Ιστορία-Μνήμες: Τα απάνθρωπα αντίποινα των ναζί κατακτητών στην μαρτυρική Κάνδανο
3 Ἰουνίου 1941. Ὁλοκαύτωμα τῆς Κανδάνου ἀπὸ τοὺς Γερμανούς.
Ἡ Κρήτη φημίζεται γιὰ τοὺς ἀγῶνες της, τὶς θυσίες της καὶ τὶς καταστροφὲς ποὺ ὑπέστη, μέσα στοὺς αἰῶνες. Ἀπὸ ἐποχῆς Ἀνατολικῆς Ῥωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας ἀκόμη, θρηνεῖ νεκροὺς καὶ μετρᾶ Ὁλοκαυτώματα.
Τὰ τιμήματα ὅμως αὐτά, ὅσο ὑψηλὰ κι ἐὰν ἦσαν, οὐδέποτε ἐμπόδισαν τοὺς Κρῆτες ἀπὸ τὸ νὰσυμμετάσχουν σὲ ὅλους τοὺς ἀγῶνες γιὰ Ἐλευθερία, ἀκόμη κι ὅταν αὐτοὶ οἱ ἀγῶνες ἦσαν ἐξ ἀρχῆς ξεπουλημένοι καὶ προδομένοι.
Ἡ συμμετοχὴ τῶν Κρητῶν στὸν Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο καὶ στὸ μέτωπο τῆς Βορείου Ἠπείρου καὶ κατόπιν τῆς Ἀλβανίας, χαρακτηρίζεται ἀπὸ συγκλονιστικὲς σελίδες ἡρωϊσμοῦ καὶ αὐτοθυσίας. Μετὰ τὴν συνθηκολόγησιν ὅμως οἱ μάχιμοι Κρῆτες, ποὺ κυριολεκτικῶς ἐνεκλωβίσθησαν στοὺς λιμένες τῆς ἠπειρωτικῆς Ἑλλάδος, ἀπεδεκατίσθησαν ἀπὸ τὴν πείνα, τὶς κακουχίες καὶ τὸ σκληρότατο πρωτόγνωρον κρύο τοῦ πρώτου Κατοχικοῦ χειμῶνος.
Ἡ ἀδυναμία τῶν στρατιωτικῶν κρητικῶν σωμάτων νὰ μεταβοῦν στὴν Μεγαλόνησο δὲν ἄφησε τὴν Κρήτη ὅμως ἀπροστάτευτο. Σύσσωμοι οἱ Κρῆτες, κάθε ἡλικίας, μὲ ἀξίνες, φτυάρια καὶ κάτι λιανοντούφεκα, ἀπὸ τὸν Α΄ Παγκόσμιον Πόλεμον, ἔπεσαν μὲ ὁρμὴ ἐπάνω στοὺς Γερμανούς, ποὺ ξεκίνησαν, ἀπὸ ἀέρος, τὴν εἰσβολή τους στὸ νησί, στὶς 20 Μαΐου τοῦ 1941, στὶς 8:00 τὸ πρωΐ.
Ὑποτίθεται πὼς τὴν ὑπεράσπισιν τῆς Κρήτης ἀνέλαβε ἡ Βρεταννικὴ Κοινοπολιτεία (Ἀγγλία, Νέα Ζηλανδία καὶ Αὐστραλία), ἐνᾦ στρατιωτικὰ σώματα αὐτῶν (Ἄγγλοι, Αὐστραλοὶ καὶ Νεοζηλανδοί), ὑπερασπίζοντο σημαντικοὺς στόχους τῶν Γερμανῶν.
Τελικῶς ὅμως, κρίνοντας ἐκ τοῦ ἀποτελέσματος, διεπιστώθη πὼς γιὰ αὐτοὺς δὲν ἦταν θέμα ζωῆς καὶ θανάτου ἡ ὑπεράσπισίς της, ἐφ’ ὅσον καὶ ὁμάδες Ἐθνοφυλακῆς δὲν εἶχαν ἐξοπλίση ἀρκούντως, μά, κυρίως, ἐφ΄ ὅσον ἐγκαίρως ἐγνώριζαν τὸ σχέδιον ἐπιθέσεως, καθὼς φυσικὰ καὶ τὸ χρονοδιάγραμμα (εἶχαν ὑποκλέψη τὰ ἐπιχειρησιακὰ σχέδια τῆς Γερμανίας), παρέμειναν κατ’ οὐσίαν ἀδρανεῖς καὶ παρατηρητὲς τῆς εἰσβολῆς.
Ἐπὶ πλέον αὐτῶν ὅμως τῶν …«ἀμελειῶν», ὀφείλουμε νὰ συνυπολογίσουμε τὸ ὄτι μετὰ τὴν ἀποχώρησιν τῆς κυβερνήσεως ἀπὸ τὸν Πειραιά, (πρωθυπουργὸς ὁ Ἐμμανουὴλ Τσουδερός) ἀλλὰ καὶ τοῦ βασιλέως Γεωργίου Β΄, (συνοδευομένου ἐκ τῆς οἰκογενείας του) καὶ τὴν νέα ἐγκατάστασιν αὐτῶν στὴν Μεγαλόνησο, κατεύθασε στὴν Κρήτη καὶ ὁ ἑλληνικὸς χρυσὸς (ὑπὸ τὴν ἐποπτεία τοῦ ὑποδιοικητοῦ τραπεζίτου τῆς Τραπέζης τῆς Ἑλλάδος Γεωργίου Μαντζαβίνου) ὑπὸ τὴν ὑψηλὴ προστασία, ἐπισήμως, τῶν δυνάμεων τῆς Βρεταννικῆς Κοινοπολιτείας.
Ἡ ἐξαφάνισις καὶ τοῦ βασιλικοῦ καὶ τοῦ ἐθνικοῦ χρυσοῦ, ποὺ κατέληξε στὴν χρηματοδότησιν τοῦ «ἐμφυλίου» καὶ στὶς τσέπες τῶν καθοδηγητῶν τοῦ Δημοκρατικοῦ Στρατοῦ, ἔλαβε χώρα, κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος της, στὴν Κρήτη, λίγο πρὸ τῆς ἐπιθέσεως τῶν Γερμανῶν.
Τί ἀπέγινε ὁ βασιλικός χρυσός;
Ἡ μυθιστορηματικὴ …«διάσωσις» τοῦ ἑλληνικοῦ χρυσοῦ.
Στὸ ἀεροδρόμιον τοῦ Μάλεμε, ἦταν ἐμφανὴς ἡ ἀπουσία ἀντιαεροπορικῶν ὅπλων, πρὸς ἀντιμετώπισιν τῶν ἀλεξιπτωτιστῶν καὶ τῶν ἐπιτιθεμένων ἀεροσκαφῶν.
Ἡ Μάχη τῆς Κρήτης καθυστέρησε τοὺς Γερμανούς, ἔως τὴν 1η Ἰουνίου, ἀλλὰ οἱ τοπικὲς ἑστίες ἀντιστάσεως διετηρήθησαν ἔως τὸ πέρας τῆς γερμανικῆς Κατοχῆς.
Οἱ ἀπώλειες τῶν Γερμανῶν, κατὰ τὴν διάρκεια τῆς ἀποβάσεώς τους στὴν Κρήτη ὑπερβολικὰ μεγάλες. Τὸ μένος τῶν Γερμανῶν στὰ ὕψη κατὰ τῶν Κρητῶν, ποὺ ὑπερασπίζοντο τὴν Πατρίδα τους.
Μετὰ τὴν ὁλοκλήρωσιν τῶν πολεμικῶν ἐπιχειρήσεων, οἱ Γερμανοὶ ξεκίνησαν ἕναν ἀγῶνα δρόμου πρὸς τὴν Παλιόχωρα, γιὰ νὰ προλάβουν τὴν Ἑλληνικὴ Κυβέρνησιν. Στὴν διαδρομὴ αὐτὴ ἀντιμετώπισαν σκληρὴ ἀντίστασιν καί, κατ’ ἐπέκτασιν, ἐπέβαλαν καὶ ἀπάνθρωπα ἀντίποινα.
Στὸ χωρίον Φλώρια καὶ στὸ Φαράγκι τῆς Κανδάνου ὅπου ἐφονεύθησαν ἀρκετοὶ Γερμανοὶ (25) στρατιῶτες, ἔλαβε χώρα μάχες, ἀπὸ τὶς 24 Μαΐουἔως τὶς 31 Μαϊου τοῦ 1941, στὴν ὁποίαν συμμετεῖχαν ἅπαντες σχεδὸν οἱ κάτοικοι τῆς περιοχῆς.
Μετὰ τὸ πέρας τῶν μαχῶν οἱ Γερμανοὶ προέβησαν σὲ παραδειγματικὰ ἀντίποινα, κατὰ ὅσων χωρίων ἔλαβαν μέρος στὶς ἐναντίον τους πολεμικὲς ἐπιχειρήσεις.
Στὶς 2 Ἰουνίου τοῦ 1941 ξεκίνησε ὁ ἀνελέητος βομβαρδισμὸς τῆς Κανδάνου καὶ τὴν ἐπομένη, 3 Ἰουνίου, γερμανικὰ στρατιωτικὰ σώματα εἰσῆλθαν στὴν Κάνδανο, μὲ ἀπειλητικὲς διαθέσεις. Συγκενρώνοντας ἀνᾲ ὁμάδες τοὺς κατοίκους, προέβησαν σὲ ἀπανθρώπους συμπεριφορές, ἐκκαθαρίσεις καὶ τελικῶς ὁλοκαύτωμα. Ἔως καὶ τὰ ζῷα δὲν ἀπέφυγαν τὸ μένος τῶν ἐξαγριωμένων Γερμανῶν.
180 περίπου κάτοικοι τῆς Κανδάνου ἦσαν τὰ θύματα τῶν ὡμοτήτων τους.
Μέσα στὸ διήμερο 1ης μὲ 3 Ἰουνίου, τοῦ 1941, γιὰ τὸν νομὸο Χανίων καὶ Ῥεθύμνης εἰδικῶς, προηγήθη τὸ Κοντομάρι (στὶς 2 Ἰουνίου, περὶ τοὺς ἑξῆντα δολοφονηθέντες) καὶ ἡ Κακόπετρος (ἕξι θύματα), ἐξηκολούθησαν μὲ τὴν Κάνδανο καὶ ἠκολούθησε ὁ Ἀλικιανὸς (42 δολοφονηθέντες), τὰ Περιβόλια, τὸ Λουτρόν, τὸ Παγκαλοχώριον, ἡ Παλιόχωρα (μὲ 81 δολοφονηθέντες) καὶ τὸ Ἄδελε Ῥεθύμνου (μὲ 18 θύματα).
Κατὰ τὴν ἔξοδο τῶν Γερμανῶν ἀπὸ τὴν Κάνδανο τρεῖς πινακίδες (στὰ ἑλληνικὰ καὶ τὰ γερμανικά, οἱ δύο ἀμέσως καὶ ἡ τρίτη λίγο ἀργότερα-1943), τοποθετημένες ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ διέπραξαν τὸ ἔγκλημα, μαρτυροῦσαν τὴν βαρβαρότητα τῶν …πεπολιτισμένων (σημερινῶν) «συμμάχων» μας.
«Ἐδῶ ὑπῆρχε ἡ Κάνδανος.
Κατεστράφη πρὸς ἐξιλασμὸν τῆς δολοφονίας 25 Γερμανῶν στρατιωτῶν.»«Ὡς ἀντίποινον τῶν ἀπὸ ὁπλισμένων πολιτῶν, ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν, ἐκ τῶν ὄπισθεν δολοφονηθέντων Γερμανῶν στρατιωτῶν, κατεστράφη ἡ Κάνδανος».
«Διὰ τὴν κτηνώδη δολοφονίαν Γερμανῶν ἀλεξιπτωτιστῶν, ἀλπινιστῶν καὶ τοῦ Μηχανικοῦ, ἀπὸ ἄνδρας καὶ γυναίκας, παιδιὰ καὶ παπάδες, μαζὺ καὶ διότι ἐτόλμησαν νὰ ἀντισταθοῦν κατὰ τοῦ Μεγάλου Ῥάιχ, κατεστράφη τὴν 3η Ἰουνίου τοῦ 1941, ἡ Κάνδανος ἐκ θεμελίων, διὰ νὰ μὴν ἐπανοικομηθῇ πλέον ποτέ».
Τὸ πρῶτο, σύγχρονο Ὁλοκαύτωμα τῆς Κανδάνου ἐπραγματοποιήθη τὴν 3η Ἰουνίου τοῦ 1941, ὡς ἕνα ἀπὸ τὰ πολλὰ ἀντίποινα, ποὺ ἐπέβαλαν οἱ Γερμανοί, γιὰ τὴν ἀντίστασιν τῶν Κρητῶν στὴν εἰσβολή τους καὶ ὡς τιμωρία τῶν Κρητῶν γιὰ τὴν συμμετοχή τους στὴν ἡρωϊκὴ Μάχη τῆς Κρήτης, κατὰ τοῦ Ἄξονος.
Ἀρκετὰ ἀκόμη ἐπηκολούθησαν, γιὰ νὰ μεγιστοποιήσουν τὴν κτηνωδία.
Ὅλα τὰ ἐγκλήματα παρέμειναν καὶ παραμένουν ἀτιμώρητα.
Φιλονόη
Πληροφορίες ἀπὸ μαρτυρίες κατοίκων, πρὸ ἐτῶν ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸ κάτωθι ἀφιέρωμα:
Σημειώσεις
Στὴν Κάνδανο δὲν ἦταν ἡ πρώτη φορὰ ποὺ ὑπέστησαν Κρῆτες τὸ μένος κατακτητῶν.
Τὸ 1823, ὑπὸ τὸν Μανώλη Τομπάζη, μετὰ τὴν πολιορκία τοῦ τότε φρουρίου τῆς Κανδάνου ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες ἐπαναστάτες, ξεκίνησε μίαν σειρὰ ἀπὸ γεγονότα, ποὺ ἀποκορύφωμά τους ἦταν μία ἀκόμη γενοκτονία τῶν Κρητῶν. Οἱ λάθος ἐπιλογὲς Τομπάζη, ἡ ἀσυνενοησία τῶν τοπικῶν ἀρχηγῶν καὶ ὁ μὴ ἐπαρκὴς ἐξοπλισμὸς τῶν Κρητῶν, ὁδήγησαν στὴν καταστροφὴ τῶν ἐπαναστατικῶν ἑστιῶν, ἀπὸ τὸν στόλο τοῦ Ἰσμαῆλ Γιβλαρτάρ, μὲ ἐπὶ κεφαλῆς τὸν Χουσεὴν μπέη.
Ἡ Κρήτη, τὸν Ἀπρίλιο τοῦ 1824 (ᾆμα τῇ ἀναχωρήσει Τομπάζη) κατεπνίγη στὸ αἷμα της.
Ὅλα τὰ χωριὰ τῆς ἐπαρχίας Σελίνου Χανίων (συμπεριλαμβανομένης καὶτῆς Κανδάνου) ὑπέστησαν ἀμέτρητα δεινά.
Ὅταν τὸ 1944 ἀπεχώρησαν, ἀπὸ ὅλην τὴν ὑπόλοιπο Ἑλλάδα, οἱ Γερμανοί, στὴν Κρήτη παρέμειναν (ἔως τὸ 1945), μὲ ἕδρα τὰ Χανιά, συνεργαζόμενοι μὲ τοὺς …«συμμάχους» μας τοὺς Ἄγγλους (ἕδρα τους τὸ Ἡράκλειον), πρὸ κειμένου νὰ «ἐξαλείψουν τὸ φαινόμενον τοῦ κομμουνισμοῦ».. Εἶναι γεγονὸς πὼς στὴν Κρήτη δὲν εἴχαμε …«ἐμφύλιο», διότι, μὲ ἀπὸ κοινοῦ συνεργασία, Ἄγγλοι καὶ Γερμανοί, ἔσβησαν κάθε (πραγματικὴ ἢ φανταστική) ἑστία ἀντιστάσεως.
