ΤΣΕΡΝΟΜΠΙΛ: 31 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ (ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ-ΒΙΝΤΕΟ)

26 April 2017

1041

- Advertisement -

Τα λάθη, οι επιπτώσεις και η πόλη φάντασμα-Αναλυτικό αφίερωμα

Τριανταένα χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από το χειρότερο πυρηνικό δυστύχημα στην ιστορία της ανθρωπότητας. Η πυρηνική καταστροφή στο Τσέρνομπιλ συνέβη τη νύχτα της 26ης Απριλίου 1986. Στο πυρηνικό εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας του Τσέρνομπιλ, λειτουργούσαν τέσσερις αντιδραστήρες RBMK, ένα από τα πρώτα μοντέλα σοβιετικής σχεδίασης και το παλαιότερο μοντέλο που βρίσκεται σε χρήση σήμερα. Η αλυσιδωτή πυρηνική αντίδραση ξεκίνησε στον αντιδραστήρα Νο 4, το πάνω μέρος του οποίου εξερράγη το 1986….

Μέσα σε τέσσερις μήνες, από τη ραδιενέργεια και από εγκαύματα λόγω της θερμότητας, πέθαναν 28 πυροσβέστες που έσπευσαν στο χώρο του ατυχήματος και διαπιστώθηκαν 19 επιπλέον θάνατοι ως το 2004. Επιπλέον, υπολογίζεται ότι επηρεάστηκε η υγεία εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων εξαιτίας της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος με ραδιενέργεια. Οι ποσοστιαίες αυξήσεις των καρκίνων ήταν άνω του 15% στους πληθυσμούς που εκτέθηκαν, με χιλιάδες θανάτους από καρκίνο και λευχαιμία να συνδέονται με το ατύχημα.

Από το 1986 έως σήμερα έχουν χάσει τη ζωή τους περισσότεροι από 25.000 άνθρωποι από την Ουκρανία, τη Ρωσία, τη Λευκορωσία και άλλες Δημοκρατίες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.

- Advertisement -

Περισσότεροι από 8 εκατομμύρια άνθρωποι στις τρεις αυτές χώρες εκτέθηκαν στη ραδιενέργεια, από την οποία έχει μολυνθεί έκταση 150.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΟΗΕ.

Περίπου 400.000 άνθρωποι εγκατέλειψαν τις εστίες τους, αλλά περίπου 6 εκατομμύρια εξακολουθούν να ζουν σε μολυσμένες ζώνες.
Οι αιτίες της τραγωδίας παραμένουν μέχρι σήμερα επισήμως άγνωστες. Το μοιραίο εργοστάσιο έκλεισε οριστικά τον Δεκέμβριο του 2000, ύστερα από πιέσεις που δέχθηκε η κυβέρνηση της Ουκρανίας και υπό το φόβο νέων πιθανών εκρήξεων στους πεπαλαιωμένους αντιδραστήρες του.

Η πρόσβαση στην περιοχή δεν επιτρέπεται έως σήμερα, την ώρα που ο απολογισμός των θυμάτων από το δυστύχημα συνεχίζει να διχάζει.

Το χρονικό του ατυχήματος

28 Απριλίου 1986. Τα ειδικά όργανα ατμοσφαιρικών μετρήσεων αρχικά σε χώρες της Σκανδιναβίας καταγράφουν ασυνήθιστα υψηλά ποσοστά ραδιενέργειας. Σε ένα σταθμό ηλεκτρικής ενέργειας στην ανατολική ακτή της Σουηδίας, στο Φόρσμαρκ, τα ασυνήθιστα υψηλά ποσοστά που έδειχναν οι δείκτες έκαναν την διοίκηση να εκκενώσει τον σταθμό. Σύντομα όμως κατάλαβαν, όπως και στο Όσλο της Νορβηγίας όπου οι μετρητές είχαν «σπάσει τα κοντέρ» και κατέγραφαν τιμές ραδιενέργειας 50 φορές πάνω από τις κανονικές, ότι για την πηγή του προβλήματος έπρεπε να ψάξουν στον ανατολικό γείτονα τους.

- Advertisement -

Κάτω από την διεθνή κατακραυγή για την σιωπή της η Μόσχα θα παραδεχθεί τελικά μέσα από μία λακωνική ανακοίνωση ότι στον πυρηνικό σταθμό ηλεκτρικής ενέργειας του Τσερνομπίλ υπήρξε σοβαρό ατύχημα. Ο σταθμός του Τσερνομπίλ στηρίζοντας σε τέσσερις αντιδραστήρες «RBMK- 1000», οι οποίοι χρησιμοποιούν ως πρώτη ύλη σχάσιμο ουράνιο υπό την μορφή ράβδων μέσα σε πλάκες γραφίτη. Η αλυσιδωτή αντίδραση από την σχάση του ραδιενεργού καυσίμου εκλύει τεράστια ποσά θερμότητας που εξατμίζουν το νερό και οι ατμοί που απελευθερώνονται θέτουν σε κίνηση τουρμπίνες, οι οποίες παράγουν ηλεκτρική ενέργεια. Το όλο σύστημα ψύχεται με νερό και ελέγχεται ηλεκτρονικά.
Δυτικοί κύκλοι είχαν εκφράσει από χρόνια την ανησυχία τους για τον συγκεκριμένο σταθμό που λειτουργούσε από το 1972 όμως αρκετοί θεωρούσαν ότι ήταν ένα ακόμη κεφάλαιο στην αντιπαράθεση Δύσης – Ανατολής στα πλαίσια του ψυχρού πολέμου. Δύο μήνες πριν το δυστύχημα το περιοδικό «Σοβιετική Ζωή» προσπαθεί να καθησυχάσει εμφανίζοντας το Τσερνομπιλ ως πρότυπο ασφάλειας:
«Οι τεράστιοι αντιδραστήρες είναι τοποθετημένοι μέσα σε τσιμεντένια σιλό και έχουν συστήματα περιβαλλοντικής προστασίας. Ακόμη και αν συμβεί το απίθανο, ο αυτόματος έλεγχος και τα συστήματα ασφαλείας θα σταματήσουν τη λειτουργία των αντιδραστήρων μέσα σε λίγα λεπτά».
Η «Σοβιετική Ζωή» δεν έλεγε ψέμματα αυτό όμως που δεν είχε υπολογίσει είναι ότι όλα τα παραπάνω τα χειρίζονταν άνθρωποι οι οποίοι στην προσπάθεια τους να δοκιμάσουν τις αντοχές του σταθμού μπορούσαν να ανατρέψουν όλους τους κανόνες ασφαλείας.

Όλα ξεκίνησαν από το μεσημέρι της 25ης Απριλίου, όταν επιστήμονες και τεχνικοί ξεκινούν ένα σημαντικό πείραμα στον τέταρτο αντιδραστήρα του σταθμού. Στόχος του πειράματος είναι να ελεγχθεί η λειτουργία των ατμοστρόβιλων παραγωγής ηλεκτρισμού μετά τη διακοπή παροχής ατμού.
Γύρω στη 1 μ.μ., οι τεχνικοί μειώνουν την ισχύ του αντιδραστήρα από τα 1.000 στα 500 μεγαβάτ και κλείνουν τον έναν από τους δύο ατμοστρόβιλους. Μία ώρα αργότερα, κατά παράβαση των ισχυόντων κανονισμών, θέτουν εκτός λειτουργίας το εφεδρικό σύστημα ψύξης του αντιδραστήρα, τυχόν ενεργοποίηση του οποίου θα παρεμπόδιζε τη διεξαγωγή του πειράματος. Η αυθαίρετη αυτή ενέργεια πρέπει να αποδοθεί στη βιασύνη του προσωπικού να ολοκληρώσει το πείραμα προτού κλείσει ο αντιδραστήρας για την προβλεπόμενη συντήρησή του στα τέλη του μήνα. Εκείνη τη στιγμή όμως παρουσιάζεται απροσδόκητη ζήτηση ενέργειας στο ηλεκτρικό δίκτυο και η διοίκηση του σταθμού που δεν έχει ενημερωθεί για την πρωτοβουλία του τεχνικού προσωπικού, ζητεί από τους χειριστές τους αντιδραστήρα να συνεχίσουν να τροφοδοτούν με ενέργεια το δίκτυο. Οι τελευταίοι υπακούουν και αναγκάζονται να περιμένουν μέχρι τις 11 το βράδυ, όταν η ζήτηση του δικτύου επανέρχεται σε φυσιολογικά όρια, για να συνεχίσουν το πείραμα.

Αρχικά προσπαθούν να μειώσουν την ισχύ του αντιδραστήρα στα 200 μεγαβάτ, αλλά, καθώς βιάστηκαν να θέσουν εκτός λειτουργίας τον ρυθμιστή ισχύος βλέπουν την ισχύ να πέφτει στο 1 μεγαβατ και χάνουν άλλες δύο ώρες μέχρι να την ανεβάσουν και πάλι στο επιθυμητό επίπεδο. Προκειμένου να εμποδίσουν το αυτόματο κλείσιμο του αντιδραστήρα από τα ηλεκτρονικά συστήματα ασφαλείας, σηκώνουν τις 207 από τις 215 ράβδους γραφίτη που μετριάζουν την σχάση του ουρανίου, παραβιάζοντας κατάφωρα τους κανονισμούς ασφαλείας που προβλέπουν ότι σε κάθε περίπτωση πρέπει να βρίσκονται σε λειτουργία τουλάχιστον 30 ράβδοι. Ακόμα χειρότερα θέτουν εκτός λειτουργίας το αυτόματο σύστημα που έχει αποστολή να σταματήσει τον αντιδραστήρα στην περίπτωση που τεθεί εκτός λειτουργίας και ο δεύτερος ατμοστρόβιλος.

Θέλοντας να αυξήσουν την παραγωγή ατμού, οι χειριστές ενεργοποιούν και τις οκτώ διαθέσιμες αντλίες, ξεπερνώντας το ανώτατο επιτρεπτό όριο ροής. Η ασύνετη αυτή επιλογή δημιουργεί υπερπίεση την οποία προσπαθούν να αντιμετωπίσουν ανοίγοντας τις βαλβίδες. Αλλά αντί να υπάρξει βελτίωση, η κατάσταση επιδεινώνεται.
Έπειτα από αρκετά λεπτά μάταιων προσπαθειών, οι χειριστές κάνουν το τελευταίο λάθος σ’ αυτή την τραγική αλυσίδα απερισκεψίας, απενεργοποιώντας το αυτόματο σύστημα που θα απενεργοποιούσε τον αντιδραστήρα σε περίπτωση παρατεταμένης υπερπίεσης.

Είναι ήδη 1 π.μ. της 26ης Απριλίου όταν ο επιθεωρητής βάρδιας διατάζει επείγουσα επανεισαγωγή όλων των ρυθμιστικών ράβδων προκειμένου να σταματήσει η αλυσιδωτή αντίδραση. Είναι όμως πλέον πολύ αργά: Οι περισσότεροι ράβδοι αρνούνται να συμμορφωθούν, είτε λόγω θερμικής παραμόρφωσης είτε γιατί εμποδίζονται από κυματισμούς του νερού που προκαλούνται από τον υψηλής πίεσης ατμό. Μέσα σε ελάχιστα δευτερόλεπτα η ισχύς του αντιδραστήρα εκτοξεύεται από τα 200 στα 540 μεγαβάτ, ένδειξη ότι η αλυσιδωτή αντίδραση ξεφεύγει από κάθε έλεγχο.

Το αναπόδραστο αποτέλεσμα, μία τρομακτική έκρηξη από τον αφηνιασμένο ατμό που αναζητεί διέξοδο, σκοτώνει επί τόπου δύο τεχνικούς, καταστρέφει ολοσχερώς την οροφή της αίθουσας και απελευθερώνει στην ατμόσφαιρα ραδιενεργά σωματίδια και υδρογόνο το οποίο εκρήγνυται με τη σειρά του, προκαλώντας μία μεγάλη πυρκαγιά στην καρδιά του αντιδραστήρα και 30 μικρότερες στη γύρω περιοχή. Το καύσιμο ουράνιο διασπάται σε μικροσκοπικά τεμάχια που παρασύρονται από τα αέρια της έκρηξης στην ατμόσφαιρα.
Είναι η αρχή της τραγωδίας: Τις πρώτες στιγμές μετά το ατύχημα εκλύεται μόλις το 25% της συνολικής ραδιενέργειας ενώ το υπόλοιπο 75% θα απελευθερωθεί σταδιακά τις επόμενες οκτώ ημέρες.

Πρώτη προτεραιότητα των Σοβιετικών αρχών μετά το ατύχημα να εκκενώσουν τη μολυσμένη περιοχή, σε ακτίνα 30 χιλιομέτρων από το επίκεντρο της τραγωδίας, μεταφέροντας σε ασφαλή σημεία περίπου 135.000 ανθρώπους. Στην συνέχεια έπρεπε να κερδηθεί η μάχη του αντιδραστήρα. Τελικά στις 15 Νοεμβρίου τα συνεργεία κατορθώνουν να εγκλωβίσουν την καρδιά του αντιδραστήρα μέσα σε 410.000 κυβικά μέτρα τσιμέντου. Η πηγή του κακού πλέον είχε φυλακισθεί όμως η ζημιά που άφησε πίσω της ήταν ανυπολόγιστη.

Μαρτυρίες

Ο αναπληρωτής μηχανικός επικεφαλής του εργοστασίου, Ανατόλι Ντιάτλοφ, παρέμεινε στην αίθουσα ελέγχου, αρνούμενος να πιστέψει την έκταση του ατυχήματος, ακόμη και όταν το μέγεθος της καταστροφής ειπώθηκε από τους μάρτυρες. Καθώς 50 τόνοι πυρηνικών καυσίμων απλώνονταν έξω από την κατεστραμμένη ταράτσα, ο διαχειριστής, ο οποίος αργά ή γρήγορα θα πέθαινε, Αλεξάντερ Ακρίμοφ έστειλε δύο άνδρες να μειώσουν χειροκίνητα τις ράβδους. Είχαν σκοτωθεί σε λιγότερο από ένα λεπτό από τη στιγμή της έκθεσής τους, που τους άφησε με ένα “πυρηνικό μαύρισμα”. Κανένας δεν άφησε την αρμοδιότητά του, για να ψάξει τον άλλο, ήδη έκαναν εμετό λόγω της ραδιενεργειας. Οι άλλοι αντιδραστήρες συνέχισαν να λειτουργούν σαν να μην είχε συμβεί τίποτα.

“Όταν ήρθα για την βάρδια μου εκείνο το πρωί, κατάλαβα αμέσως ότι είχε συμβεί μια καταστροφή”, δήλωσε στο RT ο Αλεξέι Μπρέους, ένας μηχανικός του μοιραίου αντιδραστήρα 4 του Τσερνομπίλ. “Ήρθα στο χώρο εργασίας μου και μου είπαν ότι η ακτινοβολία υπερβαίνει τα φυσιολογικά επίπεδα κατά 1.000 φορές, αλλά στη συνέχεια είπαν ότι σε μέρη από τα οποία είχα μόλις περάσει ήταν 100 φορές χειρότερη. Στο τέλος της βάρδιας, ρώτησα “Τι πρέπει να κάνω αύριο;” και είπε, “Έλα στη δουλειά ως συνήθως.” Αυτό είναι το πώς ήταν τα πράγματα στην Σοβιετική Ένωση.”

Οι πυροσβέστες έφθασαν στο εργοστάσιο μέσα σε λίγα λεπτά, χωρίς κανένα ειδικό προστατευτικό εξοπλισμό ή γνώση του κινδύνου που είχαν να αντιμετωπίσουν. Κάποιοι πήραν τα συντρίμμια του γραφίτη από τον αντιδραστήρα, αστειευόμενοι φαιδρά για τις δόσεις της ακτινοβολίας, όσο εκτίθεντο σε αυτές. Περισσότεροι από 30 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους με φρικιαστικό θάνατο μέσα σε λίγες μέρες, εβδομάδες ή μήνες από την καταστροφή, λόγω της έκθεσης σε θανατηφόρες ποσότητες ραδιενεργειας.

“Οι άνθρωποι είχαν διαφορετικές πληγές ή κατάγματα, εγκαύματα εξαιτίας της ραδιεν’έργειας”, ανέφερε στο RΤ ο Βιτάλι Λεονένκο, ο επικεφαλής γιατρός στο νοσοκομείο του Πρίπγιατ από το 1980 μέχρι το 1986. “Οι περισσότεροι από αυτούς είχαν εγκαύματα ακτινοβολίας τρίτου και τετάρτου βαθμού. Ένας από αυτούς πέθανε ακαριαία, οι άλλοι έπρεπε να περιμένουν 24 ώρες, έτσι ώστε να εκκενωθεί νοσοκομείο στη Μόσχα.”

Τελικά, πάνω από 600.000 “εκκαθαριστές” από όλη τη Σοβιετική Ένωση είχαν συνταχθεί για να καθαρίσουν τις συνέπειες του ατυχήματος.

“Ένας άνθρωπος με στολή χτύπησε την πόρτα του σπιτιού μου και μου είπε ότι είχε προσληφθεί ως εκκαθαριστής. Είπε ότι αν αρνηθώ, θα χρησιμοποιήσουν βία. Υπήρχαν οκτώ από εμάς στο λεωφορείο και μας κράτησε μια ολόκληρη νύχτα, πριν μας στείλει σε στρατιωτικό σύνταγμα. Εκεί, ήμασταν αναγκασμένοι να υπογράψουμε μια συμφωνία μη – αποκάλυψης και είπε ότι η παραβίαση θα μας οδηγούσε στο να αντιμετωπίσουμε το εκτελεστικό απόσπασμα,” πρόσθεσε σε δήλωσή του στο RT ο Αλεξάντερ Φιλιπένκο, ο οποίος πέρασε μήνες βοηθώντας εκκαθαριστές να αλλάζουν τα ακτινοβολημένα ρούχα.

Ο Φιλιπένκο είχε βγει δύο φορές παγκόσμιος πρωταθλητής στο ποδήλατο πριν από το ατύχημα. Με την πάροδο των χρόνων, ο οργανισμός του προσβλήθηκε από ασθένειες, κάνοντάς τον να μη μπορεί να περπατήσει ξανά.

Αλλά τουλάχιστον είναι ακόμα ζωντανός.

Το Πρίπγιατ ήταν ένα μοντέλο Σοβιετικής πόλης, που είχε ειδικά κατασκευαστεί μια δεκαετία πριν από την τραγωδία για να στεγάσει τους εργαζόμενους του εργοστασίου του Τσέρνομπιλ και τις οικογένειές τους. Είχε πληθυσμό 50.000. Λόγω της φυσικής τάσης των σοβιετικών αξιωματούχων στην μυστικοπάθεια και την επιθυμία του προσωπικού του σταθμού να υποτιμά τη σοβαρότητα του ατυχήματος, ενώ οι γραφειοκράτες και οι επιστήμονες σε όλη τη χώρα ήξεραν ότι κάτι είχε συμβεί, τα παιδιά που κατοικούσαν στο Πριπιάτ συνέχισαν να κολυμπούν φανερά στο μολυσμένο ποτάμι – τουλάχιστον μέχρις ότου οι πρώτοι ασθενείς εισήχθησαν στο νοσοκομείο διαμαρτυρόμενοι για ναυτία, πονοκέφαλο και μια μεταλλική γεύση στο στόμα τους.

Οι ιστορίες τρόμου αφθονούν. Μια διάβαση πεζών με θέα το σταθμό είναι τώρα γνωστή ως η “Γέφυρα του Θανάτου”. Μετά την έκρηξη, θεατές συγκεντρώθηκαν για να παρατηρήσουν τα χρώματα του ουράνιου τόξου από την καύση του γραφίτη και απ’ ό,τι είπαν ήταν ένα από τα πιο όμορφα αξιοθέατα που είχαν είδε ποτέ. Αλλά εκείνοι που έμειναν περισσότερη ώρα υπέστησαν σχεδόν μοιραίες ποσότητες ακτινοβολίας, ή ακόμα και θανατηφόρες.

Όλοι οι κάτοικοι του Πρίπγιατ είχαν διαμοιραστεί σε λεωφορεία μετά από μια εκκένωση που ανακοινώθηκε τελικά το απόγευμα της 27ης Απριλίου, δηλαδή 36 ώρες μετά τις εκρήξεις. Προκειμένου να αποτραπούν οι καθυστερήσεις και να βεβαιωθούν ότι πράγματα που μπορουσαν να απορροφήσουν ραδιενέργεια δε θα κυκλοφορουσαν σε όλη τη χώρα, τους είχαν διαβεβαιώσει ότι θα επέστρεφαν εντός τριών ημερών.

Η απόκοσμη ηρεμία, για την οποία η πόλη έχει γίνει γνωστή, εμφανίστηκε μέσα στις επόμενες μέρες.

Όταν οι “εκκαθαριστές” ήρθαν στην πόλη, τα ψυγεία ήταν ακόμα γεμάτα με τρόφιμα και ψάρια που ειχαν σαπίσει, και τα ρούχα ήταν ακόμα κρεμασμένα στο ίδιο σημείο που τα είχαν αφήσει να στεγνώσουν. Μερικά ζώα, όπως οι πελαργοί, που είχαν εκτεθεί σε θανατηφόρες δόσεις ακτινοβολίας αργοπέθαιναν στο έδαφος. Ωστόσο, τα βοοειδή αφέθηκαν να περιπλανηθούν στους δρόμους, απολαμβάνοντας την απρόσμενη ελευθερία τους, πριν πυροβοληθούν για την πρόληψη της εξάπλωσης της νόσου.

Η περιοχή φάντασμα σήμερα

Ίσως οι μοναδικοί «παράταιροι» στο έρημο τοπίο είναι οι τουρίστες που κυνηγούν με ειδικά μηχανήματα τη ραδιενέργεια και δείχνουν ενθουσιασμένοι όταν οι μικροσκοπικοί μετρητές τους αρχίζουν να σφυρίζουν.

Οι ταξιδιώτες στο πυρηνικό «νεκροταφείο» φτάνουν από ολόκληρο τον κόσμο στην απαγορευμένη ζώνη με πακέτο κόστους μέχρι 100 ευρώ, το οποίο περιλαμβάνει τη μεταφορά, την ειδική άδεια από το αρμόδιο υπουργείο και το έγγραφο που επισημαίνει πως η κυβέρνηση δεν φέρει καμία ευθύνη για τυχόν βλάβες είτε στο παρόν, είτε στο μέλλον.

Με προσωπική ευθύνη, λοιπόν, οι κυνηγοί της ραδιενέργειας σαρώνουν την περιοχή, στην οποία μόνο οι σκύλοι περνούν ελεύθερα από τους ελέγχους, καθώς κανείς δε μπορεί να βγει ή να μπει στην περιοχή χωρίς άδεια.

Τριάντα χρόνια μετά, υπάρχουν μόνο δύο καταστήματα τροφίμων με τα απολύτως απαραίτητα, όπως βότκα, ψωμί και αυγά, ενώ λειτουργεί και μία υποτυπώδης ταβέρνα που σερβίρει ακόμα και πίτσα, αρκεί η κράτηση να έχει πραγματοποιηθεί λίγες εβδομάδες πριν.

Εξάλλου, τα σπίτια στη γύρω περιοχή εγκαταλείφθηκαν μετά το πυρηνικό ατύχημα από τις τοπικές αρχές, με την υπόσχεση ότι οι κάτοικοι θα επέστρεφαν άμεσα, κάτι που δεν συνέβη ποτέ.

Σε απόσταση τεσσάρων χλμ από τον πυρηνικό αντιδραστήρα η πόλη-φάντασμα Πρυπιάτ, μεταφέρει τον επισκέπτη στο παρελθόν. Μνημεία του Λένιν καλύπτονται από βλάστηση, η παιδική χαρά που είχε στηθεί και δεν εγκαινιάστηκε ποτέ μοιάζει βγαλμένη από ταινία τρόμου, νεκροταφεία μολυσμένων οχημάτων εντοπίζονται ανά διαστήματα και ερειπωμένα σχολεία, νηπιαγωγεία με κούκλες παιδιών που κάποτε με τις φωνές τους έδιναν ζωή στην περιοχή, τώρα στέκονται ακίνητα.

Επιπτώσεις

Τοπικές επιπτώσεις

Το πυρηνικό ατύχημα στο Τσερνόμπιλ, είχε σημαντικές επιπτώσεις στην Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Ουκρανίας (ΣΣΔΟ – Ουκρανία από τις 24 Αυγούστου του 1991) και στην ευρύτερη περιοχή της ΕΣΣΔ. Σοβιετικοί και άλλοι επιστήμονες κατέγραφαν τα δεδομένα για τη μόλυνση του αέρα, των καλλιεργήσιμων εκτάσεων, των προϊόντων της καλλιέργειας, των τροφίμων και των κατοικημένων περιοχών της ΣΣΔΟ, της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Λευκορωσίας (ΣΣΔΛ) και της Ρωσικής Σοβιετικής Ομοσπονδιακής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας (ΡΣΟΣΔ). Ο συστηματικός έλεγχος για τη μόλυνση από ραδιενέργεια συνεχίστηκε και μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης και συνεχίζεται και σήμερα. Τα αποτελέσματα συγκεντρώνει και δημοσιοποιεί μεταξύ άλλων και η Διεθνής Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας, ανά πέντε ή δέκα έτη.

Οι μετρήσεις περιλάμβαναν δειγματοληψία του εδάφους, των αγροτικών προϊόντων, του κρέατος, του γάλακτος, του νερού και του αέρα. Στο έδαφος γινόταν διαχωρισμός ανάλογα με το αν ήταν σε περιοχές με καλλιεργήσιμα εδάφη, με ένα ή πολλά είδη καλλιέργειας, με το αν είχαν πληγεί άμεσα από τη ραδιενέργεια και με το αν κατοικούνταν ή ήταν περιοχές φυσικού περιβάλλοντος. Για τα δείγματα που προέρχονταν από το έδαφος περιοχών εκτός των καλλιεργήσιμων, λαμβάνονταν αρχικά μετρήσεις της ακτινοβολίας γάμμα που υποδείκνυαν αν υπάρχει εκεί θερμό σημείο, που θα υποδήλωνε συσσώρευση της ραδιενεργού δράσης στην περιοχή αυτή με εμφάνιση οξείας κορυφής. Αν εμφανιζόταν θερμό σημείο η περιοχή θεωρείτο ακατάλληλη για δειγματοληψία και επιλεγόταν άλλη περιοχή οπότε και λαμβάνονταν ένα με έξι δείγματα για αυτήν. Αυτή η μέθοδος που περιλάμβανε τη σκόπιμη παράλειψη των θερμών σημείων κρίθηκε ανεπαρκής για τη δειγματοληψία του εδάφους όπου υποτίθεται ότι τα θερμά σημεία θεωρούνται περιορισμένης έκτασης και μεγέθους που δεν υπερβαίνει τα λίγα μέτρα. Όμως, ακόμη και στην Πολωνία, το 1986, βρέθηκαν θερμά «σημεία» δεκάδων έως και εκατοντάδων μέτρων με δεκαπλάσια ποσά ραδιενέργειας από τις γύρω περιοχές.

Απαγορευμένη Ζώνη

Η ζώνη εφαρμόστηκε λίγο μετά την καταστροφή του Τσερνόμπιλ το 1986 για να βοηθήσει στην εκκένωση του τοπικού πληθυσμού και στην αποτροπή εισόδου στην σημαντικά μολυσμένη περιοχή. Η τοποθεσία γύρω από το χώρο του ατυχήματος χωρίστηκε σε τέσσερις ομόκεντρες ζώνες ανάλογα με το βαθμό επικινδυνότητας. Κάθε οικιστική, πολιτική και επαγγελματική δραστηριότητα είναι απαγορευμένη και ποινικοποιημένη μέσα στη τέταρτη και πιο επικίνδυνη ζώνη, ακτίνας 30 χιλιομέτρων. Η μόνη επίσημη εξαίρεση είναι η λειτουργία του πυρηνικού σταθμού στο Τσερνόμπιλ και τις επιστημονικές εγκαταστάσεις που σχετίζονται με τις έρευνες για την ασφάλεια της πυρηνικής ενέργειας.

Η χλωρίδα και η πανίδα στην περιοχή επηρεάστηκαν σημαντικά μετά το ατύχημα. Πευκοδάση στην περιοχή καταστράφηκαν από τη ραδιενέργεια, ενώ υπήρξαν αναφορές και για μεταλλάξεις σε ζώα, με μόνη επιστημονική καταγραφή τον μερικό αλμπινισμό στα χελιδόνια. Τα τελευταία χρόνια υπάρχουν αναφορές ότι η άγρια ζωή στην περιοχή γνωρίζει ιδιαίτερη ανάπτυξη λόγω της έλλειψης του ανθρώπινου παράγοντα. Εντούτοις επιστημονικές έρευνες αντικρούουν αυτές τις αναφορές, ισχυριζόμενες ότι τα επίπεδα ραδιενέργειας έχουν σημαντική επίπτωση σε άγρια ζώα και φυτά.

Η περιοχή είναι επίσης γεμάτη με νεκροταφεία οχημάτων (περισσότερα από 800) γεμάτα από μολυσμένα στρατιωτικά οχήματα και ελικόπτερα. Δεκάδες ποταμόπλοια και φορτηγίδες σκουριάζουν σε εγκαταλελειμμένα λιμάνια.

Περιβάλλον

Διάφορα επιστημονικά ινστιτούτα και συντονιστικές επιτροπές στην ΕΣΣΔ συμμετείχαν μετά το ατύχημα σε λεπτομερή αποτίμηση της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος μέσω ελέγχων διαφόρων ραδιολογικών συστατικών. Κυρίως μελετήθηκε και έγινε καταγραφή της παρουσίας του ¹³⁴Cs, του ¹³⁷Cs, του Sr και του Pu καθώς και η παρουσία έντονα ραδιενεργών σωματιδίων (θερμά σωματίδια – hot particles).

Πληθυσμός

Ως αποτέλεσμα του ατυχήματος 237 άνθρωποι υπέφεραν από οξείας μορφής μόλυνση από ραδιενέργεια, από τους οποίους 31 πέθαναν μέσα στους πρώτους τρεις μήνες. Οι περισσότεροι ήταν πυροσβέστες και διασώστες, οι οποίοι δεν ήταν πλήρως ενήμεροι για τους κινδύνους που διέτρεχαν. 135.000 άνθρωποι εκκένωσαν την περιοχή, 50.000 από αυτούς κάτοικοι του Πριπυάτ. Ο συνολικός αριθμός των θανάτων στην περιοχή είναι δύσκολο να καθοριστεί επακριβώς λόγω της μυστικοπάθειας του τότε καθεστώτος, η οποία οδήγησε σε ελλιπή καταγραφή των σχετικών στατιστικών στοιχείων.

Επιπτώσεις στην υπόλοιπη Ευρώπη

Το ατύχημα στο Τσερνόμπιλ είχε επιπτώσεις στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, με τη δυτική, ανατολική και βόρεια Ευρώπη να δέχεται το μεγαλύτερο ποσοστό ραδιενεργών ισοτόπων (περισσότερα από τα μισά ραδιενεργά σωματίδια που απελευθερώθηκαν από το ατύχημα κατέληξαν σε περιοχές εκτός ΕΣΣΔ). Πρώην Γιουγκοσλαβία, Φινλανδία, Σουηδία, Γερμανία, Βουλγαρία, Νορβηγία, Ρουμανία, Αυστρία και Πολωνία δέχθηκαν η κάθε μια περισσότερα από ένα πεταμπεκερέλ (10¹⁵ Bq) καισίου 137. Η περιοχή που μολύνθηκε με πάνω από 4.000 Bq/m² καλύπτει το 40% της επιφάνειας της Ευρώπης, ενώ το 2,3% δέχτηκε πάνω από 40.000 Bq/m². Υπολογίζεται ότι από τη συνολική δόση ραδιενέργειας που έλαβε ο πληθυσμός της γης λόγω του ατυχήματος, το 36% αντιστοιχεί στους κατοίκους Ρωσίας, Ουκρανίας και Λευκορωσίας και το 53% στους υπόλοιπους Ευρωπαίους.

Ακόμα και σήμερα υπάρχουν περιορισμοί στη διακίνηση τροφίμων σε χώρες της Ευρώπης:

Στο Ηνωμένο Βασίλειο υπάρχουν περιορισμοί σε 374 φάρμες με 200.000 πρόβατα.
Σε Σουηδία και Νορβηγία υπάρχουν περιορισμοί για ζώα που βρίσκονται σε ελεύθερο περιβάλλον (ανάμεσά τους και οι τάρανδοι).
Στη Γερμανία αλλά και σε άλλες βορειοευρωπαϊκές χώρες ανιχνεύονται υψηλά ποσοστά καισίου 137 σε άγρια ζώα, όπως αγριόχοιρους (μέσα επίπεδα 6.800 Bq/kg, δέκα φορές υψηλότερα από το όριο ασφαλείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα 600 Bq/kg).

Εκτιμάται ότι περισσότερο από το μισό του ιωδίου 131 που διέφυγε από το Τσερνόμπιλ κατέληξε εκτός ΕΣΣΔ. Το ραδιενεργό ιώδιο προκαλεί αύξηση των περιπτώσεων καρκίνου του θυρεοειδούς και σύμφωνα με εκτιμήσεις, παρουσιάστηκε αύξηση αυτής της μορφής καρκίνου σε Ηνωμένο Βασίλειο και Τσεχία, χρειάζονται όμως περισσότερες έρευνες για να υπάρξει συνολική εικόνα για την Ευρώπη. Κάποιες άλλες μελέτες αναφέρουν επίσης αύξηση της παιδικής λευχαιμίας σε Δυτική Γερμανία, Ελλάδα και Λευκορωσία. Έχοντας υπόψη ότι τα περισσότερα είδη καρκίνου χρειάζονται 20 με 60 χρόνια μεταξύ έκθεσης στο αίτιο και εκδήλωσης της ασθένειας, είναι προφανές ότι είναι ακόμα νωρίς για να εκτιμήσουμε τις πραγματικές διαστάσεις των επιπτώσεων του ατυχήματος.

Επιπτώσεις στην Ελλάδα

Μέρος του ραδιενεργού νέφους από το Τσερνόμπιλ έφτασε και στην Ελλάδα μετά από μερικές μέρες. Προκλήθηκε πανικός στον ελληνικό πληθυσμό, συγκεκριμένα σχετικά με την ασφάλεια των τροφίμων, με τον κρατικό μηχανισμό να κάνει συστάσεις για αποφυγή του φρέσκου γάλακτος και το καλό πλύσιμο φρούτων και λαχανικών από τις 5 Μαΐου και μετά. Το ραδιενεργό νέφος επηρέασε κυρίως την Βόρεια Ελλάδα και τη Θεσσαλία, όπου χρόνια αργότερα ανιχνεύονταν ποσά ραδιενέργειας υψηλότερα του κανονικού. Μετρήσεις που έγιναν το 1996 έδειξαν εκπομπές καισίου στα 65 κιλομπεκερέλ ανά τετραγωνικό μέτρο με το όριο επικινδυνότητας να βρίσκεται στα 5 κιλομπεκερέλ.Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία δεν παρατηρήθηκε αύξηση στη συχνότητα της λευχαιμίας, εκτός από τη σπάνια βρεφική λευχαιμία, αλλά ούτε και στον καρκίνο του θυρεοειδούς. Από την άλλη όμως υπολογίζεται από έρευνα της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας ότι έγιναν περίπου 2.500 τεχνητές εκτρώσεις το 1986 από γονείς οι οποίοι φοβήθηκαν τις πιθανές επιπτώσεις της ραδιενέργειας στο έμβρυο. Επίσης ιατρικοί κύκλοι αποδίδουν 1500 περιπτώσεις καρκίνου (τη δεκαετία 1986-1996) που δεν δικαιολογούνταν από το ιστορικό του ασθενούς, σε πιθανές επιπτώσεις του Τσερνόμπιλ.