης και του Αναγνωστηρίου.[18] Στις αρχές του 1876 η Βιβλιοθήκη του Συλλόγου κηρύχθηκε δημόσια. Περιελάμβανε τότε 4.000 τόμους και 45 χειρόγραφα.[19] Όπως παρατηρεί ο παλαιογράφος Paul Moraux, στον οποίο οφείλουμε τον πληρέστερο και πλέον επιστημονικό κατάλογο των κωδίκων του Συλλόγου, οι αναφορές των υπευθύνων βιβλιοθήκης, οι οποίες δημοσιεύονταν στο περιοδικό του Συλλόγου, επιτρέπουν στους σημερινούς ερευνητές να παρακολουθήσουν με μεγάλη ακρίβεια την πορεία της Βιβλιοθήκης.
Εκείνοι στους οποίους οφείλει ο Σύλλογος τις σημαντικότερες προσκτήσεις σε χειρόγραφα είναι -εκτός από τον Μητροπολίτη Δέρκων Νεόφυτο- ο νομικός Χρήστος Παπαδόπουλος, ο ιστορικός Μανουήλ Γεδεών, ο διπλωμάτης Ιωάννης Αριστάρχης και οι αδελφοί Σταύρος και Θεόδωρος Αυθεντόπουλος. O Χρήστος Παπαδόπουλος, ο οποίος διετέλεσε Πρόεδρος του Εμποροδικείου στην Κύπρο στα χρόνια 1880-1889/90, προσέφερε στον Σύλλογο 20 περ. χειρόγραφα. Ο Μανουήλ Γεδεών (1851-1943) δώρησε το 1895 στη Βιβλιοθήκη πέντε κώδικες, ενώ το 1916 πούλησε σε αυτήν άλλους τριάντα.[20] Ο Ιωάννης Αριστάρχης (1811-1897), μέλος σημαντικής φαναριώτικης οικογένειας και πρέσβης της Αυτοκρατορίας στο Βερολίνο, παραχώρησε στον Σύλλογο 33 κώδικες που περιείχαν επιστολές, ημερολόγια, ταξιδιωτικές αφηγήσεις και υλικό που αφορούσε τη διπλωματική του δράση.[21] Οι αδελφοί Αυθεντόπουλου δώρησαν, το 1905, έξι χειρόγραφα του 19ου αι., τα οποία περιείχαν συλλογές εκκλησιαστικών ύμνων.
Στις αρχές της τελευταίας δεκαετίας του 19ου αιώνα, το 1890-1, οι συλλογές της Βιβλιοθήκης είχαν πλέον αυξηθεί θεαματικά. Τα έντυπα βιβλία έφταναν τους 12.526 τόμους. Οι κατάλογοι με τα νέα αποκτήματα της Βιβλιοθήκης, οι οποίοι δημοσιεύονταν στο περιοδικό του Συλλόγου, μας επιτρέπουν ν’ ανασυστήσουμε με πολύ μεγάλη ακρίβεια την εικόνα της Βιβλιοθήκης ως προς το περιεχόμενο των εντύπων που περιελάμβανε. Τα βιβλία κάλυπταν ένα ευρύ φάσμα: Αριθμητικά κυριαρχούσαν οι εκδόσεις που σχετίζονταν με την ελληνική αρχαιότητα (αρχαία ελληνική γραμματεία, αρχαιολογία), με την ιστορία, τη θρησκεία, την εκπαίδευση και τη γλώσσα. Παρ’ ότι δεν ήταν μεγάλος ο αριθμός τους, δεν απουσίαζαν οι εκδόσεις που δήλωναν περισσότερο εκσυγχρονισμένα ενδιαφέροντα (στατιστική, πολιτική επιστήμη, εθνολογία).[22] Αξιοπρόσεκτα μεγάλος ήταν ο αριθμός των ιατρικών έργων, γεγονός που συνδεόταν προφανώς με την υψηλή παρουσία γιατρών μεταξύ των μελών του Συλλόγου.[23] Τα έντυπα παρουσίαζαν αρκετή ποικιλία και ως προς τη γλώσσα των κειμένων. Εκτός από έργα στα ελληνικά και τουρκικά, απαντούν έργα στα γαλλικά, στα αγγλικά, στα γερμανικά και στα ιταλικά. Ανάμεσα στα ξενόγλωσσα έντυπα κυριαρχούν αριθμητικά τα γαλλικά.
Στα επόμενα χρόνια, προς το τέλος του 19ου αι., παρατηρείται μια κάμψη στις προσκτήσεις της Βιβλιοθήκης. Στα πρώτα χρόνια όμως του 20ού αι. περιέρχονται στον Σύλλογο τρεις ιδιωτικές βιβλιοθήκες: αυτή του Ιωάννη Αριστάρχη (1.177 τόμ.)· εκείνη του Ιωάννη Βαλέττα, Έλληνα λογίου, που έζησε στο Λονδίνο (2.740 τόμ.)· και εκείνη του Σπυρίδωνα Μαυρογένη (1.396 τόμ.). Ο ηγεμόνας της Σάμου Αλέξανδρος Μαυρογένης συμπληρώνει τη τελευταία δωρεά με 45 τόμους.[24] Αλλά και αργότερα, στα χρόνια 1908-1910, η Βιβλιοθήκη θα εμπλουτιστεί με σημαντικές νέες ιδιωτικές συλλογές. Πρόκειται για τη βιβλιοθήκη του Κ. Σταυρίδη, διερμηνέα της αγγλικής πρεσβείας (376 τόμ. και 429 φυλλάδια), για τη βιβλιοθήκη του Κωνσταντίνου Ανθόπουλου (632 τόμ. και 8 φυλλάδια), εκείνη του γιατρού Στέκουλη (294 τόμ. και 494 φυλλάδια) και εκείνη του Νικολάου(;) Φωτιάδη (450 τόμ. και 24 φυλλάδια).[25] Το 1910 η Βιβλιοθήκη του ΕΦΣΚ περιελάμβανε 18.035 τόμους, 666 τεύχη και 1.537 φυλλάδια.[26]
α. Αλέξανδρος Ζωηρός Πασάς, β. Μανουήλ Γεδεών, γ. Δημοσθένης Οικονομίδης (pemtousia.gr, elverias.gr)
Κατά την εξαιρετικά δύσκολη περίοδο 1912-1921 οι δραστηριότητες του Συλλόγου μειώθηκαν, χωρίς όμως να σταματήσουν. Το 1916 η Βιβλιοθήκη αγόρασε από τον Μανουήλ Γεδεών τριάντα χειρόγραφα.[27] Στα χρόνια 1918-1922, όταν ο Σύλλογος γνώριζε μια τελευταία άνθηση, τη φροντίδα της βιβλιοθήκης είχε η Νοεμή Ζωηρού -η πρώτη και μοναδική γυναίκα στο προεδρείο του ΕΦΣΚ. Νέοι χορηγοί παρείχαν στα χρόνια αυτά στον Σύλλογο τη δυνατότητα να επεκτείνει τους χώρους της Βιβλιοθήκης και να προβεί σε εκτεταμένες αγορές βιβλίων.[28] Οι προσκτήσεις φτάνουν τους 8.000 τόμους, 5.000 από τους οποίους προέρχονταν από τη δωρεά της Βιβλιοθήκης του πρώην προέδρου του Συλλόγου Αλεξάνδρου Ζωηρού.[29]
Η ανοδική αυτή πορεία διακόπτεται βίαια με τη Μικρασιατική Καταστροφή. Ο περί σωματείων νόμος (1923) αναγκάζει τους ελληνικούς συλλόγους, ανάμεσά τους και τον ΕΦΣΚ να διακόψουν τη λειτουργία τους. Ο ακριβής χρόνος της διακοπής παραμένει άγνωστος. Το 1925 κατασχέθηκε η κινητή και ακίνητη περιουσία του Συλλόγου.[30] Η βιβλιοθήκη πρέπει να περιείχε τότε περίπου 28.000 τόμους και 183 χειρόγραφα.[31] Από το 1925 μέχρι το 1931 η τύχη της βιβλιοθήκης δεν είναι γνωστή.
Ο Paul Moraux ανασυστήνει την δαιδαλώδη πορεία των εντύπων και των χειρογράφων της Βιβλιοθήκης του Συλλόγου μετά το 1931 με τον ακόλουθο τρόπο: «Ξαναβρίσκουμε τα ίχνη της μόλις το 1932, χρονιά κατά την οποία οι τουρκικές αρχές διαμοιράζουν το περιεχόμενό της σε διάφορες εταιρείες. Η Τουρκική Ιστορική Εταιρεία (Türk Tarih Kurumu), ιδρυμένη με πρωτοβουλία του Ατατούρκ και πλουσιοπάροχα προικισμένη από αυτόν, πήρε το μεγαλύτερο μέρος. Η Γλωσσολογική Εταιρεία (Türk Dil Kurumu) και η Γενική Βιβλιοθήκη της Άγκυρας (Ankara Genel Kitaplığı) έλαβαν από ίση κατανομή. Μερικές παλιές εκδόσεις κλασικών συγγραφέων δόθηκαν στο Σεμινάριο Κλασικής Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής (Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi) της Άγκυρας, ενώ τα αρχεία του Συλλόγου έμειναν στην Κωνσταντινούπολη, στη βιβλιοθήκη της Süleymaniye, όπου φαίνεται να βρίσκονται ακόμη [= 1969]. Η Ιστορική Εταιρεία αποφάσισε να δεχτεί ένα μόνο μέρος από τα έργα που της δόθηκαν: κράτησε όλα τα χειρόγραφα, όλα τα έντυπα που σχετίζονταν με την επιστήμη της ιστορίας και τις βοηθητικές της επιστήμες, και μερικά περιοδικά, ένα σύνολο από σύνολο από 5.348 τόμους. Παραχώρησε τα υπόλοιπα στο «Σπίτι του Λαού» (Halk Evi) στην Άγκυρα -με το κλείσιμό του η βιβλιοθήκη του πέρασε στις Τουρκικές Εστίες (Türk Ocakları), όπου βρίσκεται ακόμη [= 1969]. Ας προσθέσουμε τέλος, ότι από το 1956 είναι η Εθνική Βιβλιοθήκη (Milli Kütüphane) στην Άγκυρα η οποία φυλάσσει τα βιβλία που είχαν δοθεί, το 1932, στη Γενική Βιβλιοθήκη.»[32]
Από τα συνολικά εκατόν ογδόντα τρία (183) χειρόγραφα, που υπολογίζεται ότι περιελάμβανε η Βιβλιοθήκη του ΕΦΣΚ, έχουν διασωθεί -σύμφωνα με τη βιβλιογραφία του Moraux- εκατόν σαράντα εννέα (149). Η Βιβλιοθήκη της Τουρκικής Ιστορικής Εταιρείας, στην οποία, όπως σημειώθηκε, βρίσκονται σήμερα τα χειρόγραφα, τα έχει ψηφιοποιήσει.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Αρκετές βιογραφικές πληροφορίες για τον Ηρακλή Βασιάδη περιέχει η ομιλία που εκφώνησε το 1891 σε συνεδρία του Συλλόγου ο Κωνσταντίνος Καλλιάδης μετά τον θάνατο του ιδρυτή του ΕΦΣΚ. Η ομιλία δημοσιεύτηκε στο περιοδικό του Συλλόγου, βλ. Ὁ ἐν Κωνσταντινουπόλει Ἑλληνικὸς Φιλολογικὸς Σύλλογος, 21 (1891), σ. 20-33.
[2] Γιώργος Α. Γιαννακόπουλος, «Η βιβλιοθήκη του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως (1863-1922)», Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών 6 (1986/7), σ. 287-322, εδώ σ. 287. Το άρθρο του Γ. Γιαννακόπουλου περιέχει και σημαντική παλαιότερη βιβλιογραφία. Οι διεξοδικότερες μελέτες που διαθέτουμε για τον σύλλογο, είναι οι ακόλουθες: Χάρης Εξερτζόγλου, Εθνική Ταυτότητα στην Κωνσταντινούπολη τον 19ο αι. Ο Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος Κωνσταντινουπόλεως (1861-1912), Αθήνα: Πόλις, 1996 και Γιώργος Α. Γιαννακόπουλος, «Ο Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος Κωνσταντινουπόλεως (1861-1922): Η ελληνική παιδεία και επιστήμη ως εθνική εθνική πολιτική στην Οθωμανική Αυτοκρατορία», αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Σχολή Νομικών και Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών, Αθήνα 1998. Μια συνοπτική αλλά περιεκτική εικόνα της ιστορίας και των ιδεολογικών συμφραζομένων του Συλλόγου προσφέρει το άρθρο του Χ. Εξερτζόγλου για τον ΕΦΣΚ στην Εγκυκλοπαίδεια του Μείζονος Ελληνισμού.
[3] Γιαννακόπουλος, «Η βιβλιοθήκη του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου», σ. 287-288.
[4] Ὁ ἐν Κωνσταντινουπόλει Ἑλληνικὸς Φιλολογικὸς Σύλλογος 1 (1863), σ. δ’.
[5] Ως προς τον ρόλο αυτό θα ήταν ενδιαφέρον να εξεταστούν τυχόν διαφορές μεταξύ των ποικίλων μορφών εταιρισμού. Ο μυστικός εταιρισμός, για παράδειγμα, στον βαθμό που πρόκειται για ελευθεροτεκτονικά συστήματα, έχει a priori έναν κοσμοπολίτικο χαρακτήρα ο οποίος -θα υπέθετε κανείς- αντιβαίνει την προβολή εθνικών στοιχείων. Ο ελευθεροτεκτονισμός γνωρίζει σημαντική διάδοση μεταξύ των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης στο β’ μισό του 19ου και στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αι., βλ. το πλούσιο υλικό που παρουσιάζει ο Γιάννης Σαμάρας, στη μελέτη του Η Στοά «Αρμονία» υπ’ αριθ. 44 εν Ανατ. Κωνσταντινουπόλεως, Αθήνα: Έκδοση της Στοάς «Αρμονία», 2010.
[6] Ὁ ἐν Κωνσταντινουπόλει Ἑλληνικὸς Φιλολογικὸς Σύλλογος 1 (1863), σ. ε’.
[7] Η πρώτη συνεδρία των ιδρυτικών μελών του ΕΦΣΚ πραγματοποιήθηκε στις 15.04.1861 και η έγκριση του πρώτου καταστατικού στις 14.12.1861. Τα ιδρυτικά μέλη ανέρχονταν σε 86. Βλ. Paul Moraux, Catalogue des manuscrits grecs, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1964, σ. iii. Αναλυτικοί ονομαστικοί κατάλογοι των μελών δημοσιεύονταν στο περιοδικό του Συλλόγου. Κατά τον Moraux το πρώτο κτήριο στο οποίο στεγάστηκε ο Σύλλογος βρισκόταν στην οδό Turnacı Başı. Αργότερα η έδρα μεταφέρθηκε σε άλλο κτήριο, επίσης στο Πέρα. Αυτό το δεύτερο κτήριο καταστράφηκε το 1870 από πυρκαϊά, ό.π., σ. iv.
[8] Ὁ ἐν Κωνσταντινουπόλει Ἑλληνικὸς Φιλολογικὸς Σύλλογος 1 (1863), σ. δ’.
[9] Γιαννακόπουλος, «Η βιβλιοθήκη του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου», σ. 289 κ.έ., όπου και πληροφορίες για τον τρόπο λειτουργίας της βιβλιοθήκης. Σύμφωνα με τον Κων/νο Καλλιάδη, η σύσταση της βιβλιοθήκης προτάθηκε από τον ιδρυτή του Συλλόγου, Ηρακλή Βασιάδη, βλ. τα όσα γράφει ο Καλλιάδης στην ομιλία του για τον Βασιάδη: Ὁ ἐν Κωνσταντινουπόλει Ἑλληνικὸς Φιλολογικὸς Σύλλογος 21 (1891), σ. 20-33.
[10] Hans A. Pohlsander, «Schroeder, Paul G. A.», σε: Neue Deutsche Biographie, τόμ. 23 (2007), σ. 572.
[11] Κατάλογος των βιβλιοθηκάριων δημοσιεύεται από τον Γιαννακόπουλο, «Η βιβλιοθήκη του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου», σ. 315-316.
[12] Ό.π., σ. 290.
[13] Moraux, Catalogue des manuscrits grecs, σ. v.
[14] Γιαννακόπουλος, «Η βιβλιοθήκη του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου», σ. 290.
[15] Καραπάνος, Ἔκθεσις τῶν κατὰ τὸ 1871-72 πεπραγμένων ἀναγνωσθεῖσα ἐν τῇ ἐπετεἰῳ πανηγύρει τοῦ ἐν Κωνσταντινουπόλει Ἑλληνικοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου, Κωνσταντινούπολη: Ι.Α. Βρετός, 1872, σ. 22.
[16] Συνοπτική περιγραφή των χειρογράφων αυτών ως ομάδας, προσφέρει ο Moraux, Moraux, Catalogue des manuscrits grecs, σ. x.
[17] Κ. Καραπάνος, Ἔκθεσις τῶν κατὰ τὸ 1871-72 πεπραγμένων, σ. 25-26 και Γιαννακόπουλος, «Η βιβλιοθήκη του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου», σ. 292.
[18] Ο κανονισμός της Βιβλιοθήκης και ο κανονισμός του Αναγνωστηρίου αναδημοσιεύονται από τον Γιαννακόπουλο, ό.π., σ. 293 κ.ε.
[19] Moraux, Catalogue des manuscrits grecs, σ. vii.
[20] Ό.π., σ. xii.
[21] Ό.π., σ. xvi. Όπως παρατηρεί ο Moraux, οι 11 από αυτούς σώζονται σήμερα στη Βιβλιοθήκη της Τουρκικής Ιστορικής Εταιρείας (Türk Tarih Kurumu) στην Άγκυρα. Οι υπόλοιποι λανθάνουν.
[22] Βλ. τον κατάλογο των έργων που δημοσιεύει ο Γιαννακόπουλος, «Η βιβλιοθήκη του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου», σ. 302.
[23] Ό.π., σ. 302-303.
[24] Ό.π., σ. 303-304.
[25] Ό.π., σ. 303-306.
[26] Ό.π., σ. 306.
[27] Moraux, Catalogue des manuscrits grecs, σ. xii.
[28] Γιαννακόπουλος, «Η βιβλιοθήκη του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου», σ. 309.
[29] Ό.π., σ. 309 και 311.
[30] Γιαννακόπουλος, «Ο Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος Κωνσταντινουπόλεως (1861-1922)», σ. 379.
[31] Βλ. Paul Moraux, «Les manuscrits Grecs du Syllogos de Constantinople», Byzantion 24 (1954), σ. 608 και Γιαννακόπουλο, «Η βιβλιοθήκη του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου», σ. 311-312. Οι υπολογισμοί των ερευνητών στηρίζονται στους καταλόγους εισερχομένων βιβλίων οι οποίοι δημοσιεύονταν στο περιοδικό του Συλλόγου, αλλά και στους παλαιότερους καταλόγους που είχαν συντάξει ο Παπαδόπουλος – Κεραμεύς και ο Σάρρος: Α. Παπαδόπουλος – Κεραμεύς, «Κατάλογος τῶν ἐν τῷ Ἑλληνικῷ Φιλολογικῷ Συλλόγῳ χειρογράφων βιβλίων. Μέρος Α’», Ἑλληνικὸς Φιλολογικὸς Σύλλογος Κωνσταντινουπόλεως, Παράρτημα τοῦ Κ’-ΚΒ’ τόμου (1892), σ. 76-130 και Δημήτριος Μ. Σάρρος, «Κατάλογος τῶν χειρογράφων τοῦ ἐν Κωνσταντινουπόλει Ἑλληνικοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου», Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών 8 (1931), σ. 157-199, και 9 (1932), σ. 129-172.
[32] Moraux, Catalogue des manuscrits grecs, σ. xviii-xix, βλ. και Γιαννακόπουλος, «Η βιβλιοθήκη του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου», σ. 312, επίσης του ίδιου, «Ο Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος Κωνσταντινουπόλεως (1861-1922)», σ. 379-380. Στην δεύτερη από τις παραπάνω μελέτες του ο Γιαννακόπουλος υποστηρίζει ότι το αρχείο του Συλλόγου δεν βρίσκεται στη Sülemaniye. Ωστόσο, και στις δύο μελέτες του, δεν είναι σαφές, αν η πληροφορία αυτή βασίζεται σε επιτόπιο έλεγχο.
(Πανεπιστήμιο Κύπρου – Χαρτοφυλάκειον, ucy.ac.cy)
Ψηφιοποιημένα τεύχη του «Περιοδικού» του ΕΦΣΚ:
Το αίτημα του Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών και της Οικουμενικής Ομοσπονδίας Κωνσταντινουπολιτών (ΟιΟμΚω)
Κατά την επίσημη επίσκεψη του Τούρκου Πρωθυπουργού κ. Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στη χώρα μας, τον Μάιο του 2010, ο Σύλλογος Κωνσταντινουπολιτών έθεσε δημοσίως το αίτημα της επιστροφής των αρχείων και της βιβλιοθήκης του Εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου (ΕΦΣΚ), τα οποία είχαν κατασχεθεί παράνομα από τις τουρκικές αρχές, ελπίζοντας ότι η Τουρκική Κυβέρνηση θα προέβαινε σε μία ανέξοδη χειρονομία καλής θελήσεως. Δυστυχώς, ο Σύλλογος Κωνσταντινουπολιτών διαψεύστηκε.
Το καλοκαίρι του 2016, η τύχη των περίπου 50.000 βιβλίων και εγγράφων, που εξαφανίστηκαν από την Πόλη κατά τη δεκαετία του 1920, ήρθε εκ νέου στο προσκήνιο, όταν εντοπίστηκαν ψηφιοποιημένα χειρόγραφα αρχεία του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως στο Τουρκικό Ίδρυμα Ιστορίας της Άγκυρας. Όπως επισημαίνει ο Πρόεδρος της Οικουμενικής Ομοσπονδίας Κωνσταντινουπολιτών (ΟιΟμΚω) κ. Νικόλαος Ουζούνογλου: «Γνωρίζαμε ότι μετά το 1925 τα αρχεία μεταφέρθηκαν από την Κωνσταντινούπολη στην Άγκυρα, αλλά δεν ήξερε κανείς τι ακριβώς είχαν απογίνει. Μετά από τις τελευταίες εξελίξεις, το Διοικητικό Συμβούλιο της Οικουμενικής Ομοσπονδίας Κωνσταντινουπολιτών έχει προβεί στις απαραίτητες ενέργειες διαμέσου της Πρεσβείας της Τουρκίας, ζητώντας πριν από όλα την παράδοση των αρχείων του ΕΦΣΚ και στη συνέχεια την παραχώρησή τους σε Ομογενειακό Ίδρυμα της Κωνσταντινούπολης, όπου θα δημιουργηθεί μία βιβλιοθήκη -στη μνήμη του Φιλολογικού Συλλόγου- ανοιχτή σε ερευνητές. Παράλληλα, θα συνεχίσουμε τις προσπάθειες του ακριβούς εντοπισμού των βιβλίων που έχουν διαμοιραστεί σε βιβλιοθήκες της Τουρκίας. Πρόκειται για μια παράνομη και σφετεριστική κατάσχεση».
Όπως επίσης επεσήμανε ο κ. Νικ. Ουζούνογλου: «Εξαιρετική αξία έχουν περισσότερο τα αρχεία και όχι τόσο τα τυπωμένα βιβλία του 19ου αιώνα ή αρχών του 20ού, καθώς για τα περισσότερα από αυτά υπάρχουν αντίτυπα. Αντιθέτως τα αρχεία περιέχουν μοναδικές πληροφορίες που δεν πρέπει να χαθούν. Είναι ιστορικά κείμενα και άλλα έγγραφα που διάφοροι άκληροι ομογενείς της οθωμανικής αυτοκρατορίας δώριζαν στον Σύλλογο. Ενδεικτικό της σπουδαίας αξίας της Βιβλιοθήκης του ΕΦΣΚ είναι ένα από τα τεκμήρια της συλλογής της, η χειρόγραφη μεσαιωνική περγαμηνή από την Αμισό, στην οποία περιλαμβάνονται ευαγγελικά κείμενα, διηρημένα σε αναγνώσεις με μουσικά σημεία σημειωμένα με κόκκινο χρώμα. Η περγαμηνή φέρει χρονολογία 1213, όμως οι γνωρίζοντες την κατέτασσαν στον 10ο ή 11ο αιώνα. Στη συλλογή ανήκουν επίσης ένα Ευαγγέλιο του 12ου αιώνα, ένα χειρόγραφο του 1671 συνταχθέν από τον καλόγερο Κύριλλο σε 700 φύλλα και δεμένο με κόκκινο δέρμα, καθώς και ένα ακόμα χειρόγραφο που πραγματεύεται την απόσχιση της Ρώμης από τα τέσσερα Πατριαρχεία της Ανατολής. Αξιοσημείωτο είναι επίσης, ότι η βιβλιοθήκη του Συλλόγου συνέχισε να εμπλουτίζεται ακόμη και μετά τη φοβερή πυρκαγιά που ξέσπασε στην Πόλη κατακαίγοντας μεταξύ άλλων σημαντικό τμήμα της, στις 24 Μαΐου του έτους 1870.
(cpolitan.gr, constantinoupoli.com)
Σύλλογος Κωνσταντινουλιτών ετών 93
Γράφει ο Λεωνίδας Κουμάκης
(φωτ. Μιχ. Ματζαβίνος, enplosimioseis.blogspot.com)
Είναι πραγματικά δύσκολο να συνοψίσει κανείς μέσα σε ένα σύντομο κείμενο την ανεπανάληπτη προσφορά ενενήντα τριών (μέχρι σήμερα) χρόνων του ιστορικού Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών αλλά και όλων των Κωνσταντινουπολιτών στην μάνα – Ελλάδα, που άνοιξε την αγκαλιά της από τις μαύρες μέρες του 1922, για να υποδεχτεί τον Ελληνισμό των αλησμόνητων πατρίδων ο οποίος υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει τους τόπους που γεννήθηκε και τους τάφους των προγόνων του.
Ήταν το 1928 όταν επιφανείς Κωνσταντινουπολίτες όπως ο Γεώργιος Ανδρεάδης, ο Ευγένιος Ευγενίδης, ο Κωνσταντίνος Ζαρίφης, ο Αλέξανδρος Κιοσέογλου, ο Αλέξανδρος Σινιόσογλου, ο Κωνσταντίνος Σισμάνογλου, ο πρώτος Πρόεδρος της ΑΕΚ Κωνσταντίνος Σπανούδης και τόσοι άλλοι, έβαλαν τα γερά θεμέλια του ιστορικού Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών στην οδό Δημοσθένους 117, στην Καλλιθέα Αττικής.
Ο Σύλλογος που ίδρυσαν έμελλε να προσφέρει, κατά τις δεκαετίες που ακολούθησαν, ανεκτίμητες υπηρεσίες όχι μόνο στην τοπική, αλλά και στην ευρύτερη ελληνική κοινωνία. Συσσίτιο για τα άπορα παιδιά της περιοχής, ορφανοτροφείο για τα απροστάτευτα παιδιά, που έχασαν τον ένα ή και τους δύο γονείς, πρωτοποριακό ιατρείο όχι μόνο για όσους κατέφθασαν από τις αλησμόνητες πατρίδες αλλά και για τις επιτακτικές ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας, νυχτερινή σχολή σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αθηνών, και πολλά άλλα, στις δύσκολες εποχές των δεκαετιών του 1930 και του 1940.
Οι κυρίες της Φιλοπτώχου Αδελφότητος του Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών προσφέρουν καθημερινά σπιτικό φαγητό, μαγειρεμένο με φροντίδα και αγάπη, στους μαθητές των Σχολείων (Μαθητικό Συσσίτιο, Καλλιθέα 1932) (fb: SyllogosKwnstantinoupolitwn)
Το περίφημο ιατρείο του Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών λειτούργησε αρκετά χρόνια πριν ιδρυθεί το Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων στην Ελλάδα το έτος 1934, παρέχοντας για ολόκληρες δεκαετίες ιατρική φροντίδα σε χιλιάδες ασθενείς, ιδιαίτερα την επώδυνη περίοδο του εμφυλίου σπαραγμού. Είναι πραγματικά εντυπωσιακό πως μόνο μέσα στο έτος 1948 στο Λαϊκό Ιατρείο του Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών εξετάστηκαν 4.888 ασθενείς!
Οι άνθρωποι του Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών προσφέρουν δώρα στα ορφανά παιδιά, για να ανθίσει και πάλι η χαρά στην πονεμένη τους ζωή (fb: SyllogosKwnstantinoupolitwn)
Στις 29 Δεκεμβρίου 1981, ο Σύλλογος Κωνσταντινουπολιτών βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών για το συνολικό του έργο, στο οποίο συμπεριλαμβάνεται η λειτουργία, από τον Δεκέμβριο του 1933 έως την περίοδο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, της νυχτερινής σχολής του Συλλόγου με την συνδρομή του Πανεπιστημίου Αθηνών και της Παιδαγωγικής Εταιρίας. Στην νυχτερινή σχολή του Συλλόγου, που εθεωρείτο παράρτημα του Πανεπιστημίου Αθηνών στην Καλλιθέα, διδάσκονταν φιλοσοφία, ιστορία, θρησκευτικά, οικονομικά και πολλά άλλα μαθήματα. Η σχολή παρείχε και ειδικά φροντιστήρια σε μητέρες για την καλύτερη φροντίδα των βρεφών τους.
1940-1949: Ακατάβλητοι οι άνθρωποι του Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών, σε όλη τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής και του εμφυλίου πολέμου, παρείχαν στα ορφανά παιδιά ό,τι ήταν ανθρωπίνως δυνατόν (fb: SyllogosKwnstantinoupolitwn)
Αλλά και κατά τις δεκαετίες που ακολούθησαν τον Μεγάλο Πόλεμο των 66 εκατομμυρίων νεκρών, ο Σύλλογος Κωνσταντινουπολιτών συνέχισε μια μοναδική δράση σε κοινωνικό, πολιτιστικό και εθνικό πεδίο αναδεικνύοντας πάρα πολλές διαστάσεις της πληθωρικής, Βυζαντινής παράδοσης του Κωνσταντινουπολίτικου Ελληνισμού.
Ο Σύλλογος Κωνσταντινουπολιτών στη γιορτή της Πρωτοχρονιάς, προσφέρει δώρα και γλυκίσματα στους μαθητές του 7ου Δημοτικού Σχολείου Καλλιθέας (fb: SyllogosKwnstantinoupolitwn)
Τον Οκτώβριο του 2018, σε ειδική τελετή που έλαβε χώρα στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, με συνδιοργάνωση της Βουλής των Ελλήνων και του Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών, ο μεν Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων τίμησε την Α.Θ.Π. τον Οικουμενικό Πατριάρχη για την ανεκτίμητη, επίπονη και πολύχρονη προσφορά του στην προστασία του περιβάλλοντος, ο δε Σύλλογος Κωνσταντινουπολιτών, δια του Προέδρου του, ανακήρυξε τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο σε ισόβιο, επίτιμο Πρόεδρο του ιστορικού Συλλόγου.
Η προσφορά όμως του Κωνσταντινουπολίτικου Ελληνισμού στην σύγχρονη Ελλάδα δεν περιορίστηκε μόνο στην ίδρυση, τη λειτουργία και την πληθωρική πολιτιστική προσφορά του ιστορικού Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών, η οποία συνεχίζεται αμείωτη με τη συνεχή ανανέωση εθελοντών που προσφέρουν συνεχώς τις υπηρεσίες τους για τη διατήρηση και την ανάδειξη της αστείρευτης Βυζαντινής παράδοσης που μετέφερε ο Ελληνισμός της Κωνσταντινούπολης μέσα στις καρδιές και στις αποσκευές του.
Απελάσεις (1964) και Σεπτεμβριανά (1955) (fb, pontos-news.gr)
Επεκτάθηκε αργότερα στην ίδρυση και στη λειτουργία δεκάδων ακόμα συλλόγων και σωματείων Κωνσταντινουπολιτών, σχολικών ή πολιτιστικών, όχι μόνο μέσα στην Ελλάδα αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο, όπου σκόρπισε ο Ελληνισμός της Κωνσταντινούπολης, μετά το φονικό πογκρόμ του 1955 και τις μαζικές απελάσεις του 1964.
Μία ακόμα άγνωστη πτυχή της ιστορικής προσφοράς του Ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης ανέδειξε τα τελευταία χρόνια ο Κωνσταντινουπολίτης ερευνητής Νίκος Ι. Μιχαηλίδης με την συγγραφή της μελέτης του «Οι Κωνσταντινουπολίτες στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και οι ελληνοτουρκικές σχέσεις της περιόδου 1939-1944».
Το δωρεάν πρόγραμμα «Ανοιχτές Πόρτες» που ξεκίνησε στο εντυπωσιακό μέγαρο του Συλλόγου το 2018, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 90 χρόνων από την ίδρυσή του, συγκέντρωσε χιλιάδες μαθητές και σπουδαστές όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης καθώς και πλήθος επισκεπτών. Συνεχίστηκε με μεγάλη επιτυχία μέχρι την αναγκαστική διακοπή του λόγω της πανδημίας του κορονοϊού.
Η παρουσία του ιστορικού Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών στην κοινωνική, πολιτιστική και εθνική ζωή της σύγχρονης Ελλάδας συνεχίζεται και στις μέρες μας σε πάρα πολλούς τομείς, με την δραστηριοποίηση και την υποστήριξη όχι μόνο όσων κατέφυγαν στην Ελλάδα από τις αλησμόνητες πατρίδες ή των απογόνων τους, αλλά και με την ενεργοποίηση όλων εκείνων που σέβονται και θαυμάζουν την ιστορία και την πολυδιάστατη προσφορά του Ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης!
Για τις δραστηριότητες, την ιστορία και το έργο του Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών μπορείτε να ενημερώνεστε από την ιστοσελίδα του Συλλόγου: http://www.cpolitan.gr, το Facebook http://www.facebook.com/SyllogosKwnstantinoupolitwn και το YouTube channel http://www.youtube.com/user/Constantinopolitans.
(cpolitan.gr)
«Σύλλογος Κωνσταντινουπολιτών Καλλιθέας»,
ένα φωτογραφικό αφιέρωμα του Μιχάλη Ματζαβίνου
Κτήρια – σύμβολα μιας άλλης εποχής, στην Καλλιθέα..
(φωτ. Μιχ. Ματζαβίνος, enplosimioseis.blogspot.com)
Επί 93 χρόνια, οι Κωνσταντινουπολίτες στέγασαν τις ελπίδες τους και διαφύλαξαν τις μνήμες τους, στο ιστορικό κτήριο της Καλλιθέας, το οποίο θεμελιώθηκε το 1930. Το 1981, η Ακαδημία Αθηνών βράβευσε τον Σύλλογο Κωνσταντινουπολιτών, «ότι επί πεντήκοντα συναπτά έτη μακράν της πατρώας γης διαφερόντως εργάζεται υπέρ διασώσεως των πνευματικών του Βυζαντίου παραδόσεων». Στις φωτογραφίες που ακολουθούν, μπορεί κάποιος να δει την εντυπωσιακή όψη του ιστορικού κτηρίου, επί της οδού Δημοσθένους 117, καθώς και εξωτερικές λεπτομέρειες.
Στο εσωτερικό του κτηρίου, βλέπουμε τον χώρο της βιβλιοθήκης, λεπτομέρεια της οροφής με τα περίτεχνα κρεμαστά φωτιστικά, τον εντυπωσιακό χώρο της εισόδου με τα δυο εκατέρωθεν κλιμακοστάσια που οδηγούν στον άνω όροφο, διαφόρους χώρους, όπου κυριαρχούν τα παλιά κλασικά έπιπλα καθώς και κειμήλια και ενθυμήματα. Διακρίνονται επίσης τα ιδιαίτερης ομορφιάς παλιά πλακάκια στον χώρο της εισόδου, όπως και το βαρύ ξύλινο ρολόι, το πιάνο και η μοναδικής αισθητικής, μαντεμένια ξυλόσομπα!
Η βαριά ξύλινη διπλή πόρτα της κυρίας εισόδου, με τον Δικέφαλο Αετό, χαραγμένο στο κρύσταλλο! Η μεγαλοπρεπής αίθουσα τελετών και εκδηλώσεων, στον άνω όροφο, όπου εκτός των άλλων, είναι αναρτημένη η εικόνα του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, καθώς και ο θυρεός του ιστορικού συλλόγου. Στο δάπεδο δε της αίθουσας τελετών, υπάρχουν αντικριστά δυο επιγραφές! 1931 και 1936. Είναι οι δύο χρονολογίες – ορόσημο, που αφορούν την κατασκευή και ολοκλήρωση του ιστορικού κτηρίου: Το 1931, οπότε ολοκληρώθηκε και εγκαινιάστηκε το ισόγειο του κτηρίου, και το 1936, όταν συντελέστηκε η αναγκαία επέκτασή του, με την προσθήκη του άνω ορόφου.
Βλέπουμε επίσης την εντυπωσιακή σκάλα (από μία σε κάθε πλευρά της εισόδου), που οδηγεί στον άνω όροφο. Διακρίνεται η ξύλινη κουπαστή και τα βαριά μασίφ κάγκελα! Επίσης, ο χώρος της εισόδου, όπως φαίνεται από ψηλά και στον οποίο υπάρχουν επίτοιχες μαρμάρινες πλάκες, με χαραγμένα τα ονόματα των μεγάλων ευεργετών του Συλλόγου. Σε μία από αυτές, διακρίνουμε μεταξύ άλλων, το όνομα του Ελευθερίου Βενιζέλου. Στις φωτογραφίες φαίνονται επίσης προθήκες με ιστορικά κειμήλια και διάφορα έγγραφα και αντικείμενα από δωρεές των μελών του Συλλόγου, καθώς και πινάκες μεγάλης άξιας που κοσμούν τον χώρο.
Διακρίνεται επίσης σε κάποιες φωτογραφίες, η πίσω πλευρά του κτηρίου, όπως φαίνεται από τον περιποιημένο κήπο του. Στο ισόγειο βρίσκεται και το γραφείο του εκάστοτε προέδρου του ΔΣ του συλλόγου, στον τοίχο του οποίου υπάρχουν αναρτημένες φωτογραφίες όλων των πρόεδρων. Σε άλλη φωτογραφία βλέπουμε το παλαιό ξύλινο ρολόι που αδιάλειπτα μετρά τα έτη λειτουργίας και δράσης του ιστορικού συλλόγου καθώς και την καλαίσθητη κεντρική είσοδο του κτηρίου, όπως φαίνεται φωτισμένη το βράδυ!
(φωτ. Μιχ. Ματζαβίνος, enplosimioseis.blogspot.com)
(enplosimioseis.blogspot.com)
Πηγές:
– Σύλλογος Κωνσταντινουπολιτών, «Ο Εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος 1861-1923», σε: cpolitan.gr
– «Ο Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος της Κωνσταντινουπόλεως», σε: reporterkallitheas.gr
– «Ελπίδες για τον θησαυρό των 50.000 βιβλίων και εγγράφων», σε: constantinoupoli.com
– «Φιλολογικός Σύλλογος – Η Βιβλιοθήκη του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως», Πανεπιστήμιο Κύπρου, σε: ucy.ac.cy
– «Σύλλογος Κωνσταντινουπολιτών Καλλιθέας, φωτογραφικό αφιέρωμα του Μιχάλη Ματζαβίνου», σε: enplosimioseis.blogspot.com
kimintenia.wordpress.com
