Το 2008 ξανάρχεται;
Του Νουριέλ Ρουμπινί
Υπάρχουν τουλάχιστον επτά πηγές παγκόσμιου κινδύνου, που έχουν τροφοδοτήσει την αστάθεια των τελευταίων ετών.
Το ερώτημα που μου θέτουν, όλο και πιο συχνά, στις μέρες μας είναι το εξής: Γυρίζουμε πίσω στο 2008 και σε άλλη μία παγκόσμια οικονομική κρίση και ύφεση;
Η απάντησή μου είναι ένα ειλικρινές «όχι», αλλά το πρόσφατο επεισόδιο αναταραχής στην παγκόσμια χρηματοπιστωτική αγορά μοιάζει να είναι το πιο σοβαρό από όποια άλλη περίοδο αστάθειας και χαμηλού ρίσκου συμπεριφοράς μετά το 2009.
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι σήμερα υπάρχουν τουλάχιστον επτά πηγές παγκόσμιου κινδύνου, σε αντίθεση με έναν ενιαίο παράγοντα –η κρίση στην ευρωζώνη, το ξέσπασμα της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, μια πιθανή έξοδος της Ελλάδας από την ευρωζώνη και μια ανώμαλη οικονομική προσγείωση στην Κίνα– που έχουν τροφοδοτήσει την αστάθεια των τελευταίων ετών.
Οι ανησυχίες για την Κίνα
Κατ’ αρχάς, οι ανησυχίες για μια ανώμαλη προσγείωση στην Κίνα και τις πιθανές επιπτώσεις της στη χρηματιστηριακή αγορά και την αξία του γιουάν έχουν επιστρέψει σαν μια εκδίκηση. Ενώ η Κίνα είναι πιο πιθανό να έχει μια προσγείωση με αναταράξεις, παρά ανώμαλη, οι ανησυχίες των επενδυτών δεν έχουν περιοριστεί, λόγω της συνεχιζόμενης επιβράδυνσης της ανάπτυξης και της συνεχιζόμενης φυγής κεφαλαίων.
Δεύτερον, οι αναδυόμενες αγορές βρίσκονται σε εξαιρετικά δύσκολη θέση. Αντιμετωπίζουν αντιξοότητες σε παγκόσμιο επίπεδο (η επιβράδυνση της Κίνας, το τέλος του «σούπερ κύκλου» των εμπορευμάτων, η έξοδος της FED από την πολιτική των μηδενικών επιτοκίων).
Πολλοί αντιμετωπίζουν μακροοικονομικές ανισορροπίες, όπως το δίδυμο τρεχουσών συναλλαγών και τα δημοσιονομικά ελλείμματα, αλλά και την αύξηση του πληθωρισμού και την επιβράδυνση της ανάπτυξης. Οι περισσότεροι δεν έχουν εφαρμόσει διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για την ώθηση της εξασθενημένης ανάπτυξης. Και η νομισματική αδυναμία αυξάνει την πραγματική αξία των τρισεκατομμυρίων δολαρίων του χρέους, που δημιουργήθηκε κατά την τελευταία δεκαετία.
Τρίτον, η Fed πιθανώς έκανε λάθος με την έξοδο από την πολιτική μηδενικών επιτοκίων της, τον Δεκέμβριο. Ασθενέστερη ανάπτυξη, χαμηλότερος πληθωρισμός (λόγω της περαιτέρω μείωσης των τιμών του πετρελαίου), αλλά και αυστηρότερες οικονομικές συνθήκες (μέσω της ισχυροποίησης του δολαρίου, μιας διορθωμένης χρηματιστηριακής αγοράς, καθώς και αυξημένα spreads), τώρα απειλούν τις αμερικανικές προσδοκίες για την ανάπτυξη.
Οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι
Τέταρτον, πολλοί γεωπολιτικοί κίνδυνοι που «σιγοκαίνε» φθάνουν σε επίπεδο βρασμού. Ίσως η πιο άμεση πηγή αβεβαιότητας είναι η προοπτική ενός μακροχρόνιου ψυχρού πολέμου –που σημαδεύεται από άμεσες συγκρούσεις– μεταξύ περιφερειακών δυνάμεων στη Μέση Ανατολή, ιδιαίτερα τους Σουνίτες της Σαουδικής Αραβίας και τους Σιίτες του Ιράν.
Πέμπτον, η πτώση των τιμών του πετρελαίου έχει πυροδοτήσει πτώση της τιμής των μετοχών στις ΗΠΑ αλλά και παγκοσμίως, επηρεάζοντας και τα spreads. Αυτό μπορεί τώρα να σημάνει περισσότερο μειωμένη παγκόσμια ζήτηση, παρά αύξηση της προσφοράς, καθώς η ανάπτυξη στην Κίνα, τις αναδυόμενες αγορές και τις ΗΠΑ επιβραδύνεται.
Οι χαμηλές τιμές του πετρελαίου καταστρέφουν την αμερικανική αγορά ενέργειας, η οποία αποτελεί ένα μεγάλο μερίδιο της χρηματιστηριακής αγοράς των ΗΠΑ και απειλεί με απώλειες κερδών και πιθανή χρεοκοπία το δίκτυο των οικονομιών που βασίζονται στην εξαγωγή ενέργειας, τις κυβερνήσεις τους, τις κρατικές τους επιχειρήσεις, καθώς και τις εταιρείες. Όσο οι κανονισμοί περιορίζουν τους παράγοντες της αγοράς από την παροχή ρευστότητας και την απορρόφηση της αστάθειας, κάθε θεμελιώδες σοκ γίνεται όλο και πιο σοβαρό από την άποψη των διορθώσεων των τιμών στα στοιχεία του ενεργητικού.
Έκτον, οι τράπεζες σε όλο τον κόσμο δοκιμάζονται από τις χαμηλότερες αποδόσεις, λόγω των νέων κανονισμών που τέθηκαν σε εφαρμογή από το 2008, την ανάπτυξη της χρηματοοικονομικής τεχνολογίας που απειλεί να διαταράξει τα ήδη διαταραγμένα επιχειρηματικά τους μοντέλα, η αυξανόμενη χρήση της πολιτικής αρνητικών επιτοκίων, η αύξηση των πιστωτικών ζημιών για τα «κακά» περιουσιακά στοιχεία (ενέργεια, βασικά προϊόντα, αναδυόμενες αγορές, εύθραυστη συνεργασία με Ευρωπαίους δανειολήπτες), αλλά και η κίνηση στην Ευρώπη για «κούρεμα» τραπεζικών καταθέσεων, παρά για χρηματοδότησή τους με την έως τώρα περιορισμένη κρατική ενίσχυση.
Τέλος, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η ευρωζώνη θα μπορούσαν να αποτελέσουν φέτος το σημείο μηδέν μιας παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης.
Οι προκλήσεις των τραπεζών
Οι ευρωπαϊκές τράπεζες αντιμετωπίζουν πολλές προκλήσεις. Το προσφυγικό θα μπορούσε να οδηγήσει στο τέλος της συμφωνίας του Σένγκεν και, μαζί με άλλα εσωτερικά προβλήματα, στο τέλος της κυβέρνησης της Γερμανίδας καγκελάριου Άνγκελας Μέρκελ.
Επιπλέον, μία έξοδος της Βρετανίας από την Ευρώπη διαφαίνεται όλο και πιο πιθανή.
Με την ελληνική κυβέρνηση και τους πιστωτές της να βρίσκονται, και πάλι, σε τροχιά σύγκρουσης, ο κίνδυνος ενός Grexit μπορεί να επιστρέψει. Τα λαϊκιστικά κόμματα της Δεξιάς και της Αριστεράς κερδίζουν έδαφος σε όλη την Ευρώπη. Έτσι, η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με τον κίνδυνο της διάλυσης.
Στην κορυφή όλων αυτών, η ευρύτερη περιοχή γύρω από την Ευρώπη βρίσκεται σε ανασφάλεια, με τις συγκρούσεις να μαίνονται όχι μόνο στη Μέση Ανατολή αλλά και στην Ουκρανία –παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης να μεσολαβήσει για την ειρήνευση– την ώρα που η Ρωσία γίνεται πιο επιθετική στα σύνορα της Ευρώπης, από τη Βαλτική έως τα Βαλκάνια.
Στο παρελθόν, οι κίνδυνοι ήταν περιστασιακοί, οι φόβοι για την ανάπτυξη παρέμεναν μόνο φόβοι και η αντίδραση της πολιτικής ήταν ισχυρή και αποτελεσματική, διατηρώντας έτσι σύντομα τα επεισόδια με γρήγορη αποκατάσταση των τιμών των περιουσιακών στοιχείων στα προηγούμενα υψηλά τους (αν δεν τις πήγαινε ακόμα υψηλότερα) επίπεδα.
Επτά πηγές κινδύνων σε παγκόσμιο επίπεδο
Σήμερα, υπάρχουν επτά πηγές κινδύνων σε παγκόσμιο επίπεδο και η παγκόσμια οικονομία κινείται από μια αναιμική ανάπτυξη (με θετικό ρυθμό ανάπτυξης που επιταχύνει) σε μια επιβράδυνση (με θετικό ρυθμό ανάπτυξης που μειώνεται), η οποία θα οδηγήσει σε περαιτέρω μείωση της τιμής των περιουσιακών στοιχείων υψηλού κινδύνου (μετοχές, εμπορεύματα, πιστώσεις) σε παγκόσμια κλίμακα.
Την ίδια ώρα, οι πολιτικές που σταμάτησαν και αντέστρεψαν τον κύκλο μεταξύ της πραγματικής οικονομίας και των στοιχείων ενεργητικού εξαντλούνται. Το μείγμα πολιτικής είναι αναντίστοιχο, λόγω της υπερβολικής εξάρτησης από τη νομισματική και όχι τη δημοσιονομική πολιτική. Πράγματι, οι νομισματικές πολιτικές γίνονται όλο και πιο αντισυμβατικές, αντανακλώντας την κίνηση από αρκετές κεντρικές τράπεζες σε αρνητικούς ρυθμούς πραγματικής πολιτικής και τέτοιες αντισυμβατικές πολιτικές υπάρχει κίνδυνος να κάνουν περισσότερο κακό παρά καλό, δεδομένου ότι βλάπτουν την κερδοφορία των τραπεζών και άλλων χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων.
Δύο «μελαγχολικοί» μήνες για τις χρηματοπιστωτικές αγορές μπορούν να δώσουν τη θέση τους τον Μάρτιο σε ένα ράλι ανακούφισης για τα περιουσιακά στοιχεία, όπως οι παγκόσμιες μετοχές και για ορισμένες βασικές κεντρικές τράπεζες (Λαϊκή Τράπεζα της Κίνας, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, και η Τράπεζα της Ιαπωνίας) θα είναι πιο εύκολο, ενώ άλλες (η Fed και η Τράπεζα της Αγγλίας) θα παραμείνουν σε αναμονή για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Ωστόσο, επαναλαμβανόμενες εκρήξεις σε κάποια από τις επτά πηγές των παγκόσμιων κινδύνων θα κάνει το υπόλοιπο του τρέχοντος έτους –σε αντίθεση με τα προηγούμενα επτά– μια κακή χρονιά για περιουσιακά στοιχεία υψηλού κινδύνου και αναιμική για την παγκόσμια ανάπτυξη.
