1821 -2021: 200 χρόνια από την Εθνεγερσία και παλιγγενεσία κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Οἱ Κεφαλλῆνες εἶχαν φθάσῃ στὴν Πελοπόννησο, στὴν θέσι Γλαρέντζα, ἀπὸ τὶς 9 Μαΐου (22 Μαΐου) τοῦ 1821 καὶ κατέληξαν στὴν Μανωλάδα, γιὰ νὰ ἐνωθοῦν μὲ τὶς δυνάμεις τοῦ Σισίνη.
Τὸ σῶμα αὐτό, ἀποτελούμενον ἀπὸ 360 ἄνδρες, συνεκροτήθῃ κυριολεκτικῶς κάτω ἀπὸ τὴν μύτη τῶν ἀγγλικῶν ἀρχῶν καὶ μὲ τὴν ἰδιαιτέρα μέριμνα τῆς Ἰωάννας Μεταξᾶ, ἀδελφῆς τῶν Κωνσταντίνου καὶΜαρίνου Μεταξᾶ. Αὐτὴ ἡ γυναίκα περιέτρεξε ὅλα τὰ χωριὰ τῆςΚεφαλληνίας καὶ σὲ μικρὸ χρονικὸ διάστημα κατόρθωσε νὰ στρατολογήσῃ ἕναν μικρὸ στρατό.
Τὸ σῶμα αὐτὸ μετεφέρθῃ στὴν Πελοπόννησο μὲ τὰ πλοῖα τῶν ἀδελφῶνἈναστασίου καὶ Γερασίμου Φωκᾶ, οἱ ὁποῖοι προσέφεραν καὶ τοὺς ἑαυτούς τους ἀλλὰ καὶ τὰ πλοῖα εἰς τὸν ἀγώνα.
Ἐὰν δὲν ἔφθαναν οἱ Κεφαλλῆνες στὴν Πελοπόννησο, οἱ Λαλαῖοι δὲν θὰ ἀντιμετωπίζονταν, διότι τὸ μεγαλύτερον τμῆμα τῶν Ἑλληνικῶν δυνάμεων πολιορκοῦσε τὴν Τρίπολι.
Ἐρχόμενοι σὲ ἐπαφὴ μὲ τὸν Σισίνη, ἅμα τῇ ἀφίξει τους, κατευθύνθηκαν πρὸς τὴν περιοχὴ τῶν Λαλαίων, κατόπιν ἐντολῆς τοῦ Παλαιῶν Πατρῶν Γερμανοῦ, διότι ἐκεῖ ἦτο ὁ μεγαλύτερος κίνδυνος, ἐφ΄ ὅσον οἱ Λαλαῖοι μποροῦσαν ἀνᾲ πάσᾳ στιγμῇ νὰ ἐνισχύσουν τὴν Πάτρα.
Ἄλλως τε, ὅλοι οἱ Τοῦρκοι εἶχαν κλειστῇ στὰ φρούρια, πλὴν τῶν Λαλαίων ποὺ διενεργοῦσαν ἐπιδρομὲς ἔξω ἀπὸ αὐτά.
Οἱ Λαλαῖοι, μετὰ τὴν θανάτωσι τοῦ Χαραλάμπου Βιλαέτου, στὶς 2 Μαΐου(15 Μαΐου) τοῦ 1821 (Τρικούπης) λεηλατοῦσαν ὅλην τὴν Ἠλεία κατὰ τὶς ὀρέξεις τους. Ἄν κι ὁ Βιλαέτης εἶχε προωθήσῃ τὶς δυνάμεις του στὴν περιοχὴ τῶν Λαλαίων, στὸ χωριὸ Λαντζόι (ἤ Λαντσόι), αὐτὸ τὸ στρατόπεδον οὐσιαστικῶς διελύθῃ.
Ἄρα οἱ νεοαφιχθεῖσες δυνάμεις τῶν Κεφαλλήνων ἦτο μία θαυμασία εὐκαιρία γιὰ νὰ ἐπαναπολιορκηθοῦν οἱ Λαλαῖοι.
Οἱ Κεφαλλῆνες εἶχαν φέρῃ μαζύ τους δύο κανόνια, ἐνώθηκαν μὲ τοὺς ἄνδρες τοῦ Σισίνη καὶ μὲ τοὺς Γαστουναίους καὶ κατέληξαν νὰ πολιορκοῦν τὸ Λάλα, ἀρχικῶς ἀπὸ τὴν θέσι Πουρνάρι.
Ἡ πρώτη μάχη ἐδόθῃ στὶς 29 Μαΐου(11 Ἰουνίου), στὸ «Πουρνάρι», ὅταν οἱ Λαλαῖοι ἐπεχείρισαν νὰ ἁρπάξουν τὰ κανόνια. Οἱ Ἕλληνες ὄχι μόνον κατάφεραν νὰ τοὺς ἐκδιώξουν, ἀλλὰ σκότωσαν περισσοτέρους ἀπὸ πενήντα, ἐπιτυγχάνοντας τὴν πρώτη μεγάλη τους νίκη. (Εἶχε προηγηθῇ στὶς 24 Ἀπριλίου –7 Μαΐου– ἡ φυγὴ τῶν Λαλαίων ἀπὸ τὴν Ἀγουλινίτσα, ὅταν κατεδιώχθησαν ἀπὸ τὸν Μοσχούλα.)
Τὴν νύκτα ὅμως τῆς 29ης Μαΐου μετεκινήθησαν οἱ Ἕλληνες πρὸς τὴνθέσι Πούσι, ἀπέχοντας ἀπὸ τὸν Λάλα πλέον μόλις μισὴ ὥρα. Τὸ στράτευμα τῶν Ἑλλήνων εἶχε φθάσῃ περὶ τὶς τέσσερις χιλιάδες ἐκεῖνες τὶς ἡμέρες.
Ὅμως καὶ οἱ Λαλαῖοι εἶχαν ἐνισχυθῇ ἀρκετὰ ὅταν κατάφεραν νὰ ἀνοίξουν δρόμο καὶ νὰ ἐλευθερώσουν τοὺς κλεισμένους στὴν Γλαρέντζα Τούρκους, σκοτώνοντας τὸν Γεώργιον Γιαννιᾶ κι ὅλους τοὺς ἄντρες του.
Στὶς 30 Μαΐου (12 Ἰουνίου) δευτέρα μάχη πλέον, στὴ θέσι Ποῦσι αὐτὴν τὴν φορά.
Σὲ αὐτὴν τὴν μάχη ἔλαβον μέρος περὶ τοὺς 1500 Λαλαίους, καὶ μὲ ἱππικό, καὶ 800 Ἕλληνες. Πάλι ἡ νίκη περιῆλθε στοὺς Ἕλληνες.
Στὸ μεταξύ, λόγῳ ἄσθματος, πεθαίνει ὁ Γιωργάκης Πλαπούτας, ἀδελφὸς τοῦ Δημητρίου Πλαπούτα.
Μαθαίνοντας ὁ Κολοκοτρώνης τὰ νέα στέλνει τὸν Πλαπούτα νὰ παραλάβῃ τὸν νεκρό.
Ἀπὸ τὴν Πάτρα ὅμως, καθ’ ὅ,τι δὲν φαινόταν ὁ δρόμος οὔτε ἀπὸ τὸ Ποῦσι, ἀλλὰ οὔτε κι ἀπὸ τοὺς ἐκεῖ Ἕλληνες ποὺ τὴν πολιορκοῦσαν, κατέφθασε ὥς ἐνίσχυσις στοὺς Λαλαίους, κατόπιν αἰτήματός τους, ὁ Γιουσοῦφ πασσᾶς Σέραλης, στὶς 12 Ἰουνίου (25 Ἰουνίου) μὲ 800 ἄνδρες, ἐκ τῶν ὁποίων οἱ 300 ἱππεῖς.
Στὶς 13 Ἰουνίου (26 Ἰουνίου) ὅμως οἱ Τοῦρκοι, ἄν καὶ οἱ Ἕλληνες τοὺς ἀνέμενον, κατάφεραν νὰ βρεθοῦν στὰ μετόπισθέν τους, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ κτυπήσουν τὰ ξημερώματα τοὺς Ἕλληνες πισώπλατα καὶ σχεδὸν μέσα στὰ ταμπούρια τους.
Παρ’ ὅ,τι κάποιοι Ἕλληνες, οἱ Φαναρῖται, τρόμαξαν καὶ διέφυγαν, μὲ τοὺς Τούρκους στὸ κατόπιν τους, ἡ μάχη γρήγορα ἄλλαξε τροπὴ μὲ ἀποτέλεσμα οἱ Τοῦρκοι νὰ ἀρχίσουν σιγὰ σιγὰ νὰ ὀπισθοχωροῦν.
Οἱ ὁπλαρχηγοί, καθ’ ὅλην τὴν διάρκεια τῆς μάχης περιέτρεχαν τὶς θέσεις τῶν ἀνδρῶν τους, μοίραζαν πολεμοφόδια καὶ ἐνεθάῤῥυναν τοὺς ἄνδρες τους. Μάλλιστα ὁ Ἀνδρέας Μεταξᾶς ἐτραυματίσθῃ.
Τελικῶς ὁ Γιουσοῦφ πασσᾶς ἀπέσυρε τοὺς ἄνδρες του, διότι οἱ ἀπώλειές του ξεπερνοῦσαν τοὺς διακοσίους σὲ νεκρούς. Οἱ Λαλαῖοι ἐπίσης ἐπέστρεψαν στὸ χωριό τους.
Οἱ Ἕλληνες ὅμως, ἄν καὶ νικητές, βούλωσαν τὰ κανόνια καὶ ἐγκατέλειψαν τὸ στρατόπεδον, διότι οἱ προμηθευτές τους σὲ τροφὴ καὶ νερὸ φοβήθηκαν τὴν μάχη καὶ ἔφυγαν τρομοκρατημένοι.
Τὸ στρατόπεδον σκόρπισε.
Οἱ Λαλαῖοι παρέμειναν ἀκόμη τρεῖς ἡμέρες στὸν Λάλα, περιμένοντας κάποιαν κίνησιν τῶν Ἑλλήνων. Ὅταν βεβαιώθηκαν πὼς δὲν πρόκειται νὰ ἐπανέλθουν, ξεκίνησαν γιὰ τὴν Πάτρα.
Στὶς 17 Ἰουνίου (30 Ἰουνίου) ἀπεχώρησαν ἀπὸ τὸν Λάλα γιὰ τὴν Πάτρα, διὰ παντός, μὲ ὅλα τὰ λάφυρά τους.
