Του Chi Kong Chyong, European Council on Foreign Relations
Μετά την προσάρτηση της Κριμαίας τον Μάρτιο 2014, τρεις άλλες περιοχές στην ανατολική Ουκρανία (Χάρκοβο, Ντόνετσκ και Λουχάνσκ) απαίτησαν τη διενέργεια δημοψηφίσματος για την απόσχιση από την Ουκρανία μέχρι τις 11 Μαΐου.
Αυτές οι τέσσερις περιοχές είναι ζωτικής σημασίας για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Μαζί, αντιπροσωπεύουν το ένα τρίτο των συνολικών εισπράξεων από εξαγωγές και παράγουν το ένα τέταρτο του ΑΕΠ της Ουκρανίας. Η τρέχουσα πολιτική κατάσταση δημιούργησε ακόμα περισσότερες αμφιβολίες σχετικά με το μέλλον της ενέργειας στην Ουκρανία, το οποίο βασίζεται στις τεταμένες σχέσεις μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας για το φυσικό αέριο.
Η μεταφορά ρωσικού αερίου στην Ευρώπη
Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης άλλαξε ριζικά το σύστημα των ρωσικών εξαγωγών φυσικού αερίου προς την Ευρώπη. Δημιούργησε σοβαρά προβλήματα στο εμπόριο φυσικού αερίου για τη Ρωσία, για τις δημοκρατίες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, καθώς και για τους Ευρωπαίους πελάτες της Ρωσίας.
Πρώτον, το σοβιετικό ενιαίο σύστημα αγωγών χωρίστηκε και τέθηκε υπό τον έλεγχο των νέων ανεξάρτητων κρατών. Η Ουκρανία αναδείχθηκε ως η πιο σημαντική χώρα διέλευσης για τις ρωσικές εξαγωγές φυσικού αερίου προς την Ευρώπη. Μεταξύ του 1991 και του 2000, το 93% (106bcm ανά έτος) των ρωσικών εξαγωγών φυσικού αερίου, πραγματοποιήθηκε μέσω της Ουκρανίας.
Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης προκάλεσε οικονομική δυσπραγία στα πρώην Σοβιετικά κράτη. Αυτό προκάλεσε ένα κύκλο μη πληρωμής του χρέους για το ρωσικό φυσικό αέριο, που οδήγησε σε διαρκή παζάρια μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας για τον διακανονισμό των χρεών, των τιμών και των τελών διέλευσης. Οι διαφωνίες ξεκίνησαν, ήδη από το 1992, και η συνεχής επανάληψή τους έθετε σε κίνδυνο τον εφοδιασμό της Ευρώπης με φυσικό αέριο. Όταν τον Ιανουάριο του 2009 η Ρωσία και η Ουκρανία συγκρούστηκαν και πάλι, αυτή η σύγκρουση δημιούργησε τη χειρότερη διαταραχή στη διέλευση του φυσικού αερίου από την έναρξη των ρωσικών εξαγωγών φυσικού αερίου προς την Ευρώπη.
Για να ξεπεράσει το πρόβλημα αυτό, η Ρωσία έχει προσπαθήσει να διαφοροποιήσει τις εξαγωγές φυσικού αερίου προς την Ευρώπη κατασκευάζοντας αγωγούς για να παρακάμψει την Ουκρανία. Το 1994 άρχισε την κατασκευή ενός μεγάλου αγωγού εξαγωγής ο οποίος διέρχεται από την Λευκορωσία και την Πολωνία, προς την Γερμανία και ο αγωγός αυτός έφτασε στο πλήρες δυναμικό του το 2006. Το 2003 λειτούργησε ένας υποθαλάσσιος αγωγός προς την Τουρκία. Πιο πρόσφατα, ο υποθαλάσσιος αγωγός Nord Stream που περνά κάτω από τη Βαλτική Θάλασσα λειτούργησε το 2011 και συνδέει απευθείας τη Ρωσία με τη Γερμανία. Μετά τη λειτουργία αυτών των αγωγών, τον Ιανουάριο του 2014 από την Ουκρανία διέρχεται μόλις το 49% των εξαγωγών του ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη.
Προσκόλληση στο μονοπώλιο της διαμετακόμισης
Η Ρωσία κατάφερε να μειώσει την εξάρτησή της από την Ουκρανία ως χώρα διαμετακόμισης. Αλλά η εξάρτηση της Ουκρανίας από το ρωσικό φυσικό αέριο παρέμεινε σε υψηλά επίπεδα: το 60% της προμήθειας φυσικού αερίου της Ουκρανίας προέρχεται από εισαγωγές από τη Ρωσία. Η Ουκρανία αντιμετωπίζει το μονοπώλιο διαμετακόμισης ως σημαντικό διαπραγματευτικό χαρτί στις συζητήσεις με τη Ρωσία και πιστεύει ότι ενεργεί αποτρεπτικά στην αύξηση των τιμών των εισαγωγών. Σε μια πρόσφατη έρευνα, το 60% των Ουκρανών δήλωσε ότι δεν θα παραδώσει τους στρατηγικούς αγωγούς τους στη Ρωσία, ακόμη και αν αυτό σήμαινε χαμηλότερες τιμές του φυσικού αερίου. Αλλά στην πραγματικότητα, η εξάρτηση της Ρωσίας από την Ουκρανία ως χώρα διαμετακόμισης μειώνεται, η «αξία» αυτών των αγωγών για τη Ρωσία έχει μειωθεί δραματικά. Μετά την ολοκλήρωση του αγωγού παράκαμψης, South Stream, που θα λειτουργήσει το 2018, η αξία των ουκρανικών αγωγών θα είναι κοντά στο μηδέν.
Ωστόσο, οι Ουκρανοί φαίνεται να διακατέχονται από την ιδέα του να έχουν το μονοπώλιο διαμετακόμισης μαζί με φθηνό φυσικό αέριο. Μετά τη διαφωνία το 2006 με τη Ρωσία για το φυσικό αέριο, οι Ουκρανοί ρωτήθηκαν για το πώς θεωρούν ότι θα πρέπει να αντιδράσει η χώρα τους στην απειλή της Ρωσίας να διακόψει την παροχή φυσικού αερίου στην Ουκρανία. Το 35% των ερωτηθέντων υποστήριξε ότι η Ουκρανία θα πρέπει να αυξήσει τα τέλη διέλευσης σε απάντηση στην αύξηση των τιμών του φυσικού αερίου από τη Ρωσία. Το 20% δήλωσε ότι η Ουκρανία θα πρέπει να έχει ως στόχο να επαναφέρει την παλιά συμφωνία ανταλλαγών με τη Ρωσία, η οποία προέβλεπε χαμηλά τέλη διέλευσης ως αντάλλαγμα για τις χαμηλές τιμές του φυσικού αερίου. Το 11% υποστήριξε την παράδοση των αγωγών διέλευσης στη Ρωσία σε αντάλλαγμα για χαμηλότερες τιμές. Το 4% πίστευε ότι η Ουκρανία θα πρέπει να πάρει ποσότητα του φυσικού αερίου που προορίζεται για τους Ευρωπαίους καταναλωτές. Το 3% ήθελε η Ουκρανία να κλείσει όλους τους αγωγούς διαμετακόμισης. Το 2008, η εθνική εταιρεία φυσικού αερίου της Ουκρανίας, Naftogaz, προσπάθησε να θέσει ένα τέλος διέλευσης ύψους 9 αμερικανικών δολαρίων ανά tcm/100km στο Ρωσικό φυσικό αέριο. Αυτό το τέλος ήταν τρείς φορές μεγαλύτερο από εκείνο που έχει επιβάλλει η Σλοβακία και η Πολωνία και διπλάσιο των τελών που επιβλήθηκαν από τις περισσότερες χώρες της Δυτικής Ευρώπης.
Ο ρόλος του φυσικού αερίου στην οικονομία και την πολιτική της Ουκρανίας
Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η Ουκρανία είναι εξίσου εξαρτημένη από το ρωσικό φυσικό αέριο τώρα, όπως ήταν και πριν από 20 χρόνια: δεν βλέπει κανέναν λόγο να προχωρήσει στην αναδιάρθρωση του ενεργειακού τομέα της. Οι σχετικά χαμηλές τιμές που κατέβαλε μέχρι το 2009 για το φυσικό αέριο έχουν κάνει την οικονομία της, ενεργειακά απολύτως αναποτελεσματική. Η οικονομία της Ουκρανίας είναι περίπου τρεις φορές πιο ενεργοβόρα από εκείνη της Πολωνίας ή των Ηνωμένων Πολιτειών. Ακόμη και η Ρωσία είναι κατά 25% λιγότερο ενεργοβόρα από την Ουκρανία.
Οι βιομηχανίες μετάλλου και χημικών στην ανατολική και νότια Ουκρανία καταναλώνουν περίπου 16bcm φυσικού αερίου ετησίως, δηλαδή περίπου το ήμισυ των συνολικών εισαγωγών φυσικού αερίου της Ουκρανίας από τη Ρωσία. Αυτοί οι δύο τομείς αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της οικονομίας της Ουκρανίας: μαζί, παράγουν το 42% του ΑΕΠ και το 48% του συνόλου των εισπράξεων από εξαγωγές. Σε αντίθεση, οι συνολικές εισπράξεις από τα τέλη διέλευσης καλύπτουν μόλις λιγότερο από το 2% του ΑΕΠ, εξ αυτών των εσόδων τα περισσότερα χρησιμοποιούνται για τη διατήρηση της λειτουργίας των αγωγών διαμετακόμισης. Ως εκ τούτου, οι χαμηλότερες τιμές των εισαγωγών είναι πιο σημαντικές για την οικονομία της Ουκρανίας από τα πλεονεκτήματα που προέρχονται από τη μεταφορά ρωσικού φυσικού αερίου. Για το λόγο αυτό, οι πολιτικοί της Ουκρανίας, που υποστηρίζονται από τους ολιγάρχες στους οποίους ανήκουν οι βιομηχανίες μετάλλου και χημικών, έχουν διαπραγματευτεί με τη Ρωσία για χαμηλές τιμές εισαγωγών σε αντάλλαγμα για τη διατήρηση των χαμηλών τελών διέλευσης φυσικού αερίου και κυρίως για την ασφάλεια της διέλευσης.
Ως εκ τούτου, ο πολιτικός διχασμός «Ανατολή-Δύση» στην Ουκρανία δεν είναι μόνο θέμα των πολιτιστικών παραγόντων όπως η γλώσσα και η εθνικότητα. Οι διαφορές αυτές υπογραμμίζονται από το ρωσικό φυσικό αέριο, το οποίο έχει ισχυρό αντίκτυπο στις οικονομικές και πολιτικές επιλογές των περιφερειών της Ουκρανίας και στην εσωτερική πολιτική της χώρας. Για παράδειγμα, όταν η Yuliya Tymoshenko υπέγραψε το 2009 τη συμφωνία για το φυσικό αέριο με τη Ρωσία, η οποία έστειλε τις τιμές εισαγωγής του φυσικού αερίου στα ύψη, το έκανε, εν μέρει, για να επιβληθεί μεγαλύτερο οικονομικό κόσμος στις ανατολικές και νότιες βιομηχανικές περιοχές, οι οποίες αποτελούσαν την εκλογική βάση του αντιπάλου της, Viktor Yanukovych. Σε απάντηση, όταν ο Viktor Yanukovych ήρθε στην εξουσία το 2010, η κυβέρνησή του υπέγραψε με τη Ρωσία τις λεγόμενες «Συμφωνίες του Χάρκοβο», οι οποίες προέβλεπαν την επέκταση της ρωσικής μίσθωσης των ναυτικών εγκαταστάσεων στην Κριμαία μέχρι το 2042, με αντάλλαγμα μια πολυετή έκπτωση επί της τιμής εισαγωγής του ρωσικού φυσικού αερίου για την Ουκρανία.
Όμως, η κατάσταση βελτιώνεται και έχει τη δυνατότητα να βελτιωθεί ακόμη περισσότερο. Η εγχώρια κατανάλωση φυσικού αερίου έχει μειωθεί από την πρώτη αύξηση της τιμής του εισαγόμενου ρωσικού φυσικού αερίου το 2006. Ως αποτέλεσμα, το 2013, η συνολική κατανάλωση φυσικού αερίου για την θέρμανση των τομέων και των νοικοκυριών ήταν περίπου ίση με την εγχώρια παραγωγή φυσικού αερίου της Ουκρανίας, η οποία είναι τέσσερις φορές φθηνότερη από ό, τι το ρωσικό φυσικό αέριο. Υπάρχουν ακόμη μεγαλύτερες δυνατότητες για εξοικονόμηση ενέργειας στις ενεργοβόρες βιομηχανίες μετάλλου και χημικών. Η χημική βιομηχανία έχει περιορίσει την κατανάλωση ενέργειας κατά 25% από το 2006 και θεωρητικά θα μπορούσε να μειώσει την κατανάλωση κατά 25% ακόμη.
Η προσάρτηση της Κριμαίας και το μέλλον του φυσικού αερίου στην Ουκρανία
Η προσάρτηση της Κριμαίας και η πιθανή απόσχιση των ανατολικών περιοχών από την Ουκρανία θα μπορούσε να έχει σοβαρές συνέπειες για την οικονομία και την ενεργειακή κατάσταση της Ουκρανίας.
Η ανατολική και νότια Ουκρανία μαζί διαθέτουν περίπου 640bcm ή το 93% των συμβατικών εναπομεινάντων αποθεμάτων φυσικού αερίου της Ουκρανίας. Τα αποθέματα αυτά ισοδυναμούν με περίπου 11 χρόνια συνολικής κατανάλωσης φυσικού αερίου ή με 30 χρόνια θέρμανσης των τομέων και κατανάλωσης φυσικού αερίου από τα νοικοκυριά. Στις δύο αυτές περιοχές βρίσκεται το 90% όλων των κοιτασμάτων φυσικού αερίου. Ακόμα και αν μόνο το 40% από το σύνολο αυτών των πηγών αποδειχθεί ότι είναι τεχνικά και οικονομικά βιώσιμες, η Ουκρανία θα μπορούσε να είναι αυτάρκης σε κατανάλωση φυσικού αερίου για τουλάχιστον 30 χρόνια.
Η Ουκρανία έχει επίσης τεράστιους πόρους του σχιστολιθικού φυσικού αερίου, οι οποίοι θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν ενεργειακή ανεξαρτησία στη χώρα για τουλάχιστον 75 χρόνια. Οι περισσότερες από αυτές τις πηγές βρίσκονται στις ανατολικές, νότιες και δυτικές περιοχές. Αν οι ανατολικές περιοχές αποσχισθούν, η Ουκρανία θα χάσει ένα σημαντικό μέρος των αποθεμάτων σχιστόλιθου. Ταυτόχρονα, θα χάσει την υπάρχουσα υποδομή παραγωγής φυσικού αερίου, η οποία θα καταστήσει πολύ πιο δύσκολο να αναπτυχθεί το σχιστολιθικό φυσικό αέριο στην υπόλοιπη χώρα.
Τι πρέπει να κάνει η Ευρώπη;
Χωρίς τις ανατολικές περιοχές της, η Ουκρανία θα εξαρτηθεί ακόμη περισσότερο από το Ρωσικό φυσικό αέριο. Αυτό θα αποτελούσε απειλή για την ασφάλεια του φυσικού αερίου της Ευρώπης. Μια βραχυπρόθεσμη λύση για την Ευρώπη θα είναι να προετοιμαστεί για διακοπή διέλευσης χρησιμοποιώντας κάθε δυνατό μέσο. Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει την ύπαρξη άλλης καύσιμης ύλης για τις μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και θέρμανσης που λειτουργούν με φυσικό αέριο. Επίσης, η Ευρώπη πρέπει να επικεντρωθεί στη συνεργασία με την Ουκρανική κυβέρνηση, ώστε να ξεκινήσει η ανάστροφη ροή φυσικού αερίου από τη Σλοβακία. Αυτό θα εξασφαλίσει ότι σε περίπτωση σύγκρουσης για το φυσικό αέριο με τη Ρωσία, η Ουκρανία θα μπορούσε να λάβει φυσικό αέριο από τη Δύση, αντί να αναγκάζεται να λαμβάνει φυσικό αέριο που προορίζεται για τους Ευρωπαίους καταναλωτές.
Μακροπρόθεσμα, η Ευρώπη πρέπει να πείσει την Ουκρανία να υιοθετήσει μια στρατηγική και συνεκτική πολιτική για το φυσικό αέριο. Η Ουκρανία πρέπει να ξεχάσει την εκμετάλλευση επί των αγωγών διέλευσης με κάθε κόστος και αντ ΄αυτού, να διαπραγματευτεί με τη Ρωσία και την Ευρώπη για την από κοινού διαχείριση των αγωγών της. Αυτό θα μείωνε την οικονομική αξία του προτεινόμενου από τη Ρωσία αγωγού South Stream. Η Ευρώπη πρέπει να στηρίξει πραγματικά τους αγωγούς παράκαμψης της Ρωσίας, ως έναν τρόπο για να αναγκάσει την Ουκρανία να προχωρήσει σε μεταρρύθμιση της πολιτικής της στον τομέα του φυσικού αερίου και να αναζητήσει εναλλακτικές πηγές εφοδιασμού, συμπεριλαμβανομένου του φυσικού αερίου από σχιστόλιθο. Η Ευρώπη πρέπει να ενθαρρύνει την Ουκρανία να αλλάξει την πολιτική ρητορική της για το φυσικό αέριο. Αντί να βλέπουν τους αγωγούς ως στρατηγικό όπλο, οι ηγέτες της Ουκρανίας θα πρέπει να επικεντρωθούν στη μεταρρύθμιση και την απελευθέρωση του τομέα της ενέργειας, έτσι ώστε να εξαλειφθεί η πολιτική δύναμη του Ρωσικού φυσικού αερίου στην Ουκρανία.
Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ
Πηγή:www.capital.gr
