Η καταγωγή του έθνους-κράτους και ο ρόλος του στο σύγχρονο κόσμο
Οι Πολιτικές Διαστάσεις του Θαλάσσιου Χώρου
Γράφει ο Νικήτας ΧιωτίνηςΔρ αρχιτεκτονικής/ φιλοσοφίας, Καθηγητής ΤΕΙ
Σταδιακώς από τον 16ο αιώνα και εξής, τυπικώς από τη Συνθήκη της Βεστφαλίας του 1648, άλλαξε ο τρόπος διάρθρωσης του κόσμου και ύπαρξης των κοινωνιών. Με τη Συνθήκη αυτή οριστικοποιήθηκε τυπικώς μια διαδικασία που είχε αρχίσει πολύ πριν -με τον ογδοηκονταετή Πόλεμο μεταξύ Ισπανίας και Ολλανδίας και τον τριακονταετή Πόλεμο στην Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους (Sacrum Romanum Imperium Nationis Germanicae)- υπό την επικράτεια των νεωτερικών απόψεων περί των προτεραιοτήτων του ανθρωπίνου βίου. Ευρύτεροι χώροι, με κατοίκους που έχουν κοινά συμφέροντα, ομαδοποιούνται σε «έθνη-κράτη» ως ανεξάρτητες και κυρίαρχες χωρικές οντότητες με συγκεκριμένα γεωγραφικά όρια και με κεντρική διοίκηση. Πρόκειται περί μιας διαδικασίας που ίσως δεν έχει ακόμα τελειώσει και μάλλον δεν θα οριστικοποιηθεί ποτέ, καθ’ όσον ο Βεστφαλιανός τρόπος οργάνωσης του κόσμου δείχνει να μην έχει θέση στη σημερινή πραγματικότητα.
Ο χαρακτηρισμός έθνη-κράτη υπήρξε εν πολλοίς ψευδεπίγραφος. Τα όρια των γεωγραφικών ενοτήτων αυτών συμφωνούντο κάθε φορά κατόπιν συγκυριών και ισορροπίας δυνάμεων, τα σύνορα αυτών των «εθνών-κρατών» διαρκώς αλλάζουν, σήμερα υπάρχουν τέτοια «έθνη-Κράτη» όπου μιλιούνται πολλές γλώσσες, ενώ μερικά έχουν σύνορα έως και μέσα στις ίδιες τις πόλεις. Έχουμε μάλιστα χαθεί σε ατέρμονες συζητήσεις περί του τι τελικώς είναι «έθνος», χωρίς να έχουμε ακόμα συμφωνήσει σε κάτι στέρεο.
Ο σημερινός τρόπος εξέλιξης των κοινωνιών, που σημαίνει ο σημερινός τρόπος ύπαρξης των κοινωνιών, καταδήλως υπερβαίνει τους περιορισμούς των εγκαθιδρυμένων «εθνών-κρατών». Επανερχόμαστε σε μία ανάγκη θεώρησης των τοπικών κοινωνιών ως κυττάρου ενός παγκόσμιου οργανισμού. Οι διαφορές μεταξύ των κατά τόπους κοινωνιών δεν μπορεί παρά να είναι ο τρόπος με τον οποίον νοηματοδοτούν την ύπαρξή τους και ιεραρχούν τις προτεραιότητες του βίου των μελών τους. Διαφορές που εξ’ αιτίας της αναπόφευκτης παγκοσμιοποίησης τους -ασχέτως αν αυτή η παγκοσμιοποίησή τους είναι ευκταία ή απευκταία- δεν μπορούν παρά να μειώνονται. Οι κοινωνίες θα υποχρεωθούν εκ των πραγμάτων να αποδεχτούν πολιτιστική, πολιτική και οικονομική συνύπαρξη, που σημαίνει συνεργασία, αλλά και σε κάποιο βαθμό συναντίληψη περί του τρόπου ύπαρξης τους.
Η Ιστορία στηρίχτηκε και εξελίχθηκε στη μέσω θαλάσσης επικοινωνία. Στη θάλασσα οφείλεται η ανάπτυξη του ελληνικού πολιτισμού, δηλαδή το πεδίο αναφοράς της Δύσης. Η θάλασσα ήταν και εξακολουθεί να είναι κύρια οδός παγκόσμιας επικοινωνίας. Μέσω της ελευθερίας και της δυνατότητας που προσφέρει η θάλασσα είναι που διακινούνται σήμερα πληθυσμοί προς αναζήτηση καλλίτερης τύχης, αλλά και στη θάλασσα στηρίζουν την ανάπτυξή τους και στη θάλασσα οφείλουν την ύπαρξή τους πάμπολλες κοινωνίες, ιδιαιτέρως τα νησιά και οι παραθαλάσσιες πόλεις και χωριά. Επί πλέον σήμερα η θάλασσα γίνεται αντικείμενο άναρχης χρήσης προς αποκόμιση ωφελημάτων, από αλιεία μέχρι εξορύξεις υδρογονανθράκων και δραστηριότητες που επιδιώκουν να αποφύγουν τους θεσμισμένους οικονομικούς κανόνες των κρατών.
Στη θάλασσα οφείλεται εν πολλοίς η δύναμη της Αγγλίας, που εδώ και αιώνες δείχνει να κρατά τα σκήπτρα, εξελίχθηκε και σε διεθνές κέντρο αναφοράς, ασχέτως της εθνικότητας των πλοιοκτητών. Η παλαιά και εν πολλοίς γερμανική ιδέα, να επικεντρωθεί το ενδιαφέρον στη διαχείριση των εδαφών, δεν βοηθά σήμερα σε τίποτα, αντιθέτως αφήνει τη δύναμη της θάλασσας, ως πεδίο παγκόσμιας επικοινωνίας και ανάπτυξης των κρατών, στη δικαιοδοσία οξυδερκέστερων στρατηγικών, αλλά και άνομων συμφερόντων. Άλλωστε η σημερινή Γερμανία έχει αλλάξει στρατηγική, ενισχύοντας σε σημαντικό βαθμό τη θαλάσσια παρουσία της.
Στη θάλασσα είναι δύσκολο να επιβληθούν σύνορα, οι ΑΟΖ πολύ δύσκολα απομονώνονται, δυσκολότερα οριοθετούνται και ακόμα δυσκολότερα θα παραμείνουν ως τέτοιες. Στη θάλασσα συγχέονται τα όρια των ήδη υποβαθμισμένων γεωγραφικών ορίων των ληξιπρόθεσμης διάρκειας εθνών-κρατών. Ο νέος διαμορφούμενος κόσμος νομοτελειακώς θα αποτελείται από Περιφέρειες με κοινά οικονομικά, πολιτισμικά και κοινωνικά, δεδομένα και επιδιώξεις. Όχι όμως με τη μεσαιωνική τους οργάνωση, γιατί δεν μπορούν πλέον να τους επιβληθούν τα περιοριστικά όρια των σημερινών γεωγραφικών συνόρων των εθνών-κρατών, τα οποία άλλωστε δεν είναι παρά μετεξέλιξη της μεσαιωνικής φεουδαρχίας. Η παγκόσμια ευκολία επικοινωνίας των λαών, των γνώσεων και των ιδεών είναι απαγορευτικό για κάτι τέτοιο, το glocal, εκ του local και global, είναι πλέον γεγονός.
Στρεβλώσεις της ίδιας της έννοιας της οικονομίας και της ανάπτυξης, επιχειρούν να ποδηγετήσουν τη νέα παγκόσμια πραγματικότητα. Tον τελευταίο καιρό το διαπιστώνουμε ολοένα και εντονότερα. Το επικρατούν χρηματοπιστωτικό σύστημα έχει αλλοιώσει το ρόλο των Τραπεζών και έχει οδηγήσει τα κράτη σε θεώρηση της ανάπτυξής τους ως συνταυτιζόμενη με μια επιβαλλόμενη αντιαναπτυξιακή έννοια περί «οικονομικής αποτελεσματικότητας», ενώ ταυτόχρονα οι υφιστάμενες πολιτικές εξουσίες με νύχια και με δόντια κρατούν το παρελθόν: τελευταία γεγονότα στην Ισπανία, εκλογικά αποτελέσματα στη Γερμανία και λοιπές «εθνικιστικές συσπειρώσεις», τεκταινόμενα μεταξύ βόρειας και νότιας Ιταλίας, συμπεριφορά Ερντογαν στους Κούρδους, «ισλαμικό κράτος», κ.λ.π.
Τα πράγματα όμως έχουν ήδη πάρει άλλο δρόμο. Οφείλουμε να τον προβλέψουμε σωστά και αναλόγως να οργανώσουμε τις ζωές μας, κυρίως όμως αυτές των μελλοντικών γενεών. Τα έθνη-κράτη οφείλουν να επανακαθορίσουν τους στόχους τους και τον τρόπο λειτουργίας τους. Η θάλασσα που ήταν, είναι και θα είναι, πεδίο παγκόσμιας επικοινωνίας, πεδίο εν πολλοίς μη υποκείμενο σε πολιτικές εξουσίες της συγκυρίας, ίσως να είναι αυτή που θα οδηγήσει την ανθρωπότητα σε μία νέα Αναγέννησή της, σε ένα νέο τρόπο συνύπαρξης των λαών. Οπωσδήποτε θα συμμετάσχει καθοριστικά στον νέο τρόπο ύπαρξης της παγκόσμιας κοινότητας, τρόπο επιβαλλόμενο από τις συνθήκες, συνθήκες που μακάρι να προβλέπουν, αλλά και να διαμορφώνουν, οι πολιτικές ηγεσίες των κρατών.
Μέχρι τώρα, ως χώρα, είτε τρέχουμε πίσω από τα γεγονότα ασθμαίνοντας, είτε επαναπαυόμαστε στις μέχρι τώρα επιτυχημένες ιδιωτικές πρωτοβουλίες. Οφείλουμε να αποκτήσουμε στέρεο πολιτικό σχεδιασμό και να φτάσουμε κάποτε να επιλέγουμε τις πολιτικές ηγεσίες με βάση τις πολιτικές τους προτάσεις και όχι παρασυρόμενοι από τα διαφημιστικά σποτ των κομμάτων.
Περισσότερες δημοσιεύσεις της κατηγορίας Απόψεις ΕΔΩ
