Αφιέρωμα
Steven Runsiman, «Byzantine Civilization»: «Γιατί η τραγωδία ήταν τελική. Στις 29 Μαΐου 1453 ένας πολιτισμός σαρώθηκε αμετάκλητα. Είχε αφήσει μια ένδοξη κληρονομιά στα γράμματα και την τέχνη. Είχε βγάλει χώρες ολόκληρες από την βαρβαρότητα και είχε δώσει σε άλλες την εκλέπτυνση των ηθών. Η δύναμή του και η ευφυΐα του προστάτεψαν πολλούς αιώνες την χριστιανοσύνη. Για έντεκα αιώνες η Κωνσταντινούπολη ήταν το κέντρο ενός κόσμου φωτός. Το ζωηρό πνεύμα, τα ενδιαφέροντα και η αγάπη για την ομορφιά των Ελλήνων, η υπερήφανη ισχύς και η διοικητική ικανότητα των Ρωμαίων, η υπερβατική ορμή των χριστιανών της ανατολής , που είχαν ενωθεί μαζί σε ένα ρευστό ευπαθές σύνολο, όλα τώρα αποκοιμήθηκαν. Η Κωνσταντινούπολη έγινε η έδρα της θηριωδίας, της αμάθειας, της μεγαλόπρεπης ακαλαισθησίας.
Μόνο στα ρωσικά παλάτια, που από πάνω τους φτερούγιζε ο δικέφαλος , το έμβλημα του οίκου των παλαιολόγων , εμείνανε για λίγους ακόμα αιώνες μερικά ίχνη βυζαντινά – μόνον εκεί σε κάτι σκοτεινές αίθουσες κοντά στον Κεράτιο κόλπο, χωμένες ανάμεσα στα σπίτια του Φαναρίου, όπου ο πατριάρχης διατηρούσε την άσημη αυλή του, έχοντας το ελεύθερο από την πολιτικότητα του κατακτητή σουλτάνου και χάρη στους μόχθους του Γεωργίου Γενναδίου Σχολαρίου, να κυβερνάει τον υπόδουλο χριστιανικό κόσμο και να του χαρίζει κάποια σιγουριά… Ο δικέφαλος αετός όμως δεν φτερουγίζει πια στη Ρωσία, και το Φανάριον έχει βυθιστεί στην αβεβαιότητα και το φόβο. Τα τελευταία λείψανα ψυχομαχούν ή είναι νεκρά.( στην εποχή του συγγραφέα, γιατί σήμερα ο ρωσικός δικέφαλος κυματίζει ξανά).Όλα έγιναν όπως ακριβώς τα είχαν προβλέψει οι μάντεις του Βυζαντίου, οι προφήτες που μιλούσαν αδιάκοπα για την κακή μοίρα που ζύγωνε, για τις τελευταίες μέρες της Πόλης. Οι κουρασμένοι Βυζαντινοί ήξεραν ότι το μαύρο ριζικό που τόσο συχνά είχαν φοβηθεί, κάποια μέρα σίγουρα θα τους εύρισκε. Τι σημασία όμως είχε; Οι θρήνοι ήταν ανώφελοι. Ο κόσμος αυτός δεν ήταν παρά μια ανόητη παρωδία, γεμάτη πόνο, θλιβερές αναμνήσεις και θλιβερά προαισθήματα. Η γαλήνη και η πραγματική ευτυχία βρίσκονταν πέρα από εδώ. Τι ήταν ο Αυτοκράτορας , ο ισότιμος των αποστόλων, τι ήταν ακόμα και αυτή η ίδια η Κωνσταντινούπολη, η μεγάλη Πόλη, η αγαπημένη του Θεού και της μητέρας του, σε σύγκριση με τον Χριστό Παντοκράτορα και τα μεγαλειώδη δώματα του ουρανού;».
Georg Ostrogorsky « Geschichte des Byzantinischen Staates»:«Το Βυζάντιο αλώθηκε το 1453 , οι πνευματικές όμως και πολιτικές του παραδόσεις επέζησαν και συνέχισαν να επιδρούν τόσο στα παλαιά βυζαντινά εδάφη όσο και έξω από τα παλαιά όρια της αυτοκρατορίας, γονιμοποιώντας την κρατική και πολιτιστική ζωή των ευρωπαϊκών λαών. Η χριστιανική θρησκεία στην ιδιαίτερη ελληνική της έκφραση, ως η πεμπτουσία της βυζαντινής πνευματικότητας και συνάμα ως αντίποδας προς τον ρωμαϊκό καθολικισμό, παρέμεινε για τους Έλληνες καθώς και για τους νότιους και ανατολικούς Σλάβους το άγιον των αγίων τους. Στους αιώνες της τουρκικής δουλείας η ορθόδοξη πίστη ήταν για τους Έλληνες, τους Βουλγάρους, τους Νοτιοσλάβους η έκφραση της πνευματικής και εθνικής τους ταυτότητας, και προφύλαξε τους βαλκανικούς λαούς από τον αφανισμό μέσα στην τουρκική πλημμύρα. Αυτή έκανε δυνατή και την εθνική τους αναγέννηση τον δέκατο ένατο αιώνα. Η Ορθοδοξία ήταν επίσης το πνευματικό λάβαρο, κάτω από το οποίο συνενώθηκαν οι ρωσικές χώρες και το κράτος της Μόσχας πέτυχε να ανυψωθεί σε μεγάλη δύναμη. Μετά την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και των σλαβικών βασιλείων η Μόσχα αποτίναξε οριστικά τον ταταρικό ζυγό και έγινε, ως η μόνη ορθόδοξη ηγεμονία, το φυσικό κέντρο του ορθόδοξου κόσμου. Ο Ιβάν ο Γ΄, ο μεγάλος ελευθερωτής και θεμελιωτής της ενότητας των ρωσικών χωρών, παντρεύτηκε την κόρη του δεσπότη Θωμά Παλαιολόγου, την ανιψιά του τελευταίου αυτοκράτορα του Βυζαντίου. Υιοθέτησε τον βυζαντινό δικέφαλο αετό στα λάβαρά του και εισήγαγε στη Μόσχα το Βυζαντινό τελετουργικό. Γρήγορα η Ρωσία ανέλαβε τον ηγετικό ρόλο στη χριστιανική ανατολή, τον οποίο κατείχε ως τότε η βυζαντινή αυτοκρατορία. Αφού η Κωνσταντινούπολη ήταν η νέα Ρώμη, η Μόσχα γινόταν τώρα η «Τρίτη Ρώμη». Η πνευματική κληρονομιά του Βυζαντίου, η πίστη του, οι πολιτικές του ιδέες και η πνευματικότητά του επέζησαν δια μέσου των αιώνων στη ρωσική αυτοκρατορία. Μεγαλύτερη ακόμη ακτινοβολία ασκούσε τώρα ο βυζαντινός πολιτισμός στην Ανατολή και στη Δύση. Αν και η βυζαντινή επιρροή δεν ήταν το ίδιο αποφασιστική στις ρομανικές και τις γερμανικές χώρες , όσο ήταν στις σλαβικές, ωστόσο το Βυζάντιο εμπλούτισε πολιτιστικά και τη Δύση. Το βυζαντινό κράτος ήταν ο χώρος, μέσα στον οποίο επέζησε ανά τους αιώνες ο πολιτισμός της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας. Για τον λόγο αυτό το Βυζάντιο ήταν δότης, ενώ η Δύση δέκτης. Ιδιαίτερα στην περίοδο της Αναγεννήσεως, όταν το πάθος για τον αρχαίο πολιτισμό κατέλαβε την ανθρωπότητα, ο δυτικός κόσμος βρήκε στο Βυζάντιο την πηγή , από την οποία γεύτηκε τους θησαυρούς της αρχαιότητας. Το Βυζάντιο διατήρησε την κληρονομιά του αρχαίου κόσμου και επιτέλεσε έτσι την αποστολή του στην παγκόσμια ιστορία. Διέσωσε από τον αφανισμό το ρωμαϊκό δίκαιο, τα ελληνικά γράμματα, τη φιλοσοφία και την επιστήμη, για να παραδώσει στην συνέχεια την ανεκτίμητη αυτή κληρονομιά στους λαούς της δυτικής Ευρώπης, που είχαν ωριμάσει για να την δεχθούν».
Jacob Burckhardt«Die Kultur der Renaissance in Italien»: «Οι Έλληνες λόγιοι συγκεντρώνονται κυρίως στην Φλωρεντία κατά τον 15ο και την αρχή του 16ου αιώνα. Ό,τι είχαν εμπνευστεί με την παρακίνησή τους ο Petrarca και o Boccaccio δεν φαίνεται να ξεπερνά τη συμμετοχή μερικών ενθουσιωδών ερασιτεχνών. Από την άλλη μεριά, η μελέτη της ελληνικής γραμματείας εξέλειπε μαζί με την αποικία των Ελλήνων λογίων προσφύγων κατά την δεκαετία του 1520 , κι ήταν αληθινή τύχη το ότι στο μεταξύ είχαν γίνει γνώστες της κάποιοι βόρειοι ( ο Έρασμος , οι Στέφανοι, ο Budaeus). Η αποικία εκείνη ξεκίνησε με τον Μανουήλ Χρυσολωρά ( καθηγητής ρητορικής στη Βενετία το 1459 με μισθό 150 δουκάτα) και τον συγγενή του Ιωάννη καθώς και τον Γεώργιο Τραπεζούντιο , ακολούθησαν κατόπιν, περί την εποχή της αλώσεως της Κωνσταντινούπολης και στη συνέχεια, οι Ιωάννης Αργυρόπουλος, Θεόδωρος Γαζής, Δημήτριος Χαλκοκονδύλης, που ανέθρεψε τους υιούς του Θεόδωρο και Βασίλειο ως άξιους Έλληνες, Ανδρόνικος Κάλλιστος, Μάρκος Μουσούρος, η οικογένεια των Λασκάρεων και άλλοι επιπλέον. Αφότου, ωστόσο, η Ελλάδα κυριεύθηκε ολοκληρωτικά από τους Τούρκους δεν υπήρξε πλέον νέο αίμα λογίων, με εξαίρεση τους γιούς των προσφύγων και ίσως μερικούς Κρήτες και Κύπριους…. Η μελέτη της ελληνικής μεταξύ των ίδιων των Ιταλών γνωρίζει τεράστια ώθηση εάν πάρει κανείς ως μέτρο την εποχή περί το 1500. Τότε έμαθαν να μιλούν ελληνικά όσοι εξακολουθούσαν να έχουν ως γέροντες αυτή την ικανότητα, όπως οι πάπες Παύλος Γ΄ και Παύλος Δ΄. ‘Όμως ακριβώς το είδος συμμετοχής προϋπέθετε τη συναναστροφή με εκ γενετής Έλληνες. Εκτός της Φλωρεντίας, η Ρώμη και η Πάδουα διέθεταν σχεδόν πάντοτε έμμισθους καθηγητές της ελληνικής , ενώ η Μπολώνια, Φερράρα, Βενετία, Περούτζια, Πάβια και άλλες πόλεις διέθεταν τέτοιους κατά περιόδους. Η μελέτη της οφείλει πολλά στο τυπογραφείο του Άλδου Μανούτιου στη Βενετία, όπου τυπώθηκαν για πρώτη φορά οι σημαντικότεροι και εκτενέστεροι συγγραφείς στα ελληνικά. Ο Άλδος διακινδύνευσε στην υπόθεση αυτή την περιουσία του. Η οικουμένη γνώρισε λίγους εκδότες και τυπογράφους σαν αυτόν».
Alexander Alexandrovich Vasiliev « History of the Byzantine Empire»: « Η πραγματική επίδραση του Βυζαντίου στην Ιταλία αρχίζει κατά τα τέλη του 14ου αιώνος και συνεχίζει κατά την διάρκεια του 15ου αιώνος, την εποχή δηλαδή των γνήσιων ανθρωπιστών του Βυζαντίου Μανουήλ Χρυσολωρά, Γεμιστού Πλήθωνος και Βησσαρίωνος της Νικαίας. Ο Χρυσολωράς δίδαξε για αρκετά χρόνια στο πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας ,όπου ένας μεγάλος αριθμός ανθρωπιστών παρακολούθησε τα μαθήματά του. Η αξία του Χρυσολωρά έγκειτο, προφανώς, στην διδασκαλία του και στην ικανότητά του να μεταδίδει στο ακροατήριό του τις τεράστιες γνώσεις που διέθετε για ζητήματα σχετικά με την Ελληνική φιλολογία…..Η Ιταλία όμως του 15ου αιώνος, επηρεάστηκε ακόμη περισσότερο και βαθύτερα από τους περίφημους ηγέτες της Βυζαντινής Αναγεννήσεως, ως τους Γεμιστό Πλήθωνα και Βησσαρίωνα της Νικαίας. Ο πρώτος ήταν ο ιδρυτής της Πλατωνικής Ακαδημίας στην Φλωρεντία, καθώς και ο αναγεννητής της Πλατωνικής φιλοσοφίας, στη Δύση, ενώ ο Βησσαρίων υπήρξε ένας άνθρωπος μεγάλης σημασίας για την μορφωτική κίνηση της εποχής του…. Κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του χάρισε την πολύ πλούσια βιβλιοθήκη του στην πόλη της Βενετίας όπου έγινε μια από τις κύριες βάσεις της περίφημης σημερινής βιβλιοθήκης του Αγίου Μάρκου (Bibliotheca Marciana ), το πορτραίτο του Βησσαρίωνα μπορεί να το δει κανείς, ακόμη και σήμερα στην είσοδο της βιβλιοθήκης……Το Βυζάντιο όμως συνέβαλε πάρα πολύ στην ιστορία της Αναγεννήσεως, καλλιεργώντας όχι μόνο την γνώση της Ελληνικής γλώσσας και φιλολογίας με μαθήματα και παραδόσεις ή με την δράση ικανών ανθρώπων σαν τον Πλήθωνα ή τον Βησσαρίωνα, που άνοιξαν νέους ορίζοντες για την Ιταλία, αλλά έδωσαν επίσης στη Δύση έναν τεράστιο αριθμό αρχαίων Ελληνικών χειρογράφων που περιείχαν τους καλύτερους κλασικούς συγγραφείς, χωρίς να υπολογίσουμε τα Βυζαντινά κείμενα και τα έργα των πατέρων της Ελληνικής Εκκλησίας…. Καθώς, οι συνθήκες ζωής στο Βυζάντιο γίνονταν δυσκολότερες και πιο επικίνδυνες, λόγω των Τουρκικών κατακτήσεων, πολυάριθμοι Έλληνες μετανάστευσαν στη Δύσι παίρνοντας μαζί τους τα έργα της φιλολογίας τους. Η συσσώρευση στην Ιταλία των θησαυρών του κλασικού κόσμου, λόγω των συνθηκών που επικρατούσαν στο Βυζάντιο , δημιούργησε στη Δύση πάρα πολύ ευνοϊκές συνθήκες για μια επαφή με το μακρινό παρελθόν της Ελλάδας και τον αιώνιο πολιτισμό της. Μεταφέροντας τα κλασικά έργα στη Δύση και σώζοντας αυτά από τα χέρια των Τούρκων το Βυζάντιο προσέφερε μεγάλη υπηρεσία στην ανθρωπότητα και την μελλοντική της εξέλιξη». Ο άνθρωπος μοιάζει να είναι το τραγικότερο ον στο σύμπαν διότι αγωνίζεται και βασανίζεται καθημερινά για τα προς το ζην, πάντα υποκείμενος στον θάνατο και δεν φτάνει αυτό αλλά δεν είναι καθόλου σίγουρος για τη μετά θάνατον ζωή, για την τύχη της ψυχής του που μπορεί να την περιμένει η αιώνια κόλαση. Άραγε υπάρχει τόπος ανάπαυσης γι αυτόν κι αν όχι κάτω από το βάρος όλων αυτών μήπως θα τείνει να πιστέψει στην ανυπαρξία και στο μηδέν μετά θάνατον – αλλά και στο ότι η ζωή δεν έχει νόημα; Αν πιστεύει ότι δεν υπάρχει τίποτα πέρα από τον θάνατο τότε ίσως διεκδικήσει την ζωή που του στερούν εδώ επάνω στη γη, άμεσα εδώ και τώρα. Έτσι θα προετοιμάσει το έδαφος μιας κοινωνίας ψυχών – ανθρώπων όπου θα επικρατεί η δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη, η αγάπη και το εγώ θα υποχωρήσει στο εμείς και εκεί θα ρίξει το σπόρο για την ένωση με το Θεό. Αν πιστεύει στην μετά θάνατον ζωή, τότε ας επιδοθεί στον δύσκολο προσωπικό αγώνα να ενδυθεί τον Χριστό και παράλληλα να φροντίσει να δοθεί η ευκαιρία στην ανθρωπότητα να βιώσει τον Θεό δημιουργώντας κοινωνικές συνθήκες που θα βοηθούν προς αυτή την κατεύθυνση, με την πραγμάτωση μιας εν Χριστώ κοινωνίας. Και στις δύο περιπτώσεις θα πράξει το καλύτερο για τις μελλοντικές γενιές αρκεί να αγαπάει τον άνθρωπο (ουσιαστοικά τον εαυτό του),το εμείς. Θυμίζω Τους διωγμούς των ειδωλολατρών κατά των χριστιανών και την αντιστροφή των διωγμών όταν ο χριστιανισμός έγινε η επίσημη θρησκεία του κράτους, δεν επιτρέπονταν να πάει το παιδί σου σχολείο αν ήσουν ειδολολάτρης , οι ναοί καταστάφηκαν , στην θέση τους πάνω ακριβώς κτίστηκαν μοναστήρια και ναοί με τα υλικά τους, τα αγάλματα μεταφέρθηκαν στην Κωνσταντινούπολη , καταργήθηκαν οι ολυμπιακοί αγώνες , κατεστάφη η Ελλάς από τον Αλάριχο και τους φανατικούς μοναχούς- ναοί – αγάλματα , καταργήθηκαν τα Ελευσίνια μυστήρια, έκλεισε η πλατωνική ακαδημία, δολοφονήθηκε η Υπατία , θυμίζω επίσης τις με την ευλογία του Πάπα σφαγές των σταυροφόρων στο όνομα του Ιησού!Έτσι η νέα τάξη θα ελέγχει τους πληθυσμούς τις μέσης Ανατολής αφού θα τους καθυποτάσσει δια της βίας. Ο σκοταδισμός, ο φανατισμός, η δύναμη των όπλων, η βία και ο φόνος δεν είναι παρά φασισμός. Το Ισλάμ των τζιχαντιστών δεν σέβεται τον άνθρωπο σκοτώνει, εξολοθρεύει. Το οξύμωρο είναι εδώ ότι «οι άπιστοι» ευρωπαίοι πρέπει να ανοίξουν τις πύλες τους και να υποδεχθούν εκατοντάδες χιλιάδες ορκισμένους εχθρούς της Δύσης και του Χριστού γιατί θα γίνει ο εξισλαμισμός της δύσης.Καμία γνήσια χριστιανική συνείδηση δεν μπορεί βέβαια να δεχθεί την αδικία, την φτώχεια, και τους πολέμους. Ας θυμηθούμε όμως κάποια γεγονότα από την αρχαία αλλά και πιο πρόσφατη ιστορία μας.
Joseph Holzner, «Paul»: «Μαζί με την Αντιόχεια , το Ικόνιο , ήταν για πολύν καιρό , ένα δυνατό κέντρο της χριστιανικής εκκλησίας της Μικράς Ασίας, και το Πατριαρχείο είχε εκεί περισσότερες από δεκατέσσαρες πόλεις. Το γεγονός ότι δεν έμεινε έτσι για πάντα και ότι το Ικόνιο έγινε η έδρα των σουλτάνων και η πρωτεύουσα των Δερβίσηδων της τουρκικής Μικράς Ασίας , ανήκει στις συμφορές εκείνες της Ιστορίας , όπου η μοίρα και η ανθρώπινη ενοχή συμπλέκονται, με τέτοιο τρόπο που είναι αδύνατο να τις ξεχωρίσει κανείς. Πριν από τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο , το Ικόνιο αριθμούσε ακόμα 60.000 ψυχές, κι είχε γίνει και πάλι ένα από τα κέντρα της παγκόσμιας συγκοινωνίας, με την κατασκευή του σιδηρόδρομου της Βαγδάτης. Αρμένιοι χριστιανοί διατηρούσαν ακόμα, σαν τελευταία λείψανα, την αφοσίωσή τους στην πίστη που λυτρώνει τον κόσμο, ώσπου, κατά την διάρκεια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου τους έσφαξαν οι Τούρκοι με τον σκληρότερο τρόπο. Το γεγονός ότι η κληρονομία του Παύλου, ο καρπός των κόπων του και των παθημάτων του Χριστού, η Γαλατική Εκκλησία, εξαφανίστηκε ολόκληρη, αποτελεί ένα σημαντικό τμήμα της μεγάλης τραγωδίας του Αποστόλου και της επιβιώσεώς του μέσα στην ιστορία. Ακόμα και σήμερα, μια ώρα έξω από το Ικόνιο μπορεί κανείς να δει ένα μοναστήρι πάνω σε έναν βράχο, που το ονόμαζαν το «Σπήλαιον του Αγίου Παύλου» , και άλλη μια ώρα μακρύτερα, σε μια όμορφη κοιλάδα που την κατοικούσαν Έλληνες ταπητουργοί, βλέπει κανείς ναούς, σκαμμένους πάνω στο βράχο, διακοσμημένους με παμπάλαια μωσαϊκά, ενώ στη βόρεια Γαλατία δεν υπάρχει τίποτα τέτοιο»…… Και πιο κάτω συνεχίζει «Αν σκεφτούμε, ακόμα, ότι από την Λυκαονία επήραν το φώς του Ευαγγελίου η Καππαδοκία και η Ισαυρία, που συνορεύουν μεταξύ τους ( ο Πέτρος απευθύνει την πρώτη του Επιστολή προς αυτές ) , και που αργότερα έδωσαν στην εκκλησία τόσο έξοχους διδασκάλους, τότε μόλις καταλαβαίνουμε την ποιμαντική αξία του κηρύγματος και των παθημάτων του Αποστόλου Παύλου. Ο ίδιος τους αποδίδει μια τόσο μεγάλη σημασία, ώστε τα ονομάζει αναπλήρωση των παθημάτων του σώματος του Χριστού, δηλαδή της εκκλησίας(Κολ.α΄, 24). Αλλά η τραγική μοίρα αυτών των Εκκλησιών της Γαλατίας είναι σαν μια σοβαρή προειδοποίηση προς την Χριστιανοσύνη όλων των εποχών! Που είναι τώρα αυτές οι υπέροχες Εκκλησίες , που ιδρύθηκαν με τόσους ανέκφραστους πόνους του Αποστόλου των Εθνών; Που οφείλεται η βαθιά τραγωδία τόσων χριστιανικών Εκκλησιών στην Μικρά Ασία, στην Αρμενία, και στη Β. Αφρική; Ασφαλώς και κυρίως, στο ότι απομακρύνθηκαν από το πνεύμα του Ιησού και του μεγαλύτερου Αποστόλου του. Γιατί, τις προειδοποιήσεις του Αποστόλου στην προς Γαλάτας Επιστολή , και τις απειλές του Ευαγγελιστού Ιωάννου, στην Αποκάλυψη, προς τις Εκκλησίες της Μικράς Ασίας, τις άφησαν να τις πάρει ο αέρας. Γιατί σαν απολιθωμένοι περιορίστηκαν σε λατρεία του νεκρού γράμματος και σε εξωτερικότητες κι εξέπεσαν σε εξεζητημένες λεπτομέρειες κι εθνικές ζηλοτυπίες. Γιατί τέλος, αποκόπηκαν με τύφλωση από την μοναδική πηγή της ανακαινίσεως (« Εάν το άλας μωρανθεί εν τινί αλισθήσεται;»-Λουκάς. ιδ, 34 – Ματθ.ε΄, 13 – Μαρκ.θ΄, 50). Κι έτσι οι πράσινοι ιππείς της Αποκαλύψεως, με την σημαία του θανάτου κάλπασαν επάνω από τον Χριστιανισμό, που κατάντησε αλμυρή έρημος . Αυτό αποτελεί σοβαρή προειδοποίηση προς όλες τις εποχές και προς όλους τους λαούς».
Ας θυμηθούμε την σφαγή των Ποντίων, τις σφαγές του 1922 , την Κύπρο το 1974.
ΘΕΩΡΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ
