Το μακρύ δράμα του ποντιακού ελληνισμού
Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας των Ποντίων: Οι ρίζες και η ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού
Γράφει ο Κώστας Μαυραγάνης
Γύρω στις 353.000 (σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις, μέχρι και 382.000) θεωρείται πως ανέρχονται οι νεκροί από τη Γενοκτονία των Ποντίων, που διήρκεσε από το 1914 ως το 1923- της δεύτερης μεγαλύτερης γενοκτονίας του 20ού αιώνα, αρχιτέκτονας της οποίας ήταν ο «πατέρας» της σύγχρονης Τουρκίας, Μουσταφά Κεμάλ. Η Ελλάδα έχει αναγνωρίσει επίσημα τη Γενοκτονία από το 1994 και καθιερώσει ως Ημέρα Μνήμης για τη Γενοκτονία των Ελλήνων στον Πόντο τη 19η Μαΐου. Επίσης, έχει υπάρξει αναγνώριση ως γενοκτονία και από την από την IAGS (International Association of Genocide Scholars), από το 2007- ωστόσο τη γενοκτονία αρνείται πεισματικά η Τουρκία.
Οι Έλληνες του Πόντου υπήρχαν στην περιοχή από τη μακρινή αρχαιότητα, και τις παραμονές των διώξεων, το 1914, υπολογίζεται πως ανέρχονταν σε 450.000 στον Μικρασιατικό Πόντο και 400.000 στη Ρωσική Αυτοκρατορία. Επίσης, στην υπόλοιπη Οθωμανική Αυτοκρατορία ζούσαν οι Έλληνες της Ανατολής, που έφταναν περίπου τα 1,5 εκατ.- με το σύνολο να ανέρχεται στα 2.5 εκατ. την παραμονή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Οι πληθυσμοί αυτοί εκτοπίστηκαν και εξοντώθηκαν, στο πλαίσιο ενός προμελετημένου εγκλήματος από τους Νεότουρκους, με σκοπό την γενοκτονία του Ελληνισμού της Ανατολής.
Οι ρίζες του ποντιακού Ελληνισμού
Στην ελληνική μυθολογία- όπως αναφέρεται σε αφιέρωμα του ΑΠΕ-ΜΠΕ -η ονομασία Πόντος είναι γνωστή ως μια θεότητα που προσωποποιεί το υγρό στοιχείο και την ανοικτή θάλασσα. Εμφανίζεται σαν γιος της αρχέγονης θεότητας Γαίας και πατέρας του Νηρέα, στον δε Όμηρο σημαίνει θάλασσα, ανοιχτή και πλατιά. Οι Έλληνες αποίκισαν την περιοχή τον 8 π.χ αιώνα, και ο μύθος των Αργοναυτών και του Χρυσόμαλλου Δέρατος συνδέεται με τον Πόντο και τις αποστολές που αποσκοπούσαν στην εύρεση και εκμετάλλευση πλούτου στα παράλιά του, καθώς οι Έλληνες άρχιζαν να ταξιδεύουν στην περιοχή του Εύξεινου Πόντου αναζητώντας μεταλλεύματα και εμπορικές ευκαιρίες. Με την παρουσία των Ελλήνων ο Αφιλόξενος – Άξενος και Μαύρος Πόντος μετατρέπεται σε Εύξεινο Πόντο.
Όπως αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο καθηγητής του πανεπιστημίου της Δυτικής Μακεδονίας, Κωνσταντίνος Φωτιάδης, ο οποίος έχει εργαστεί όσο λίγοι πάνω στο θέμα της Γενοκτονίας- από τον 6ο πΧ αιώνα υπήρχαν 76 ελληνικοί οικισμοί στον Εύξεινο Πόντο.
«Η Ελλάδα με τις μεταναστεύσεις μέσω Μιλήτου, και μετά μέσω Σινώπης και Τραπεζούντας, έχει κυριεύσει όλο τον βόρειο Εύξεινο Πόντο – και μέχρι σήμερα, όλοι οι παράλιοι λαοί του Ευξείνου Πόντου, με σεβασμό δέχονται ότι τις πόλεις τους ίδρυσαν οι Έλληνες. Τι να πούμε; Για την Διοσκουριάδα, το σημερινό Σοχούμ; Αν θα πάω πιο πάνω, δίπλα στην Ανάπα υπάρχει η αρχαία ελληνική Γοργιππία, όπου σώζεται το ελληνικό μουσείο και δεν έχει τίποτε άλλο παρά ευρήματα από την αρχαία ελληνική πόλη. Σώθηκε και το οικιστικό οικοδόμημα των αρχόντων της εποχής εκείνης και όποιος κάνει τον περίπλου του Ευξείνου Πόντου, μόνο θαυμασμό για την παρουσία και την δράση των Ελλήνων νοιώθει. Και μιλάμε για 76 πόλεις και οικισμούς στον 6ο αιώνα, όταν στην Ελλάδα δεν είχαμε πάνω από 15 πόλεις. Στο πέρασμα των αιώνων, έχουμε βεβαίως παρακμές, αλλά υπάρχει πάντα η μαγιά για την οποία μιλά ο Μακρυγιάννης. Η μαγιά αυτή φουντώνει, όπως το είδαμε το 1204: Όταν μεγάλο μέρος της διανόησής μας πήρε το δρόμο προς τη Δύση και έστησε ουσιαστικά το οικοδόμημα της Αναγέννησης στη Δύση, ένα άλλο κομμάτι πήρε το δρόμο για τον βόρειο Εύξεινο Πόντο στην περιοχή του Δούναβη. Μετά το 1461, μετά την άλωση της Τραπεζούντας, ο Ελληνισμός, όσες φορές διώκεται, παίρνει αναγκαστικά το δρόμο της αναγκαστικής φυγής και εξόδου προς τις ομόθρησκες περιοχές της Ρωσίας, της Γεωργίας και της Αρμενίας. Στα 1917, όπου έχουμε το μεγάλο συνέδριο στο Ταϊγάνιο της Ρωσίας, ξέρουμε πως πήραν μέρος 750 αντιπρόσωποι, που ο καθένας τους εκπροσωπούσε 1000 Έλληνες. Που σημαίνει πως το 1917, έχουμε στη Ρωσία 750.000 Έλληνες, τη στιγμή που το 1917 ο πληθυσμός της Ελλάδας δεν ξεπερνούσε τα 4 εκ.. Άρα είναι ένας μεγάλος αριθμός, μόνο ο Ελληνισμός της Ρωσίας. Το 1913, ο Ελληνισμός της Ελλάδας είχε 3,8 εκ. Έλληνες, όταν ο Ελληνισμός της Ανατολής (Μικρασία, Ρωσία, Βουλγαρία, Ρουμανία) είχε 4,3 εκ.. Η πλειοψηφία ζούσε σ’ αυτήν την περιοχή – και γι’ αυτό το κομμάτι δεν λέμε τίποτα στα σχολικά μας βιβλία. Και η ευθύνη βαραίνει πολλούς και κυρίως τις ελλαδικές κυβερνήσεις γιατί έχουν πολλά κρίματα γι’ αυτόν τον γεωγραφικό χώρο και τους Έλληνες που τους παράτησαν».
Ο δρόμος προς τη Γενοκτονία
Όπως αναφέρει ο Αθανάσιος Γραμμένος, διεθνολόγος και διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, σε άρθρο του στη HuffPost Greece,η άνοδος των εθνικιστικών κινημάτων στα Βαλκάνια επηρέασε και μια μικρή αλλά αυξανόμενη μερίδα Τούρκων με την καθοδήγηση της Γερμανίας, η οποία προσπαθούσε να διεισδύσει στις αγορές της Ασίας. Το 1908 οι Νεότουρκοι που αντιδρούν στις μεταρρυθμίσεις του Σουλτάνου, αποφασίζουν την εθνικοποίηση της αυτοκρατορίας μέσω της μετατροπής των μουσουλμάνων σε «Τούρκους».
«Το Συνέδριο του Κομιτάτου “Ένωση και Πρόοδος” (που βρισκόταν πια στην εξουσία) το 1911 στη Θεσσαλονίκη, επικύρωσε την προηγούμενη απόφαση, ορίζοντας επίσης την εξόντωση όλων των μη μουσουλμανικών εθνοτήτων ως την “τελική λύση”. Η αναταραχή που προκάλεσε ο Α’ ΠΠ επέτρεψε στους Νεότουρκους να ξεκινήσουν τις επιχειρήσεις βίαιης μετακίνησης ελληνικών πληθυσμών προς τα βάθη της Ασίας (1914 και 1915) για να «υπηρετήσουν» στα «Τάγματα Εργασίας» (Αμελέ Ταμπουρού – ο προπομπός των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης). Ωστόσο, οι συνθήκες της μακράς διαδρομής ήταν προβλεπόμενα τέτοιες που οι περισσότεροι πέθαιναν στο δρόμο από τις κακουχίες ή μέσα στα στρατόπεδα από την εξάντληση και την ασιτία. Το αποτρόπαιο έργο ολοκληρώθηκε με την Μικρασιατική Καταστροφή».
Όπως τονίζει ο κ. Γραμμένος, οι αποφάσεις εξόντωσης όλων των μη μουσουλμανικών πληθυσμών λήφθηκαν το 1908-1911, πριν ξεκινήσει ο Α’ ΠΠ και πριν αποφασιστεί η εμπλοκή της Ελλάδας. «Ακόμη κι αν οι Νεότουρκοι δεν είχαν καμία αφορμή από το ελληνικό κράτος, οι εθνικές εκκαθαρίσεις θα εκτελούνταν κανονικά ως οργανωμένο κρατικό σχέδιο».
Οι σταλινικές διώξεις
Πέραν της γενοκτονίας από τους Τούρκους, ένα επίσης ματωμένο κεφάλαιο στην ιστορία του ποντιακού ελληνισμού είναι οι σταλινικές διώξεις. Όπως λέει ο κ. Φωτιάδης, «είναι σταλινικές διώξεις σκληρού τύπου. Δεν θα έλεγα όμως ότι είναι γενοκτονία. Η γενοκτονία είναι άλλο κεφάλαιο. Αλλά η σταλινική πολιτική απέναντι, όχι μόνο στους Έλληνες, αλλά σε όλες τις μικρές μειονότητες, είναι βαρβαρότητα».
«Στόχος εξόντωσης, στόχος “Άουσβιτς εν ροή” όπως είχε χαρακτηρίσει ο Ενεπεκίδης την Γενοκτονία στον Πόντο, δεν υπάρχει. Οι σταλινικές διώξεις όμως, είναι αδικαιολόγητες. Ξεκινούν το 1938, με εκτοπίσεις της πνευματικής ηγεσίας. Το ’42 έχουμε τις διώξεις των Ελλήνων της Κριμαίας, το ’44 όλης της περιοχής του Κρασνοντάρ. Το ’49 που εξορίζονται οι Έλληνες του Βατούμ, του Σοχούμ και της Γεωργίας, είναι μετά την λήξη του πατριωτικού πολέμου, στον οποίον πήραν μέρος χιλιάδες Έλληνες και υπήρχαν Έλληνες με δέκα κιλά παράσημα. Και η απόφαση λέει “όλοι οι Έλληνες” Οι σταλινικοί διωγμοί ποτέ δεν δικαιολογήθηκαν. Υπάρχει η αιτιολογία ότι οι Έλληνες εστάλησαν εκεί για να καλλιεργήσουν τις άγονες περιοχές ως γνήσιοι καλλιεργητές από αγροτικές περιοχές – και πήγαν και δημιουργήσανε καινούργιες πόλεις. Η Τασκένδη είναι ουσιαστικά δημιούργημα των Ελλήνων, εκείνοι την μεγάλωσαν ως πόλη. Μετά τον θάνατο του Στάλιν, ήδη από το ’55 η ηγεσία του ΚΚΣΕ παραδέχεται πως ήταν λάθος ο εκτοπισμός όλων αυτών των πληθυσμών. Ποτέ όμως δεν είπαν την αλήθεια».
Η αλήθεια, όπως αναφέρει ο κ. Φωτιάδης, θα βγει μετά το 20ο συνέδριο όταν καταγγέλθηκε επίσημα η σταλινική πολιτική από τον Χρουστσώφ, και μετά την Περεστρόικα επιτράπηκε στα εγγόνια των ανθρώπων αυτών, να ζητήσουν με αιτήσεις τους να μάθουν, πού φυλακίστηκαν, πού εξορίστηκαν, πού εκτελέστηκαν, που είναι οι τάφοι των παππούδων τους. «Και μετά το 1991, έχουμε άπειρες απαντήσεις της KGB, στις οποίες παραδέχεται πως άδικα έγιναν οι εκτελέσεις και προσπαθούσαν να τους πουν πως λόγω οικονομικής κρίσης, το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να τους δώσουν μια πολύ μικρή σύνταξη, και κάποιες διευκολύνσεις, όπως δωρεάν εισιτήρια για τα θέατρα και το μετρό. Είναι ένα τραγικό κεφάλαιο. Το επιχείρημα που πολλές φορές βγαίνει απ’ τα στόματα μερικών ανιστόρητων και βέβηλων, ότι τάχα οι Έλληνες ήταν σύμμαχοι των Γερμανών και γι’ αυτό και τους εξόρισε ο Στάλιν, είναι ό,τι πιο ανήθικο έχει λεχθεί».
