Θα μπορούσαμε να είχαμε αποτρέψει το ατύχημα και την περιβαλλοντική καταστροφή
Ρύπανση Στον Σαρωνικό – Ένα Ατύχημα που μπορούσε να αποφευχθεί;
Του Δημήτρη Σούκερα*
Είναι η φύση του ανθρώπου τέτοια να παίρνει αποφάσεις, κύρια λαμβάνοντας υπόψη της την προηγούμενη εμπειρία της σε δυσκολίες και ζημιές. Είναι όμως και μερικά ατυχήματα που συμβαίνουν τόσο σπάνια, που τις περισσότερες φορές έχουμε μια τάση να τα αποδίδουμε στην τύχη, παρότι δυστυχώς χαρακτηρίζονται ως μεγάλης εντάσεως και στην πορεία αποδεικνύεται πως ουσιαστικά τίποτα δεν κάναμε για να τα αποτρέψουμε. Στην πραγματικότητα όπως λέει ο Savage,: «αυτό που συμβαίνει στην ζωή μας είναι, εμείς ακόμη να ζούμε τις επιδράσεις των ατυχημάτων, παρότι η τεχνολογία ήδη έχει φτάσει στην πέμπτη γενεά εξέλιξής της , καθώς ακόμη επιχειρούμε να την διαχειριστούμε με δεύτερης γενεάς μάνατζμεντ».
Αυτό ακριβώς βιώνουμε στην Ελλάδα από τα ξημερώματα της Κυριακής, όταν βυθίσθηκε το «Αγία Ζώνη ΙΙ» και έκτοτε καρτερικά παρατηρούμε την εξέλιξη ενός συνεχιζόμενου ακόμη και σήμερα ατυχήματος, της διευρυνόμενης ρύπανσης του Σαρωνικού.
Κλασσική αντίδραση της κοινωνίας, άμεσα να αναζητούμε τον «αποδιοπομπαίο τράγο», εκείνον που πρέπει να φταίει, προκειμένου να τον «παραιτήσουμε», να τον τιμωρήσουμε και τέλος πάντων να εκφράσουμε εναντίον του όλο μας το μένος για τα αποτελέσματα, όπως θεωρούμε, της αμέλειάς του. Είναι γιατί δυστυχώς πιστεύουμε μαζικά πως δημιουργώντας πιο σκληρές διαδικασίες και κλείνοντας «τα κενά του Νόμου» θα μπορούμε να δημιουργούμε πιο εύκολα ελέγξιμες καταστάσεις. Η πραγματικότητα είναι τελείως διαφορετική όμως. Αυτό που δυστυχώς δεν υπολογίζουμε είναι πως προσθέτοντας αυστηρότερες διαδικασίες δεν σημαίνει αυτόματα πως μπορούμε να έχουμε συμμόρφωση των ανθρώπων σε αυτές. Ακόμη κι αν αύριο το πρωί προβούμε στην έκδοση διαδικασιών με προβλέψεις για όλα τα στάδια του συγκεκριμένου σεναρίου θαλάσσιας ρύπανσης που εξελίσσεται, στην ουσία απλά θα «μπαλώνουμε» ήδη υφιστάμενες τρύπες ενός διάτρητου συστήματος, με τα τελευταία μπαλώματα απλά να είναι η απάντησή μας στο τελευταίο συμβάν, χωρίς να μπορούμε να είμαστε βέβαιοι πως είναι δυνατόν το ίδιο να επαναληφθεί. Όσο εθελοτυφλούμε πως μπορεί η αιτία να είναι και μόνον η ανθρώπινη αμέλεια ή και ο δόλος , τόσο περισσότερο απέχουμε από την πραγματική λύση του προβλήματός μας.
Και ποια μπορεί να είναι αυτή; Μπορεί ο Jens Rasmussen να λέει πως είναι αδύνατο, σε περιόδους οικονομικής κρίσης, μια χώρα να μπορεί να υιοθετεί άλλους, από βραχυπρόθεσμους οικονομικούς στόχους, οπότε μοιραία οι μακροπρόθεσμοι, ανάμεσά τους, το ενδιαφέρον για την κοινωνική πρόνοια, το περιβάλλον και την ασφάλεια, συνήθως ατονούν. Πλην όμως υπάρχουν πάντοτε δυνατότητες για αλλαγή στάσης στην αντιμετώπιση της πρόληψης δυσάρεστων συμβάντων και βέβαια στην θεώρηση των σχετιζόμενων προβλημάτων με μια πιο σύγχρονη ματιά πιο κοντά στην λύση τους, παρά στην αγνόησή τους.
Στα όρια μιας δυναμικής κοινωνίας που πλέον είναι εμφανές πως δεν αποδέχεται άλλες τέτοιες αρρυθμίες, η συνολική διαχείριση των ρίσκων είναι ξεκάθαρο πως πρέπει να αλλάξει πορεία και μεθόδους, σε στρατηγικό επίπεδο. Από την σημερινή μας στάση στην αντίδραση μόνο μετά από ερέθισμα, στην έναρξη του ατυχήματος, πρέπει να οδηγηθούμε στην προληπτική δράση, που επιβάλλει όχι μόνο να προβλεφθούν και να αποφευχθούν όλες «οι εξωτικές αιτίες» που μπορούν να δημιουργήσουν συμβάντα, αλλά να διασφαλισθεί πως η συνολική λειτουργία αποφυγής τέτοιων δυσάρεστων καταστάσεων εκτελείται μέσα στα όρια ενός συστήματος που ήδη έχει σχεδιασθεί, να υποστηρίζει την σωστή διαχείριση του.
Είναι ξεκάθαρο, τα γεγονότα ομιλούν μόνα τους, πως το φαινόμενο της βύθισης του «Αγία Ζώνη ΙΙ» μέσα στην νύχτα της Κυριακής, δεν ήταν ένα σενάριο που δημιουργικά είχε προετοιμασθεί να αντιμετωπισθεί στο παρελθόν, αρχικά από το Υπουργείο Ναυτιλίας και τους ανήκοντες στην εποπτεία του οργανισμούς και στην συνέχεια από την Κυβέρνηση. Οπωσδήποτε ούτε η διαχείριση της κρίσης τουλάχιστον σε επίπεδο επικοινωνίας αντέχει κριτικής. Όμως το κύριο πρόβλημα είναι πως ουδέποτε το Ελληνικό κράτος αναζήτησε να προετοιμάσει καλύτερα τον εαυτό του και την κοινωνία του για την αποφυγή τέτοιων καταστάσεων. Γιατί αν το έκανε θα μπορούσε να είχε ήδη αντιληφθεί πως υπάρχουν μεθοδολογίες και εργαλεία ικανά, εφόσον εγκαίρως υιοθετηθούν, που περιορίζουν δραστικά τις δυσάρεστες εκπλήξεις και την δυσκολία που αυτές προξενούν. Έτσι μπορεί ο σημερινός Υπουργός Ναυτιλίας να είπε πως: «σε λίγες ημέρες το συγκεκριμένο συμβάν θα έχει ξεχαστεί» αλλά στην ουσία τα ίδια λόγια ή παρόμοια, ακουγόταν στο παρελθόν και από χείλη άλλων Υπουργών, σε ανάλογες περιπτώσεις. Αυτό που έχει σήμερα σημασία είναι, κανείς να μην ξεχάσει κι επιτέλους η κοινωνία να απαιτήσει την μεταπήδηση της χώρας μας στην εποχή αποδοχής των σύγχρονων καλύτερων πρακτικών αντιμετώπισης αυτής της φύσης «αναπάντεχων συμβάντων». Δεν είναι πάντοτε κοστοβόρα η λύση και συνάμα μπορεί να αποδεχθεί ευεργετική κίνηση και για το πολιτικό σύστημα της χώρας. Σίγουρα θα οδηγήσει στην αλλαγή της αιτιολόγησης του αιτήματος για παραίτηση των πολιτικών αντιπάλων. Αντί της στείρας επίκλησης της αποπομπής, για καθυστερημένη αντίδραση και για πλημμελή εφαρμογή ενός οποιουδήποτε σχεδίου έκτακτης ανάγκης, ή για την φυσική απουσία του πολιτικού προϊσταμένου, από την αντιμετώπιση του γεγονότος, του ίδιου, η επιχειρηματολογία μπορεί να περιλάβει μόνο την μη υιοθέτηση από αυτόν/ή των καλύτερων σύγχρονων πρακτικών.
Είναι μειονέκτημα της σύστασης της Εθνικής μας Κουλτούρας αυτό που αντιμετωπίζουμε ως λαός και όχι απλό ζήτημα διαχείρισης ενός προβλήματος μονάχα. Εμμονικά συνεχίζουμε να τεμαχίζουμε το υφιστάμενο σύστημα σε επιμέρους τμήματα, παρατηρώντας τα, προκειμένου να αντιληφθούμε την συνολική λειτουργία του, όταν οι απαιτήσεις της εποχής επιβάλλουν να μπορούμε να το κάνουμε και μόνο αναγνωρίζοντας το σύνολο των σχέσεων εντός του συστήματος μονομιάς. Στο εξωτερικό εδώ και χρόνια υπάρχει μεθοδική προετοιμασία από πριν για πρόληψη τέτοιων ατυχημάτων, με υιοθέτηση μεθοδολογιών όπως το Bowtie, για την συνολική απεικόνιση των απειλών και της αντιμετώπισής τους με προετοιμασμένα από πριν μέτρων πρόληψης και μείωσης δυσμενών αποτελεσμάτων και ναι, αν αυτό είχε ήδη γίνει στο παρελθόν, σήμερα η θάλασσα στον Σαρωνικό, θα ήταν ακόμη μπλε.
* Ο κ. Δημήτριος Σούκερας είναι απόστρατος Αξιωματικός της Αεροπορίας Στρατού και χειριστής ελικοπτέρων, πλήρες μέλος της παγκόσμιας κοινότητας διερευνητών αεροπορικών ατυχημάτων ISASI και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του San Jose State University των ΗΠΑ που διδάσκει σε μεταπτυχιακούς φοιτητές αεροναυπηγικής διερεύνηση ατυχημάτων. Είναι κάτοχος MBA(ER) από το Πανεπιστήμιο του Leicester του Ηνωμένου Βασιλείου με πτυχιακή που σχετίζεται με την ασφάλεια των πτήσεων η οποία από το 2013 βρίσκεται στον δικτυακό τόπο του IHST(International Helicopter Safety Team), ενός διεθνούς οργανισμού για την μείωση του δείκτη των ελικοπτέρων παγκοσμίως.
