Του Charles Wyplosz
Το κυπριακό πακέτο διάσωσης περιλαμβάνει έναν φόρο επί των τραπεζικών καταθέσεων. Αυτό το άρθρο υποστηρίζει ότι ο φόρος είναι μια βαθιά επικίνδυνη πολιτική που δημιουργεί μια νέα κατάσταση, πιο επικίνδυνη από ποτέ. Είναι μια ριζική αλλαγή που πιθανώς υπονομεύει μια απολύτως λογική εγγύηση για τις καταθέσεις και το ίδιο το ευρώ. Εν τω μεταξύ, μπορούμε μόνο να ελπίζουμε ότι η κακή ισορροπία που μόλις δημιουργήθηκε, δεν θα επιλεγεί για τους αγωνιώδεις καταθέτες σε Ισπανία και Ιταλία.
Η απόφαση να φορολογηθούν όλες οι καταθέσεις των κυπριακών τραπεζών έχει προσελκύσει τεράστια προσοχή, και δικαίως. Πρόκειται για μια τεράστια γκάφα:
Στην απίθανη περίπτωση που όλα πάνε καλά, η κυβέρνηση θα λάβει κάποια λεφτά, αλλά όχι αρκετά για να καλύψει το δάνειο που της προσφέρεται γενναιόδωρα από τους Ευρωπαίους εταίρους, και το κυπριακό τραπεζικό σύστημα θα αποτελέσει ιστορία.
Η εναλλακτική είναι μια μαζική τραπεζική κρίση σε πολλές χώρες της ευρωζώνης- ένα μεγάλο πλήγμα για το ευρώ, ίσως ακόμη και ένα μοιραίο πλήγμα.
Δεν είναι ένα μέτρο έκτακτης ανάγκης
Οι φορείς χάραξης πολιτικής συζητούν το σχέδιο διάσωσης για την Κύπρο σχεδόν ένα χρόνο. Αυτό δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως «επείγουσα δράση». Ενεπλάκησαν σε μια έντονη συζήτηση για το εάν η Κύπρος είναι συστημική ή όχι, με την απάντηση να είναι μόνο «εξαρτάται». Εξαρτάται όχι από το μέγεθος των κυπριακών τραπεζών αλλά από τον τρόπο με τον οποίο θα ενεργήσει η ευρωζώνη. Επίσης συζήτησαν για τις ρωσικές καταθέσεις που προφανώς αντιπροσωπεύουν ένα μεγάλο ποσοστό των τραπεζικών υποχρεώσεων. Η συζήτηση περιστράφηκε γύρω από θέματα όπως πόσο «βρώμικα» είναι αυτά τα λεφτά και πώς θα γίνει το «πλυντήριο». Επίσης συζήτησαν για το μέγεθος ενός πιθανού δανείου προς την κυπριακή κυβέρνηση. Η κυβέρνηση από μόνη της ζήτησε για ένα δάνειο περίπου στο 100% του ΑΕΠ της, γιατί όχι; Εξάλλου, αυτό ανέρχεται στο 0,2% του ΑΕΠ της ευρωζώνης.
Η βοήθεια της ευρωζώνης: Αλληλεγγύη με κεφαλοκλείδωμα
Από ό,τι είναι γνωστό:
Η Κύπρος θα λάβει ένα δάνειο περίπου στο ήμισυ αυτού που ζήτησε, υπό τις συνήθεις συνθήκες λιτότητας. Το δημόσιο χρέος της Κύπρου θα αυξηθεί από το 90% του ΑΕΠ που είναι σήμερα στο 140%, ένα επίπεδο που δεν είναι βιώσιμο και που θα απαιτήσει τελικά κάποια βαθιά αναδιάρθρωση. Η πορεία του χρέους αποτελεί σαφώς μια εκτίμηση, αλλά είναι σύμφωνη με την εμπειρία. Οι επιδράσεις αυτού του προγράμματος λιτότητας της ευρωζώνης είναι τώρα γνωστές. Η Κύπρος εισέρχεται σε μια διακεκριμένη λίστα χωρών που επωφελούνται από την ασφυκτική αλληλεγγύη της ευρωζώνης (Wyplosz 2011).
Το πρόγραμμα θα επιβάλλει σκληρή λιτότητα. Το χρέος ως προς το ΑΕΠ θα αυξηθεί καθώς τα ελλείμματα δεν θα φύγουν και το ΑΕΠ θα συρρικνωθεί. Θα υπάρξει ανάγκη για περισσότερα δάνεια καθώς οι οικονομικές προβλέψεις θα «απογοητεύουν» ξανά και ξανά. Η ανεργία θα εκτιναχθεί στα ύψη, θα εξαπλωθεί έντονη οικονομική και κοινωνική δυστυχία. Ποιος ξέρει, μπορεί να βρεθούν σε άνοδο και λαϊκίστικα κόμματα, προσθέτοντας και πολιτικό δράμα στον οικονομικό πόνο. Αυτό το σύστημα είναι καλά «λαδωμένο».
Δήμευση των τραπεζικών καταθέσεων
Αυτό που είναι νέο είναι ότι θα φορολογηθούν οι τραπεζικές καταθέσεις. Ο κατάλληλος όρος είναι «θα κατασχεθούν». Όπως παντού στην ΕΕ, οι τραπεζικές καταθέσεις στην Κύπρο είναι εγγυημένες μέχρι τα 100.000 ευρώ. Οι καταθέτες έχουν διαμορφώσει αναλόγως τα χρήματά τους, για να τους πουν εκ των υστέρων ότι η εγγύηση έχει αλλάξει.
Η φορολόγηση καταθέσεων είναι στην καλύτερη περίπτωση ανεπίκαιρη. Είναι ένας πολύ καλός τρόπος για αύξηση των εσόδων, αλλά έχει βαθιές συνέπειες καθώς καταστρέφει το δικαίωμα ιδιοκτησίας. Αυτό που διακυβεύεται είναι η αξιοπιστία του συστήματος εγγύησης των τραπεζικών καταθέσεων στην Ευρώπη.
Το σύστημα ταρακουνήθηκε το 2008 αλλά από την αντίθετη κατεύθυνση. Ακολουθούμενη από όλες τις άλλες χώρες, η Ιρλανδία προσέφερε μια πλήρη εγγύηση σε μια πετυχημένη προσπάθεια να ανακόψει ένα επικείμενο bank-run. Το κόστος για την κυβέρνηση ήταν τέτοιο που προκάλεσε ένα «run» στο δημόσιο χρέος που οδήγησε στη δεύτερη διάσωση μετά από την ελληνική «μοναδική και εξαιρετική».
Η κίνηση αυτή έχει τώρα αναγνωριστεί ως ένα λάθος, το οποίο μπορεί ίσως να εξηγήσει τι είδους μεταχείρισης τυγχάνει η Κύπρος.
Καθώς δεν «κολλάει» χρονικά, η απόφαση της φορολόγησης των καταθέσεων προηγήθηκε του «παγώματος των τραπεζικών καταθέσεων. Αυτό θυμίζει το corralito της Αργεντινής το 2001, το οποίο οδήγησε σε οικονομική αποδιάρθρωση, τεράστιο πόνο και θυμό που οδήγησε στην πτώση δύο κυβερνήσεων Cavallo 2011). Ας ελπίσουμε ότι το κυπριακό corralito δεν θα διαρκέσει τόσο πολύ.
Το ερώτημα είναι: πώς θα αντιδράσουν οι καταθέτες στην Κύπρο και αλλού; Η σύντομη απάντηση είναι ότι δεν ξέρουμε, αλλά μπορούμε να δημιουργήσουμε σενάρια. Το καλό σενάριο είναι ότι οι καταθέτες σε κυπριακές τράπεζες θα αποδεχθούν το φόρο και θα διατηρήσουν τα εναπομείναντα κεφάλαιά τους εκεί που είναι. Οι καταθέτες σε άλλες χώρες με προβλήματα θα αποδεχθούν ότι η Κύπρος είναι ειδική περίπτωση και θα παραμείνουν ασυγκίνητες.
Ένα λιγότερο καλό σενάριο είναι ότι οι καταθέτες στις κυπριακές τράπεζες φαίνεται να φοβούνται άλλον έναν γύρο των βέλτιστων, χρονικά ασυνεπών εισφορών. Αυτό είναι που προβλέπει η θεωρία. Εξάλλου, εάν οι φορείς χάραξης πολιτικής βρήκαν τη βέλτιστη λύση μια φορά, γιατί όχι και δεύτερη ή και περισσότερες;
Σύμφωνα με το λιγότερο καλό σενάριο, θα έχουμε ένα πλήρως ολοκληρωμένο bank-run από τη στιγμή που αρθεί το corralito. Από τη στιγμή που τα τραπεζικά ποσά διαμορφώνονται περίπου στο 900%, δεν υπάρχει ελπίδα για καμία διάσωση από την κυβέρνηση της Κύπρου. Οποιοδήποτε ευρωπαϊκό δάνειο θα μεταφράζεται άμεσα σε run του δημοσίου χρέους.
Σε αυτό το σημείο του σεναρίου, η ΕΚΤ πατά το play. Ούσα η ίδια ο μόνος πιστωτής έσχατης ανάγκης, η ΕΚΤ θα πρέπει να αποφασίσει τι θέλει να κάνει. Κατ’ αρχήν, θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει την κατάσταση με μικρό κόστος καθώς τα συνολικά τραπεζικά assets της Κύπρου αντιστοιχούν σε λιγότερο από το 0,2% του ΑΕΠ ή στο 0,5% του ισολογισμού της κεντρικής τράπεζας. Αλλά ότι εμπεριέχει το ρίσκο ότι θα μπορούσαν να υποστούν περισσότερες ζημιές, ιδιαίτερα εάν οι τράπεζες έχουν εξυγιανθεί άσχημα, δηλαδή κακή διαχείριση των πτωχεύσεων. Αυτό δεν είναι απίθανο από τη στιγμή που η ΕΚΤ δεν ελέγχει την εξυγίανση των κυπριακών τραπεζών.
Να έχετε κατά νου ότι η τρέχουσα μορφή της τραπεζικής ένωσης, αφήνει ρητά την εξουσία της εξυγίανσης, σε εθνικό επίπεδο. Στην Κύπρο, όπως και σχεδόν παντού, οι εθνικές αρχές έρχονται σε μεγάλη σύγκρουση συμφερόντων όταν πρόκειται για τα τραπεζικά της συστήματα. Ισχυρές ομάδες ειδικών συμφερόντων, εμπλέκονται όταν οι τράπεζες καταρρέουν και οι κυβερνήσεις αποφασίζουν ποιος θα πληρώσει το τίμημα. Επομένως, είναι ένα καλό στοίχημα ότι η εξυγίανση των κυπριακών τραπεζών θα είναι βαθιά προβληματική. Το ρίσκο για την ΕΚΤ είναι πραγματικό.
Η σωστή εξυγίανση υπό τον ευρωπαϊκό έλεγχο θα μπορούσε να αποτελέσει μέρος των όρων για το δάνειο που συμφωνήθηκε. Αλλά αυτό δε φαίνεται να συμβαίνει εδώ. Η παράλειψη πιθανότατα αποτυπώνει μια πεποίθηση από τους φορείς χάραξης πολιτικής ότι η κυπριακή κρίση έχει επιλυθεί με επιτυχία. Το πρόβλημα σε αυτή την πεποίθηση είναι λάθος: το δεδικασμένο της Κύπρου παραμένει ακόμη και με βάση το ήπιο σενάριο.
Υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις για μια ολοκληρωτική καταστροφή
Το πραγματικά ανησυχητικό σενάριο είναι ότι η κυπριακή διάσωση γίνεται συστημική -σε μια τέτοια περίπτωση η κατάρρευση της κυπριακής οικονομίας θα είναι κάτι σαν σόου. Αυτό θα συμβεί όταν και εάν οι καταθέτες σε χώρες που αντιμετωπίζουν προβλήματα, όπως η Ιταλία ή η Ισπανία, αντιληφθούν πώς μεταχειρίστηκαν οι ομόλογοί τους καταθέτες στην Κύπρο.
Όλα τα συστατικά μιας αυτοεκπληρούμενης κρίσης υπάρχουν πλέον:
Θα είναι ξεχωριστά λογικά να αποσυρθούν καταθέσεις από τις τοπικές τράπεζες για να αποφευχθεί η απομακρυσμένη πιθανότητα ενός φόρου δήμευσης. Όταν οι καταθέτες μάθουν τι κάνουν οι άλλοι και προχωρήσουν σε απόσυρση των κεφαλαίων, θα συμβεί το bank run. Το τραπεζικό σύστημα θα καταρρεύσει, απαιτώντας ένα πρόγραμμα αλά Κύπρου που θα φορολογεί οτιδήποτε έχει μείνει στις καταθέσεις, δικαιολογώντας έτσι τις αποσύρσεις. Αυτό πιθανότατα θα είναι το τέλος του ευρώ.
Συμπεράσματα
Οι πιθανότητες των τριών αυτών σεναρίων, καλό, λιγότερο ευνοϊκό, και ολοκληρωτική καταστροφή, είναι δύσκολο να εκτιμηθούν. Αυτό που είναι ξεκάθαρο είναι ότι η διάσωση της Κύπρου έχει δημιουργήσει μια νέα κατάσταση, πιο επικίνδυνη από ποτέ. Για ακόμη μία φορά μια πολύ επικίνδυνη πολιτική δράση έχει αποφασιστεί προφανώς χωρίς καμία επίγνωση των ακούσιων συνεπειών της.
Είναι επίσης άλλη μια παραβίαση των υφιστάμενων κανονισμών. Υπάρχει ρήτρα μη-διάσωσης στη Συνθήκη του Μάαστριχτ, μια ρήτρα που ήταν απαραίτητη για τη σταθερότητα της ευρωζώνης. Το ότι παραβλέφθηκε αυτό στην περίπτωση της Ελλάδας, είναι στην καρδιά του σημερινού προβλήματος, ο λόγος που εξαπλώθηκε η κρίση (Wyplosz). Αυτή η ρήτρα μη-διάσωσης έχει μπει για άλλη μία φορά στην άκρη με συνοπτικές διαδικασίες.
Τώρα γινόμαστε μάρτυρες άλλης μίας ριζικής αλλαγής καθώς υπονομεύεται άλλη μια απολύτως λογική εγγύηση των καταθέσεων. Οι ιστορικοί θα διερευνήσουν μία ημέρα τα σκοτεινά πολιτικά κίνητρα πίσω από την κίνηση αυτή. Εν τω μεταξύ, μπορούμε μόνο να ελπίζουμε ότι η κακή ισορροπία που έχει δημιουργηθεί δεν θα επιλεγεί από τους αγωνιώδεις καταθέτες.
*Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο VoxEU.org, ένα policy portal που ιδρύθηκε από το Center for Economic Policy Research (CEPR)
Πηγή:www.capital.gr
